BAKI, 13 dekabr — Sputnik. Ötən yazılardan birində musiqi sənətində kollektiv yaradıcılığın getdikcə məhv olmasından, müğənnilərin mahnılara həm söz yazıb, həm musiqi bəstələyib, həm də ifa etmələrindən yazmışdım. Bu dəfə oxşar problemin serial və kino sektorundakı fəsadlarından söz açacağam.
Müğənnilər kimi rejissorlar da eyni sevdaya düşüblər. Ümumiyyətlə, bu problem təkcə bizim sərhədlərimiz daxilində deyil, dünyanın hər yerində baş verməkdədir. Lakin mədəniyyətə daha çox önəm verən dövlətlərdə bu sahəyə nəzarət ciddiləşir və belə problemlər həmin ölkələrdə tez zamanda həllini tapır.
Bizdə isə bu problem getdikcə böyüməkdədir. Rejissorlar özləri ssenari yazır, özləri quruluş verir, özləri də baş rol ifa edirlər. Nəticədə, bu gün Azərbaycan teleməkanında izlədiyiniz kino və seriallar ortaya çıxır.
Qəribədir ki, kino sənətinin yarandığı ilk illərdən bu günə qədər bütün rejissorlar özlərini təkcə dahi rejissor deyil, həm dahi dramaturq, ssenarist, həm də dahi aktyor hesab ediblər. Sənət mühitində bitməz-tükənməz rejissor eqosu dünənin, bugünün məsələsi deyil. Bu, onillərdir davam etməkdədir.
Əslində isə, rejissorlar tamamilə asılı sənətlə məşğuldurlar. Onlar, dramaturqlar, ssenaristlər, aktyor və aktrisalar qədər azad yaradıcılıqla məşğul deyillər, heç vaxt da ola bilməyəcəklər. Yəqin bu nəhayətsiz eqo da həmin asılılığı ört-basdır etmək üçün formalaşmış haldır.
Rejissor əvvəlcə böyük ədəbiyyat adamı kimi masa arxasına əyləşib bir şeylər yazmağa çalışır. Müəyyən bir məzmun – hadisələr ardıcıllığı qurub onu ssenariyə çevirmək istəyir. İş bədii təsvirə, dialoqların qurulmasına, ideya və məzmun vəhdətinə və s. bu kimi mühüm nüanslara gələndə, anlayır ki, o, ədəbiyyat adamı deyil və bir ssenari yaza bilməz.
Bu zaman yazdığı qısa məzmunu, kino dilində desək, sinopsisi götürüb hansısa ssenaristə müraciət edir və bunun ssenariyə çevrilməsini istəyir. Burda sual ortaya çıxır: Mən sənin yazdığın sinopsisi niyə ssenariləşdirməliyəm?
Bu, aşağı-yuxarı nəyə bənzəyir, bilirsiniz? Təsəvvür edin, kimsə bir körpənin başını doğub və gəlib sizə deyir ki, "bədənini sən doğ"! Axı mən sənin yaratdığın "adamlara" niyə tale yazmalıyam? Bacarırsansa, öz yaratdıqlarının taleyini də özün yaz. Bacarmırsansa, bu qədər adamın vaxtını alma və zəhləsini tökmə!
Əlbəttə, təcrübə onu göstərir ki, həm dünyada, həm də Azərbaycanda (Azərbaycan dünyadan yavaş-yavaş ayrıldığına görə, bunu xüsusi iki aləm kimi vurğulamalıyam) kifayət qədər yaxşı ssenarilər yazıb, bunu mükəmməl ekran işinə çevirə bilən rejissorlar var. Lakin bu unikal istedadlar hər dəqiqəbaşında doğulmur və xahiş olunur ki, hər dəqiqəbaşında doğulan rejissorlar özlərini bir əsrin üç nəhəngi kimi aparmasınlar.
İş o yerə çatır ki, həm ssenarist, həm rejissor, həm də aktyor olan bu adamlar öz sənətdənkənar məhsullarına laqeyd, etinasız münasibət görüncə, kütlədən üz çevirir və utanmadan xalqa şəhadət barmağı silkələyib "daha sizin üçün film çəkməyəcəyəm" deyir. Əvvəldən çəkməsəydin və əvvəldən öz kim olduğunu, nəyə qadir və layiq olduğunu bilsəydin, o şəhadət barmağın bu gün həyasızcasına şaha qalxıb bu qədər gülünc görünməyəcəkdi.
Hərdən kino və serial sektorundan gileylənən, zəhmətinin bəhrəsini görməməyindən şikayətlənən sənətkarların arasında həmin adamların səslərini də eşidirik. Adam özü ölkə mədəniyyəti üçün ən utancverici məhsulların yaradıcısıdır, amma media önünə keçən kimi "sənət əldən gedir" deyir.
Sən və sənə meydan açanlar sənəti əldən verdilər də. Nədən şikayətlənirsən? Sən nə Eldar Quliyevsən, nə də Rövşən İsax. Sən bütün zamanlarda sənət adına utanc olmusan. İndi bu yalançı sənətşüvənliyinlə nə demək istəyirsən?
Bir filmin ssenaristi də, prodüsseri də, rejissoru da, aktyoru da eyni adam olanda ərsəyə nə gələ bilər ki? Bu hal on filmdən birində baş verirsə, normaldır. Amma on filmdən doqquzunda bütün yaradıcı heyət bir adamdan ibarətdirsə, bu, həm psixoloji problem, həm də ümumi mədəni səhnədə absurd komediyadır.
Zəhmət olmasa, kağız-qələminizi, kameranızı, işığınızı da götürüb gedin Afrika cəngəlliklərinə. Bu gözəl məsləhəti qardaş qardaşa etməz, amma mən sizə edirəm. Orda "meşədə təkbaşına" mövzulu çox yaxşı təbiət və ya qorxu filmləri çəkə bilərsiniz. Bəlkə hansısa hanibalın könlünü də sevindirdiniz.
