Работа за компьютером. Архивное фото - Sputnik Azərbaycan, 1920
YAZARLAR
Müxtəlif müəlliflərin fərqli mövzularda xəbər, məqalə və köşə yazıları

Gənc yazarlar niyə narazıdır?

© AFP 2023 / PATRICK LINЖенщина читает книгу, фото из архива
Женщина читает книгу, фото из архива - Sputnik Azərbaycan, 1920, 23.04.2021
Abunə olmaq
Tələbə əhlinin kürəyində gəzdirdiyi torbaların çoxunda ən azı bir neçə kitab olur. Harada daha rahat şərait var, orada kitab oxuyan da çoxdur.

Azərbaycanda hansı gənc yazarı dindirsən, oxucu kütləsinin azlığından, kitab oxumaq vərdişinin itirilməsindən, ümumi zövqün pozulmasından şikayətlənəcək. Deyəcək "Kitab yazmaq mənasısızdır, çünki nə alan var, nə oxuyan". "Müasir gənclər kitab oxumur" deyən yazarların digər şikayəti "Youtube" videolarından, sosial şəbəkə, mətbuatın diqqətsizliyindən olacaq.

Harada daha rahat şərait var, orada kitab oxuyan da çoxdur

Gənclər kitab oxumur? Kitab alan yoxdur? İndiki gənclik daha çox sosial mediada vaxt öldürür? Bu sualların birmənalı cavabı yoxdur. Bunu yoxlamaq da asandır, elə bir neçə dəfə Bakı şəhərinin ictimai nəqliyyatında reyd eləmək kifayət edər. Tələbə əhlinin kürəyində gəzdirdiyi torbaların çoxunda ən azı bir neçə kitab olur. Harada daha rahat şərait var, orada kitab oxuyan da çoxdur. Metro işləyəndə, kitab oxuyanların çoxunu orada görərdik. Hazırda Bakı-Pirşağı-Sumqayıt sürət qatarında xeyli kitab oxuyan var. Özü də nə qədər paradoksal olsa da, yaşlı nəsildən kimisə kitabla görmərik, çox nadir halda rast gələrik. Elə kitab oxuyan gənclərdir. Özü də Azərbaycan, türk, rus və ingilis dillərində ən tanınan müəlliflərin əsərlərini oxuyurlar. Markes, Kafka, Elif Şafak, Murakamidən tutmuş İlqar Fəhmi, Şərif Ağayar, Elxan Elatlı, Çingiz Abdullayev kimi tanınmışların kitabları əllərdə gəzir. Hətta ara-sıra gənc yazar Sahilə Yayanın də kitabını oxuyan gənclərə də rast gəlmək olur.

Bədii ədəbiyyat bir yana qalsın, tələbələr xarici dil dərsliklərinə külli miqdarda vəsait sərf edirlər. Xarici dili öyrənmək üçün istər-istəməz mütaliə ədəbiyyatına da diqqət yetirməli olurlar. Şekspir, Qolsuorsi, Oskar Uayld, Artur Konan Doyl ingilis, Tolstoy, Dostoyevski, Çexov və Turgenev isə rus dilindəki orijinal versiyadan oxunur. Xarici dil öyrənmə arzusu istər-istəməz gəncləri bədii ədəbiyyatla maraqlanmağa vadar edir. Nəqliyyatda hətta əlində tutduğu karandaşla səhifə kənarında qeyd edənlər də var. Görünür, insanlarda hələ də dədə-baba qaydası ilə kitabdan seçim etmək, hansısa fikri dəftərə köçürmək həvəsi var. 

Kitab alan olmasaydı, bu qədər obyektin işləməsində bir məna olardımı?

İnsanların zövqünü təmin etmək üçün kifayət qədər kitab mağazası varmı? Bunu bilmək elə də çətin deyil. Elə “28 May”, “Elmlər Akademiyası” metro stansiyası ətrafında onlarla kitab satışı ilə məşğul olan böyük mazağa var. Hələ yarızirzəmilərdə kitab satan kiçik obyektləri nəzərə alsaq, bu kitab mağazalarının 100-dən artıq olduğunu asanlıqla görərik. İstənilən dəftərxana ləvazimatı mağazasında kifayət qədər həm bədii, həm də dərs ədəbiyyatı satılır. Bir növ dəftər-qələm satış nöqtələrində həm də Orxan Pamuk, Den Braun, Paolo Koelyo kimi məşhur yazarların əsərləri əlçatandır. Əgər kitab alan olmasaydı, bu qədər obyektin işləməsində bir məna olardımı? Bu dükanlarda demək olar həmişə alıcı kütləsi müşahidə edilir. Bəzi iri dükanlarda hətta daxili kafe də fəaliyyət göstərir. Kitabı götürüb bir fincan çayla oxumaq da olar. Bəyənsən, alarsan. Bəzən elə böyük seçim olur, bilmirsən nədən yapışasan, nəyi alasan.

Sovet dövrü ilə müqayisə edənlər də olur. Kimsə yada salır Əlibala Hacızadənin əsərlərinin 150 min tirajla dərc edilməsini. Bəli, “İtkin gəlin” o dövrün bestselleri idi, başqa nəsə tapmaq da olmurdu deyə hamı maraqla oxuyub bir-birinə məsləhət bilirdi. Məhdud imkanı olan bir neçə kanal və radiostansiyadan başqa media resurs yox idi. Kitab və çap ədəbiyyatı bilik əldə etməyin əsas yolu idi. Sovet sistemi elə uşağı məktəb partasından mütləq kitab oxumağa sövq edirdi, bəzən də məcburi. Hətta məktəblərə tapşırıq gəlirdi, mütləq şagirdlər müəyyən qəzetlərə abunə olmalı idilər. Qəzeti də hər səhər poçtalyon gətirərdi. Həm qəzet oxuyurdun, həm də kitab.

Kitab almaqdansa, internetdən yükləyib oxumaq olar, özü də havayı

İndi alternativ informasiya mənbələri 100 min dəfələrlə çoxalıb. İnternetdə mövcud olan informasiyanın həcmini insan beyni dərk edə bilmir. Adi onlayn kitabxanalarda milyonlarla kitab açıq istifadədə var. Kitab almaqdansa, internetdən yükləyib oxumaq olar, özü də havayı. Xarici dili bildinsə, problemsiz ən maraqlı, ən tanınan müəllifləri telefonuna və ya bukriderə ötürüb rahatlıqla mütaliədən zövq ala bilərsən. Elə nəqliyyatda telefonunda kitab oxuyan nə qədər gənci görürük. Sadəcə kitaba pul sərf etmək istəmirlər. Bizim tərcümə ədəbiyyat da bir o qədər də uğurlu deyil, əgər xarici müəllifləri ingilis və ya rus dilində oxumaq imkanı varsa, gənclər elə o dildə oxuyacaqlar.

Sosial şəbəkələr, "Youtube" və digər nəhəng platformalar insanların vaxtını alır, amma məlumat axtaran məlumatını alır, vaxtını öldürən də zamanını itirir. Kitab oxuyan oxuyur, oxumayan da oyun oynayır. Məgər sovet dövründə gününü domino və nərd oynamaqla keçirən insan az idi? İndi də çay evlərində hər gün domino vurmaqla vaxtını öldürən nə qədər insanı görürük. Eləsi var, “Ok” və ya bilyarda üstünlük verir, eləsi var stolüstü tennisi bəyənir, eləsi də var şahmat və kart həvəskarıdır. İnternetdə oyun sənayesi çox inkişaf edib deyə, bəzi sevimli oyunlar da virtual platformaya keçib. İnternetin sərhədi bilinmir, oyunların da, kitabların da sayı-hesabı yoxdur, kim nəyi bəyənsə, onu da seçir.

Kiril əlifbasında yazılmış yüzlərlə kitabın heç müəllifini belə xatırlayan yoxdur

Belə bir vəziyyət kimə problem törədir? Məhz elə orta səviyyəli istedad sahiblərinə. Dünyanın tanınmış yazıçıları ilə rəqabət aparmaq mümkünsüzdür. Elə də böyük istedadı olmayan, hansısa xarici ədəbiyyatın təsiri ilə ədəbiyyat yaratmağa çalışan gənc Azərbaycan yazarları təbii mövcud durumdan narazıdırlar. Axı, nədən yazasan, hansı yeni süjeti düşünəsən? Hər bir süjet artıq düşünülüb. Uzaqbaşı Kafkadan, Kamyudan götürülmüş ideyalardan yararlanaraq nəsə bir əsər yaradarlar. Sovet dövrünün də belə orta istedadları vardı. Yəni bu gün kiril əlifbasında yazılmış yüzlərlə kitabın heç müəllifini belə xatırlayan yoxdur. Halbuki müəllif vaxtilə Yazıçılar Birliyinin üzvü olub, dövlətdən böyük qonorarlar alıb, kitabları dərc olunub, amma unudulub.

Ədəbiyyatda kiçik istedad sahibi olmaq olduqca ağır bir yükdür, çünki istəsən də, istəməsən də, unudulmağa məhkumsan. Ola bilər, istiqaməti dəyişib böyük ədəbiyyat yox, korrektə və redaktə işi, köşə yazarlığı, publisistika, jurnalistikaya üz tutmaq olar. Tərcümə işinin özündə çox böyük imkanlar var, çünki təkcə xarici dil biliyi kifayət etmir, həm də tərcüməçinin ədəbiyyat sahəsində biliyi, yaradıcılıq potensialı olmalıdır.

Bu günün gəncliyi bilik və savad baxımından heç də əvvəlki nəsillərdən zəif sayıla bilməz. Çünki hər ortalığa çıxan yeniliyi məhz onlar yaradır. Kitab da oxuyurlar, internetdən özlərinə tələb olunan digər məlumatı da asanlıqla tapırlar. Sadəcə, yeni dönəmdə kağız formatda buraxılan kitabların bazarı tədricən ölür, bu da bir qaçılmaz reallıqdır. Deməli, ədəbiyyatı özünə peşə seçənlər də bunu nəzərə almalıdırlar.

Xəbər lenti
0