Azərbaycan 2024-cü ildə enerji sektorunda nə əldə edib?

BAKI, 22 dekabr — Sputnik. Dövlət büdcəsi əsasən neft və qaz resurslarının satışından əldə edilən gəlirlər hesabına formalaşan ölkə kimi Azərbaycanın qlobal enerji bazarında mövqeyini möhkəmləndirməsi vacibdir. Eyni zamanda, gələcək nəsillər üçün enerji mənbələrinin yaradılması zərurətindən irəli gələn qlobal tendensiyaları izləyən Azərbaycan "yaşıl" enerjini də fəal şəkildə inkişaf etdirir.

Üstəlik, 2024-cü ildə Bakı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) enerji keçidini sürətləndirəcək və dünyada iqlim dəyişikliyinin daha ədalətli qiymətləndirilməsinə imkan verəcək qərarlar baxımından əlamətdar olan COP29 beynəlxalq iqlim konfransına ev sahibliyi edib.

Bununla yanaşı, 2024-cü il Azərbaycanın enerji sahəsində də bir sıra saziş və layihələrlə yadda qalıb.

2024-cü ildə Azərbaycan qazı yeni satış bazarlarına daxil olub - ilk dəfə olaraq Serbiya, Macarıstan və Slovakiya Azərbaycandan kiçik həcmdə "mavi yanacaq" idxal edib. Bununla da Azərbaycan qazını alan Avropa ölkələrinin sayı 12-yə çatıb.

Ümumilikdə, son bir ildə Azərbaycan qazının ixracı artıb - yanvar-noyabr aylarında respublika xarici bazarlara 22,9 milyard kubmetr "mavi yanacaq" tədarük edib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə təxminən 5% çoxdur. Eyni zamanda, 51% və ya 11,7 milyard kubmetr qaz Avropanın payına düşüb. Bu müddət ərzində Azərbaycanda qaz hasilatı 1,8 milyard kubmetr artaraq 45,8 milyard kubmetrə çatıb.

Bununla yanaşı, 11 ayda Azərbaycanda neft və kondensat hasilatı 26,5 milyon ton təşkil edib ki, bunun da 22,2 milyon tonu ixrac edilib.

Eyni zamanda, Azərbaycan 2024-cü ildə dəfələrlə bəyan edib ki, 2027-ci ilə qədər "mavi yanacağın" ixracını iki dəfə artırmaq üçün Brüssellə 2022-ci ildə əldə edilmiş razılaşmalara uyğun olaraq Avropa bazarına qaz tədarükünü artırmağı planlaşdırır. "Fitch Solutions" beynəlxalq reytinq təşkilatının analitikləri hesab edirlər ki, Azərbaycandan Avropaya qaz tədarükünü 20 milyard kubmetrə çatdırmaq üçün 18,5 milyard dollar sərmayə tələb oluna bilər.

Qeyd edək ki, hazırda Azərbaycanda bərpa olunan enerji mənbələrinin gücünün inkişafı və ölkənin ümumi enerji balansında "yaşıl" enerjinin payının artırılması üzrə Dövlət Proqramı həyata keçirilir. 2024-cü ildə bu istiqamətdə nəzərəçarpacaq nəticələr əldə edilib. Belə ki, yanvar-noyabr aylarında ölkədə 25,932 milyard kilovatsaat elektrik enerjisi istehsal olunub. Eyni zamanda, elektrik enerjisi istehsalında bərpa olunan enerji mənbələrinin payı ötən ilin yekunlarına görə 11%-dən 2024-cü ilin 11 ayı üçün 14%-ə qədər artıb.

Bundan əlavə, Azərbaycan Avropa ölkələri və Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə birlikdə Qara dəniz vasitəsilə Xəzər regionundan Avropaya "yaşıl" elektrik enerjisi tədarük ediləcək "Black Sea Energy" layihəsi üzərində işləyir. Hazırda layihənin texniki-iqtisadi əsaslandırılması aparılır, həmçinin bu təşəbbüsün həyata keçirilməsinin təxmini dəyəri müəyyən edilir.

Eyni zamanda, 2024-cü ildə layihə həm "yaşıl" elektrik enerjisi tədarükçüsü olan ölkələr, həm də investorlar arasında kifayət qədər populyarlıq qazanıb. Belə ki, bu il Türkmənistan artıq milli enerji sistemlərinin sinxronlaşdırılması üzrə Azərbaycanla əməkdaşlıq haqqında memorandum imzalayan Özbəkistan və Qazaxıstandan sonra layihəyə qoşulmaq niyyətini açıqlayıb. Bununla yanaşı, Özbəkistan Səudiyyə Ərəbistanını "Black Sea Energy" layihəsinə investor kimi cəlb etmək niyyətində olduğunu açıqlayıb.

Paralel olaraq, Azərbaycan bərpa olunan enerji mənbələrindən elektrik enerjisi istehsal etmək imkanlarını fəal şəkildə artırır – noyabr ayında məlum olub ki, Çinin "Universal International Holdings Limited" şirkəti 100 MVt gücündə Qobustan Günəş Elektrik Stansiyasının (GES) tikintisi üzrə hərracda qalib gəlib.

2027-ci ildə istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulan stansiyanın ildə təxminən 260 milyon Kvt/saat elektrik enerjisi istehsal edəcəyi gözlənilir ki, bu da ildə 57 milyon kubmetr təbii qaza qənaət etməyə və atmosferə karbon qazı emissiyalarını 124 min ton azaltmağa imkan verəcək.

Bu il həm də Azərbaycan hökumətinin planlaşdırdığı kimi, yerin altından çıxarılan yanacağın sıfır istifadə olan ərazisi olacaq Qarabağ iqtisadi rayonunun fəal "yaşıllaşdırılması" davam etdirilib. Belə ki, Cəbrayıl rayonunda 240 MVt gücündə "Şəfəq" günəş elektrik stansiyasının tikintisinə başlanılıb.

Elektrik stansiyasının 2025-ci ildə istifadəyə verilməsi gözlənilir və bu stansiyanın elektrik enerjisi də həmçinin Səngəçal neft-qaz terminalının işində istifadə olunacaq.

Noyabr ayında Azərbaycan BMT-nin iki həftəlik qlobal iqlim dəyişikliyi üzrə COP29 konfransına ev sahibliyi edib. Zəngin proqram və çətin danışıqlar prosesi nəticəsində konfrans iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə məsələsində mühüm irəliləyişlərə səbəb olub.

Beləliklə, COP29-da Bakı Maliyyə Məqsədi müəyyən edilib ki, ona da əsasən inkişaf etmiş ölkələr iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə aparmaq üçün 2035-ci ilə qədər inkişaf etməkdə olan ölkələrə hər il ən azı 300 milyard dollar verməlidir. Bundan əlavə, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə və maliyyə dəstəyini səfərbər etmək üçün beynəlxalq əməkdaşlığı nəzərdə tutan Paris Sazişinin 6-cı maddəsi qüvvəyə minib.

Həmçinin Bakıda keçirilən tədbirdə itki və zərərin ödənilməsi üçün Fondun 2025-ci ildə fəaliyyətə başlaması barədə razılıq əldə olunub. Fondun həcmi 730 milyon dollardan çoxdur.

COP29-da qlobal iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma üzrə Bakı yol xəritəsi qəbul edilib. Bu, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma məsələsinin hər il COP-un bütün konfranslarında müzakirə olunmasını təmin edəcək.

Gender məsələləri üzrə 10 illik yenilənmiş Lima iş proqramının qəbul edilməsi də vacibdir. Proqram daha çox qadınların iqlim dəyişikliyi ilə bağlı danışıqlara cəlb olunmasını təşviq edir.

Qeyd edək ki, Azərbaycan neft və qaz resurslarının hasilatı və ixracı ilə yanaşı, qonşu ölkələrdən dünya bazarına enerji resurslarının tranziti ilə də məşğuldur. Belə ki, cari ilin yanvar-oktyabr aylarının yekunlarına görə, Qazaxıstan neftinin Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri ilə dünya bazarına tədarükü 1,22 milyon ton təşkil edib.

Ümumilikdə, bu ilin yanvar-oktyabr aylarında Azərbaycanın neft kəmərləri ilə 32 milyon tondan çox neft nəql edilib. Eyni zamanda, nəqlin 75,3-i Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri ilə həyata keçirilib. Qeyd olunan dövrdə onun vasitəsilə 24 milyon tondan çox neft tədarük edilib ki, bu da bir il əvvəlkindən 3,9% azdır.

Dövlət Statistika Komitəsinin hesabatına görə, Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəməri ilə nəql edilən neftin 81,5-i və ya 19,7 milyon tonunu Azərbaycanda hasil olunan neft təşkil edib.

Bununla yanaşı, 18,5%-i və ya 4,4 milyon tondan çoxu Türkmənistan və Qazaxıstandan neftin tranziti olub. Bu ilin on ayının yekunlarına əsasən, Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəməri ilə neft tranziti 4,8% artıb.