BAKI, 12 noyabr — Sputnik. Ukrayna və "Qazprom" arasında Rusiya qazının "Sudca" qazölçmə stansiyası vasitəsilə Avropaya tranzitinə dair sazişin başa çatması üçün son tarix nə qədər yaxındırsa, Ukrayna tərəfi tranzit gəlirlərini qorumaq yollarını bir o qədər səylə axtarır. Bu ilin iyulunda Ukrayna Prezidenti Vladimir Zelenski bildirib ki, Kiyev "Qazprom"la tranzit sazişi başa çatdıqdan sonra Azərbaycan qazının öz ərazisi ilə Aİ-yə nəqli imkanlarını öyrənir.
Doğrudur, sonra, sentyabrda enerji məsələləri üzrə Avropa komissarı Kadri Simson bəyan etdi ki, Avropa Komissiyası Azərbaycan qazının Ukrayna vasitəsilə Aİ-yə tədarükü ilə bağlı danışıqlarda iştirak etmir və ümumiyyətlə, belə bir sxemə ehtiyac yoxdur, çünki Avropa ölkələri artıq Azərbaycan qazını Türkiyə ərazisindən infrastruktur vasitəsilə alırlar.
Ukrayna və Qərb mediası isə Azərbaycan qazının Ukrayna ərazisindən keçməklə Avropaya tranzit nəqli barədə yazmaqda davam edib və ötən cümə axşamı "Bloomberg" məlumat yayıb ki, Macarıstan və Slovakiya şirkətləri Azərbaycandan Ukrayna vasitəsilə ildə 12-14 milyard kubmetr təbii qaz almaq üçün müqavilə imzalamağa yaxındırlar.
Lakin artıq cümə günü Slovakiyanın dövlət şirkəti olan "SPP" (Slovenský plynárenský priemysel) bu xəbəri təkzib edərək, "Reuters" agentliyinə bildirib ki, yaxın gələcəkdə Rusiya qazının Azərbaycan qazı ilə əvəzlənməsi və onun Ukrayna vasitəsilə nəqli ilə bağlı sövdələşmə planları yoxdur.
Azərbaycana "velosipedi kəşf etmək" nəyə üçün lazımdır?
Bildiyiniz kimi, Azərbaycan 2021-ci ildən Avropa bazarına qaz tədarük edir və tədarük həcmi ildən-ilə orta hesabla 10-15% artır. Belə ki, 2023-cü ildə Azərbaycan dünya bazarına 11,8 milyard kubmetr qaz veribsə, bu ilin ilk üç rübündə ixrac 9,4 milyard kubmetr təşkil edib.
Azərbaycan qazı Gürcüstan və Türkiyə ərazisindən keçən Trans-Anadolu (TANAP) və Trans-Adriatik (TAP) qaz kəmərlərindən keçir və sonradan Avropaya çıxış edir.
Azərbaycan 2026-cı ilə qədər bu qaz kəmərləri vasitəsilə Avropaya qaz tədarükünü 14 milyard kubmetrə qədər artırmağı, daha sonra isə 2027-ci ildən başlayaraq ixracı tamamilə 20 milyard kubmetrə çatdırmağı planlaşdırır.
Şübhəsiz ki, bunun üçün TAP qaz kəmərinin gücünü genişləndirmək, müvafiq işlərə əlavə vəsait qoymaq lazımdır. Bu genişlənmə, əsasən, vaxtaşırı olaraq təbii qaz da daxil olmaqla, qalıq yanacaqlardan tamamilə imtina etmək niyyətini bəyan edən Aİ-nin qeyri-müəyyən mövqeyi səbəbindən hələ başlamayıb.
Bu bəyanatlar həm də Azərbaycanda qaz hasilatını ləngidir, çünki böyük həcmdə "mavi yanacaq" hasil etmək üçün onun satışını təmin etmək vacibdir. Azərbaycan qazının ən böyük bazarı Avropa isə qeyri-müəyyənlik dövründən keçir.
Belə olan halda Azərbaycan üçün onun bir hissəsini Ukraynanın tranzit sisteminə göndərmək üçün daha çox qaz hasil etməsi, həm də daha uzun və daha bahalı, müəyyən dərəcədə isə bu ölkənin qazpaylayıcı sistemi vasitəsilə riskli marşruta xərcləməsi risklidir.
Ukraynanın təklif etdiyi digər variant isə Azərbaycan qazını Ukraynanın yeraltı anbarlarına vuraraq bir müddət orada saxlamaqdır. Kiyev təklif edir ki, Bakı yanacağı yeraltı qaz anbarlarına vurub tələbatın və qiymət artımının pik nöqtəsini gözləsin, sonra isə birjada "mavi yanacağ"ı sərfəli qiymətə satsın.
Burada qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Azərbaycanda hasil edilən bütün qaz həcmləri hələ fiziki olaraq hasil edilməmişdən əvvəl müqavilə bağlanır və satılır. Azərbaycanın lazımsız qalan artıq qazı isə Avropadakı tərəfdaşlar tərəfindən müqavilədə nəzərdə tutulandan artıq bazar qiymətinə alınır. Yəni, Ukraynaya qaz tədarükü üçün yeni infrastruktur həlləri axtarmaq, sonra da onun saxlanması üçün Kiyevə pul ödəmək Bakı üçün açıq-aşkar sərfəli deyil.
Avropanın qaz təchizatı perspektivləri 2025-ci ildə daha pis olacaq
Avropanın Rusiyadan "mavi yanacağın" idxalından asılılığını azaltmaq üçün bütün cəhdlərinə və Brüsselin bu məqsədə nail olmaq barədə təkəbbürlü bəyanatlarına baxmayaraq, Avropanın enerji təchizatı zəiflik baxımından son dərəcə həssasdır. Qaz tədarük edən ölkələrdə qaz hasilatında ən kiçik fasilə, Yaxın Şərqdə gərginliyin növbəti mərhələsi və ya maye qazın Asiya bazarına adi şəkildə yönləndirilməsi dərhal Avropada qazın qiymətinə təsir edir.
Belə ki, ötən həftə Norveçdə fövqəladə vəziyyətlə əlaqədar platformalardan birində istehsalın dayandırılması ilə bağlı məlumatlara görə "mavi yanacağın" qiyməti ötən ilin dekabrından bəri ən yüksək həddə çatıb. Avropalı ekspertlər qeyd ediblər ki, Aİ anbarlarında qazın hazırkı səviyyəsi 95% təşkil edir ki, bu da yaxşı göstəricidir, lakin qışın əvvəlki iki ildən soyuq keçəcəyi təqdirdə bu, Avropanı qıtlıqdan xilas etməyəcək.
"Aİ-nin 2022-2023-cü ilin qışından sağ çıxmasının yeganə səbəbi bəxt idi. Yəni, Avropanın bəxti gətirdi ki, qitədə qış adi qışdan daha mülayim keçdi. Enerji təchizatının təhlükəsizliyinə gəlincə, şansa etibar etmək olmaz. Buna görə də Rusiya hələ də sanksiyalara baxmayaraq Aİ-də ikinci ən böyük təbii qaz tədarükçüsü olaraq qalır", – "OilPrice" analitikinin məqaləsində belə deyilir.
Eyni zamanda, Avropaya qaz tədarükünün alternativ mənbələri etibarsız olaraq qalır – satış bazarındakı dəyişikliklər səbəbindən ABŞ-dan maye qaz tədarükü tez-tez azalır və Co Baydenin yeni MTQ layihələrini yavaşlatmaq siyasəti sonradan ləğv olunsa da, Vaşinqtonun MTQ istehsalını artırmaq planlarını bir neçə il təxirə salıb.
Avropanın isə, bildiyimiz kimi, bu qış enerji təhlükəsizliyini qorumaq üçün qaza ehtiyacı var və Rusiya qazının Ukrayna vasitəsilə nəqlinin mümkün dayandırılması Avropa iqtisadiyyatı, xüsusən də Brüsselin ambisiyaları üçün hazırlıqsız ölkələr olan Macarıstan və Slovakiya kimi dövlətlər üçün ciddi sınaq ola bilər.
Digər maraqlı xəbərləri həmçinin Sputnik Azərbaycan-ın Teleqram kanalından izləyin.