BAKI, 7 iyun — Sputnik. "Facebook"dakı şərhlər, hətta bəzən hesablar da silinir. Niyəsi tam aydın deyil, çoxları belə hesab edirlər ki, bu, senzorların seçimi ilə əlaqədardır. Bəzi mövzular isə hesablara qadağaların qoyulması baxımından xüsusilə təhlükəlidir.
Moderatorlar çox vaxt açıq-aşkar ukraynalı milliyyətçilərin halına acıyırlar. "RİA Novosti" rusları sosial şəbəkələrdə istifadəçilərdən başqa kimlərin "oxuduğunu" aydınlaşdırıb.
Anonim ədalət məhkəməsi
Bu günlərdə Rusiya-İsrail publisisti və tarixçisi Artyom Kirpiçenokun artıq ikinci hesabı da bağlanıb. Belarusdakı vəziyyətlə bağlı paylaşımına görə.
"Mən dərhal "residivisit" olmadım, uzun müddət adi adam kimi yaşadım, amma indi artıq döymə vurdurmaq olar", – deyə o, ironiya ilə məsələyə münasibətini bildirir.
"Mən kifayət qədər aktiv blogerəm. "Jivoy Jurnal"dan (LiveJournal-ing.) bu sosial şəbəkəyə 2017-2018-ci illərdə keçmişəm. Əvvəl heç bir şikayət yox idi, sonra hesabımı bir günlük, bir həftəlik bağlamağa başladılar. Daha çox da Yaxın Şərq məsələsinə görə", – deyə o, baş verənləri nəql edir.
O, içində təhqiramiz ifadə olan hansısa tarixi sənəddən sitat gətirən kimi hesabına qadağa qoyulub. Əslində sosial şəbəkədə mübahisə etdiyi rəqibini özündən çıxartmağa çalışmırmış, keçmişdə belə söz ehtiyatından tərəddüdsüz istifadə olunduğunu göstərmək istəyirmiş.
"Davamında belə oldu: iki ay "azadlıqda", sonra "köçürülmə". Beləliklə, mən "Facebook"un "uğur centlmeninə" çevrildim. Qapalı qruplardan da "donos"lar gəlməyə başladı, ardınca da qadağalar. Şikayət eləsəm də, cavabında "siz günahkar hesab olunursunuz" tərzində avtomatik məktublar gəldi, vəssalam. Beləcə anonim ədalət məhkəməsi quruldu", – deyə bloger başına gələnləri danışır.
Bəzən də sadəcə şərhləri silirdilər
"Lap "Avromaydan"da Lvov komsomolçusunun linç olunması epizodu yadıma düşdü. Hamısı silindi, ancaq qəddarlıq səhnələrinə görə deyil, qeyri-səhih informasiya ucbatından. Moderatorların məntiqi qətiyyən anlaşılmır. Belə təəssürat yaranır ki, artıq bir dəfə diqqət çəkmisənsə, əllərindən qurtula bilməyəcəksən, gec-tez hesabın bağlanacaq. İki dəfə yaxalandınsa, yalnız bir yol qalır – qadağa", – deyə Kirpiçenok qeyd edir.
O, "Facebook"da ikinci hesabını yaradıb. "İvrit dilində qeyd elədim, ancaq görünürdü ki, bu real insanın yaratdığı hesabdır. Bir gün səhər hesabıma girəndə nə görsəm, yaxşıdır – "Facebook"dan lazımsız istifadənin qarşısını almaq məqsədilə müvəqqəti olaraq girişinizi məhdudlaşdırırıq". Administratorla əlaqə yaratmağa çalışsam da, heç bir nəticəsi olmadı".
Beləliklə, Kirpiçenok indiyə kimi onun status və şərhlərinin niyə silindiyini, hesabına hansı səbəbdən qadağa qoyulduğunu anlaya bilməyib.
Ukrayna jurnalisti Pavel Volkov da Ukrayna moderatorlarının ultra-sağla əlaqələri barədə məqalə paylaşandan və bu barədə Bundestaqdakı çıxışının videosunu yerləşdirəndən sonra "Facebook" hesabından məhrum olub.
"Yazıb bildirdilər ki, sosial şəbəkə qaydalarını pozduğunuza görə, hesabınız silinir. Məhz hansı qaydaları pozduğumu isə hələ də bilmirəm. Təbii ki, şikayət göndərdim. Ancaq onlar çox hiyləgərcəsinə hərəkət edirlər: cavab verdilər ki, koronavirus səbəbindən işçilərinin sayı azalıb, buna görə də məktubların cavablandırılması müəyyən vaxt tələb edir. Bu "müəyyən vaxt"ın nə qədər davam edəcəyi də bilinmir", – deyə o, fikrini bölüşür.
Senzorların ukraynalı miliyyətçilərə məhz bu cür simpatiyasından mart ayının sonlarında jurnalist Andrey Mançuk da bəhs etmişdi. Mayda onun da hesabını sildilər. Bu günlərdə isə ikinci hesabına da qadağa qoyublar.
Yalnız könüllülər deyil, həm də FTB
Ukrayna "Facebook"-un rusdilli seqmentində (bu ölkənin vətəndaşlarının çoxu da elə rusdillilərdir) daim müzakirə olunur.
Kiyev və Varşavadan ("Facebook"un Şərqi Avropa üzrə baş qərargahı bu şəhərdədir) olan moderatorlar müntəzəm şəkildə Rusiya informasiya məkanına müdaxilə edirlər. Belə ki, mart ayında "Roskomnadzor" "Facebook"dan RBC, TASS və "Vzglyad" jurnalının məqalələri ilə bağlı qadağaların aradan qaldırılmasını tələb etdi. Sözügedən materiallar FTB-nin mətbuat xidmətinin Ukrayna gənc radikal qruplaşmasının tərəfdarlarının saxlanılması barədə məlumatlarına əsaslanırdı.
Amerikalılar cavab verdilər ki, həmin kontenti silməyiblər, sadəcə material faktçekerlər tərəfindən yalan məlumat kimi işarələndiyindən, xəbər lentində az görünür.
Ukraynalı faktçekerlər buna qədər də Rusiyaya böyük maraq göstərirdilər. Məsələn, Ukraynada "Facebook"-un sosial siyasət üzrə meneceri təyin olunmuş Yekaterina Kruk əvvəl "StopFake"-də işləyirdi, bundan əvvəl isə milliyətçi "Svoboda" partiyasından Ali Radanın millət vəkili İqor Şvaykanın köməkçisi idi.
"StopFake" özünü belə təqdim edir: "Biz faktları yoxlayırıq, izləyirik, rus təbliğatını ifşa edirik".
Etibarlı olmayan məzmun yalnız könüllülər tərəfindən deyil, güc strukturları tərəfindən də müəyyən edilir. 2020-ci ilin sentyabr ayında "Facebook"-un təhlükəsizlik siyasətinin rəhbəri Nataniel Qleyşer, "xarici və ya dövlət qurumu adına koordinasiya edilmiş uyğunsuz davranışlara (botların aktivlyi- red.) əsaslanan üç ayrı şəbəkəni" necə sildiklərini açıqlamışdı. "Bu şəbəkələr Rusiya mənşəli idi və Türkiyədən Ukraynaya qədər müxtəlif ölkələrə yayımlanırdı", – deyə o əlavə etmişdi.
"Platformadan kənar fəaliyyətlər" haqqında məlumat FTB-dən gəldi. "Bu fəaliyyətin arxasındakı insanlar şəxsiyyətlərini və bir-birləri ilə qarşılıqlı əlaqələrini gizlətməyə çalışdılar, amma araşdırmamız nəticəsində Rusiya İnternet Tədqiqat Agentliyinin həmin şəxslərlə əlaqəli olduqları aşkarlandı", – deyə "Facebook"-un təhlükəsizlik siyasətinin rəhbəri vurğulayıb.
"Facebook" Aleksey Navalnı il bağlı etiraz aksiyaları keçirilən zaman da hesablara qadağalar aktivləşdi.
"Koordinasiya edilmiş Qüvvədə olan Davranış Siyasətimizi pozduğuna görə 530 "Instagram" hesabını sildik", – deyə qurumun bu barədə yayımladığı press-relizdə bildirilirdi.
Hesablarına qadağa qoyulanların əksəriyyəti heşteq yaradaraq insanların diqqətini bu məsələdən yayındırmaqda günahlandırılırdılar.
Əslində, "Facebook"-un moderasiya qaydaları hər kəsə açıqdır, lakin bu, məsələyə aydınlıq gətirmir. Orada senzuralarla bağlı qeyri-müəyyənliklər çoxdur: "Hazırda yalnız bir neçə ölkədə müstəqil fakt yoxlama mütəxəssisləri ilə işləyirik.
Rusiyanın bu ölkələrin sırasında olub-olmadığı isə məlum deyil. Ancaq mütəxəssislər geniş səlahiyyətlərə malikdirlər: hansı xəbərləri yoxlayacaqlarına müstəqil şəkildə qərar verirlər".
Faktçeker Beynəlxalq Fakt Yoxlama Şəbəkəsinin sertifikatına malik olmalıdır. Bu təşkilat 2015-ci ildən fəaliyyət göstərir və "Poynter" adına Jurnalistika İnstitutunun bir hissəsi hesab olunur. Ona maddi yardım göstərənlər arasında "Facebook", "Google", Corc Sorosun "Açıq Cəmiyyət" İnstitutu da var.
Amerikanın "National Endowment for Democracy" (NED)* fondundan da qrantlar daxil olur. Belə çıxır ki, "Facebook" senzura ilə məşğul olan "müstəqil ekspertləri" də maliyyələşdirir. Yeri gəlmişkən, qəribədir ki, faktçekerlərin bu beynəlxalq şəbəkəsi Sankt-Peterburqda, daha doğrusu, Floridadakı Sent-Pitersberq şəhərində yerləşir.
"Rossiya Seqodnya" BİA məzmunun kim tərəfindən idarə olunduğunu, "StopFake" təşkilatının qərəzli olub-olmadığını müəyyənləşdirmək, eləcə də, moderatorların Ukrayna ultra-sağçıları ilə əlaqəsi barədə məlumat verən jurnalistlərin hesablarının hansı əsaslarla silindiyini öyrənmək üçün "Facebook"a sorğu göndərdi.
Redaksiya, həmçinin korporasiyanın niyə Rusiyada ofis açmadığı ilə də maraqlandı. Cavab gözləyirik.
* Baş Prokurorluğun 28/07/2015 tarixli qərarı ilə fəaliyyəti Rusiya ərazisində arzuolunmaz hesab olunan təşkilat.
