Emin Əlisahib, Sputnik Azərbaycan
BAKI, 29 mart — Sputnik. Yolumuz Azərbaycanın qədim yaşayış məskəni olan Azıx mağarasınadır. Yolboyu qəhrəman əsgərlərimizin yağı düşməndən azad etdiyi qədim Azərbaycan torpaqlarında, bu gün üçrəngli şanlı Azərbaycan bayrağı dalğalanır. Əvvəlcə qeyd edək ki, bu səfər fərqlidir. Çünki dünyanın ən qədim yaşayış məskənlərindən olan Azıx mağarasına yollanırıq. Mağaraya doğru təxminən 800 pilləkən düzəldilib.
Müsahiblərimizlə birgə bu pilləkənlərlə mağaraya doğru hərəkət edirik. Dəniz səviyyəsindən 900 metr yüksəklikdə, Quruçay yatağında yerləşən Azıx mağarası ən qədim yaşayış məskənlərimizdən biridir. Bəlkə də mənfur düşmən evlərimiz kimi buranı da söküb, aparardı. Əgər gücü çatsaydı. Amma mənfur düşmən sakit də dayanmayıb. Ermənilər burada da vandallıqlarını göstəriblər. Mağaranın divarlarına cürbəcür hərflər yazıblar. İşğal illərində ermənilər Azıx mağarasında qanunsuz qazıntı işləri aparıb, tapılan arxeoloji materialları mənimsəyiblər. Xocavənd rayon Tuğ kənd sakini Ramiz Cahangirov illər sonra burda olmasını əsl möcüzə adlandırır.
"Azıx mağarasının qarşısındayam. Bu bir möcüzədir. Qarabağ düşməndən azad edilib. Birinci Azıx mağarasına gəlmişəm. Bilirsinizmi nə üçün bu qədər sevincliyəm. Bu mağara mənim atamın adı ilə bağlıdır. 5-ci sinif tarix dərsliklərində Akademik Məmmədəli Hüseynov qeyd edib ki, mənim atamın azıx mağarasının tapılmasında rolu olmuşdur. Atam Bəşir müəllim qonşu Salakətin kəndində ədəbiyyat müəllimi işləyirdi. Bir vətənpərvər insan kimi elmlər akademiyası və tarix institutuna müraciət edib. Atamla görüşdülər və tədqiqat aparılıb, qiymətli bir mağara olduğu ortaya çıxdı. 1972-ci ilə qədər tədqiqat aparılıb. Eksponatlara mənim bu əllərim toxunub. Qızın alt çənə sümüyünün tapılmasında özüm iştirak etmişəm. Sevinirəm ki, bu tarixi abidə bizə qayıtdı".
Bizimlə birgə Azıx mağarasını ziyarət edən tarixçi-tədqiqatçı Nazim Vəlişov bildirir ki, Azıx mağarası Azərbaycanda ilk və ən qədim kars mağarasıdır:
"Daş dövr abidəsi hesab olunur. 1960-cı ildən etibarən Milli Elmlər akademiyasının arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu tədqiqat işləri aparır. 1968-ci ilin yay aylarında burdan 19-20 yaşında qızın alt çənə sümüyü və parçalanmış dişləri tapılmışıdır. Bu fransada elmi labaratoriyada da sübut olundu ki, bu çənənin sahibinin yaşı 350 min- 400 min il arasındadır. Yəni 400 min il əvvəl həmin 19 yaşlı qız burada yaşamışdır və bu azərbaycan arxeologiya elminin bir nəaliyyəti idi. Görürsünüzmü, ermənilər tarixi abidələrimizi dağıtdıqları kimi arxeoloji abidələrimizi də dağıdırlar. Sütunlara baxın, içəriyə karen, suren yazıblar. Bundan əlavə daşları dağıdıblar. Bu mənə ikiqat əzab verir ki, görün ermənilər bizim arxeoloji abidələrimizə qarşı hansı münasibətdə olublar. Burda qazıntı aparıblar. Tapılan arxeoloji materiaları mənimsəyiblər ".
Daşından düzünə, çölündən gülünə kimi, Azərbaycan olan Qarabağda daş-daş üstə qalmasa da, ermənilər yurdumuzu dağıdıb, evlərimizi viran etsə də tariximizi özününküləşdirməyə çalışsa da bura vətəndir. Özü də, çölündə-düzündə daim gül bitirən Vətən ...
