BAKI, 11 yanvar — Sputnik. Keçən ilin sonunda məlum olub ki, 2025-ci ildə qlobal enerji bazarı bir sıra tendensiyaların təsiri altında formalaşacaq ki, bu da enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və "yaşıl keçid" vəzifələri ilə yanaşı, istehlak olunan enerjinin dəyəri kimi aktual məsələyə çevriləcək.
Belə ki, 2025-ci ilin əvvəlindən Avropa istehlak etdiyi Rusiya qazının əhəmiyyətli hissəsini itirib. 2024-cü ilin yekunlarına görə, ABŞ və digər istehsalçı ölkələrdən bölgəyə mayeləşdirilmiş təbii qaz (MTQ) tədarükü təxminən 16% azalıb. Eyni zamanda, ekspertlər hökumətlərin səylərinə baxmayaraq, xüsusilə Avropa regionunda "ən çirkli yanacaq" adına layiq enerji daşıyıcısı olan kömür istehlakının artacağını gözləyirlər.
Bu gün dünyanın bir çox ölkələrində fəal şəkildə istifadə edilən bərpa olunan enerji mənbələrinə gəlincə, ekspertlər 2025-ci ildə "yaşıl enerji" gücünün artım tempinin tikinti xərclərinin artması səbəbindən bir qədər azalacağını istisna etmirlər.
"Yaşıl enerji"nin istehsalına deyil, saxlanmasına diqqət yetirilir
Son iyirmi ildə dünyada bərpa olunan enerji qurğularının tikintisi həsəd aparan sürətlə aparılıb, nəticədə qlobal enerji istehsalında "yaşıl enerji"nin payı 2000-ci ildəki 11%-dən 30%-ə qədər yüksəlib. Ekspertlər qeyd edirlər ki, həyata keçirilmə mərhələsində olan layihələr nəzərə alınmaqla dünyada bərpa olunan enerji mənbələrindən elektrik enerjisi istehsal gücü artıq istehlakın artım tempini üstələyir.
Belə ki, ötən il dünyanın bir sıra ölkələrində külək və günəş elektrik stansiyalarının yaradılması üzrə bəzi layihələr qiymət artımı və gəlirsizlik üzündən dondurulub – bərpa olunan enerji gücünün yaradılması üzrə bəzi iri layihələr dünyada elektrik enerjisinin qiymətinin aşağı düşməsi ilə bağlı ümumi tendensiyaya görə özünü doğrultmur.
Eyni zamanda, bu gün hökumətlər və şirkətlər qarşısında sadəcə bərpa olunan mənbələrdən enerji istehsal etməkdən daha çətin bir vəzifə dayanır. Bu vəzifə istehsal olunan təmiz enerjinin necə saxlanılmasıdır, çünki bərpa olunan enerji mənbələrindən istehsal tənzimlənmir və ya nəzarət edilmir.
"Yaşıl enerji"nin saxlanması üçün nəzərdən keçirilən variantlar arasında ən optimal ikisi - "yaşıl enerji"nin nəhəng sənaye batareyalarında və hidrogendə saxlanmasıdır.
Lakin iri sənaye batareyalarının istehsalı bir sıra bahalı və nadir metalların istifadəsini nəzərdə tutur ki, bu da "yaşıl enerji" sektorunu kifayət qədər bahalı sahəyə çevirir. "Yaşıl enerji"nin hidrogenlə saxlanmasına və nəqlinə gəlincə, bu cür layihələr 10 ildən artıqdır ki, fəal şəkildə öyrənilir. Ancaq bir neçə ölkədə hidrogenin batareya kimi istifadəsinə başlanılıb.
Bundan əlavə, çox yüksək xərclər üzündən hidrogen layihələri də bu gün tez-tez dondurulur. 2025-ci ilin təmiz hidrogenin istifadəsi baxımından əsas il olacağı və hidrogen layihələrinə nə qədər siyasi dəstəyin olduğunu göstərəcəyi gözlənilir. Belə ki, bazarları hidrogenin istifadəsi üçün ən perspektivli hesab edilən ABŞ və Almaniyada siyasi dəyişikliklər gözlənilir. Ekspertlər hesab edirlər ki, neft və qaz layihələrinin tərəfdarı olan Donald Tramp ABŞ-da hakimiyyətə gələcək, Almaniyada isə növbəti parlament seçkiləri keçiriləcək - bu siyasi hadisələr hidrogen bazarı üçün həlledici olacaq.
Neft və qaz prioritetdir
Atmosferin çirklənməsinə görə vergilərin təzyiqi altında olan və həmçinin hökumətlərin məhdudiyyətləri ilə üzləşən neft və qaz layihələri 2025-ci ildə daha bir şans qazanmağa hazırlaşır. Belə ki, ABŞ-ın yeni seçilmiş Prezidenti Donald Tramp hələ dövlət başçısı postuna namizəd olarkən neft və qaz hasilatının artırılması proqramını açıqlayıb.
Seçkilərdə qalib gəldikdən sonra o, digər karbohidrogen hasil edən ölkələr üçün domino effekti yaradan neft və qaz layihələrini inkişaf etdirmək niyyətini təkrarlayıb. Belə ki, Norveçdə fəaliyyət göstərən neft-qaz şirkətləri 2025-ci ildə neft-qaz sektoruna rekord - 24,6 milyard dollar sərmayə qoymağı planlaşdırır. Şirkətlər həmçinin bu ildə Norveç sularında keçmişdəki 41 yeni quyuya qarşı 45 quyunun qazılmasına başlamağı planlaşdırırlar. Bu il yeni quyuların sayı 2019-cu ildən bəri ən yüksək olacaq.
Ekspertlər əminliklə bildiriblər ki, zəngin karbohidrogen ehtiyatlarına malik olmaqla, son illər "yaşıl enerji"ni fəal şəkildə inkişaf etdirən və neft-qaz sənayesini məhdudlaşdırmaq niyyəti ilə bağlı səs-küylü bəyanatlar verən Norveçdən bir çox ölkələr nümunə götürəcək və 2025-ci il neft və qaza qayıdış ili olacaq.
Mütəxəssislərin fikrincə, bu il neft və qaz hasilatının artması enerji resurslarının qiymətlərinə də təsir edəcək - analitik agentliklərin proqnozlaşdırdığı istehlak artımına baxmayaraq, şirkətlərin neft-qaz layihələrinə qayıtması ilə əlaqədar karbohidrogenlərin dəyəri normal həddə qalacaq.
MTQ boru kəməri metanını əvəz edə bilərmi?
Son illərdə mayeləşdirilmiş təbii qazın populyarlığı bu növ yanacağın istehsalı ilə paralel olaraq artır. Çevik logistika və qısamüddətli müqavilələr kimi üstünlüklər MTQ-ni qaz tələbinin dəyişkən və mövsümi amillərlə əlaqəli olduğu iqtisadiyyatlar üçün xüsusilə əlverişli edir.
Analitiklərin fikirlərinə görə, MTQ zavodlarının qlobal gücü bu ilin sonuna qədər 40%-dən çox arta bilər. Eyni zamanda, dünyada MTQ-nin əsas tədarükçülərinin mayeləşdirilmiş qaz hasilatının artırılması üzrə layihələrin fəal şəkildə həyata keçirildiyi ABŞ və Qətər olacağı gözlənilir.
Lakin ekspertlər qeyd edirlər ki, MTQ-nin əlverişli logistika və qısamüddətli müqavilələr kimi üstünlükləri eyni zamanda onun mənfi tərəfləridir. Belə ki, MTQ istehsalçıları çox vaxt malları enerji resurslarına tələbin və qiymətlərin artdığı alternativ bazarlara yönləndirlər. Nəticədə MTQ-nin sifarişçi ölkələri onu gözləməyə bilər ki, bu da enerji təchizatında fasilələrə səbəb ola bilər. Biz bu vəziyyəti son üç ildə Avropada müşahidə edirik - Asiyada yüksək tələbat mövsümündə ABŞ-ın MTQ tankerləri tez-tez istiqamətlərini dəyişir və öz mallarını Asiya bazarına çıxarırlar.
Eyni zamanda, MTQ-nin dəyəri boru kəməri qazının qiymətlərindən yüksəkdir, ən azı qısamüddətli müqavilələrə görə. Məlum olduğu kimi, uzunmüddətli müqavilələrlə enerji resurslarının dəyəri qısamüddətli müqavilələrə nisbətən daha aşağı olur. Ümumiyyətlə, dünyada MTQ-nin qiyməti çox vaxt neftin qiymətinə bağlıdır, ona görə də bu məhsulun qiymətləri kifayət qədər dəyişkəndir və bir sıra amillərdən asılıdır.
Bu xüsusiyyətlər MTQ-ni riskli və çox vaxt alıcılar üçün gəlirsiz edir. Ekspertlərə əminliklə deməyə imkan verir ki, 2025-ci ildə ortamüddətli perspektivdə sənaye istehsalının artımını planlaşdıran ölkələr üçün boru kəməri qazı hələ də prioritet olaraq qalacaq.
Digər maraqlı xəbərləri həmçinin Sputnik Azərbaycan-ın Teleqram kanalından izləyin.