BAKI, 17 oktyabr — Sputnik. "Şimal-Cənub" beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin hansı qolunun - qərb, transxəzər və ya şərq - nəqliyyat infrastrukturu və beynəlxalq bazarlara çıxış baxımından daha perspektivli olması ilə bağlı mübahisələr BND-nin ilk günlərindən başlayaraq hələ də davam edir. Eyni zamanda, transxəzər qolu dənizdir və Rusiya Federasiyası və İran limanlarını birləşdirir. Müvafiq olaraq onun inkişafı əsasən İran və Rusiya Federasiyasından asılıdır.
Eyni zamanda, qərb (Rusiya Federasiyası, Azərbaycan, İran) və şərq (Rusiya Federasiyası, Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, İran) "Şimal-Cənub" seqmentləri dəmir yolu və avtomobil yollarından ibarətdir və onlar həmişə infrastruktur hazırlığı və nəqliyyatın rəqabət qabiliyyəti baxımından müqayisə edilirlər.
Ən əlverişlisi heç də həmişə ən populyar deyil
Qeyd etmək lazımdır ki, İranda Rəşt-Astara hissəsinin tamamlanmamasına baxmayaraq bu gün "Şimal-Cənub" BND-nin Azərbaycan ərazisindən keçən qərb qolu ən populyardır. Belə ki, 2023-cü ilin məlumatlarına görə, bütün yükdaşımaların, təxminən 70%-i "Şimal-Cənub"un qərb qolunun, təxminən 25%-i Transxəzərin, 5%-i isə şərq hissəsinin payına düşür.
Xatırladaq ki, "Şimal-Cənub" beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin qərb qolunun inkişafı çərçivəsində Azərbaycan və Rusiya avtomobil yollarının genişləndirilməsi, sərhəd-keçid məntəqələrinin imkanlarının artırılması, gömrük nəzarətinin rəqəmsallaşdırılması və s. kimi bir sıra layihələr həyata keçiriblər. Bu layihələr bu marşrut üzrə yük daşımalarını artırmağa imkan verib. Ötən ilin nəticələrinə görə yükdaşımalar, demək olar ki, 45% artıb.
Eyni zamanda, yalnız 2023-cü ildə tam gücü ilə istifadəyə verilən "Şimal-Cənub" şərq qolunun müsbət cəhəti - Rusiya Federasiyasından başlayaraq Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistandan keçməklə İrana birbaşa dəmir yolu xəttinin olması ilə yanaşı, həmçinin nəqliyyatın məhdud həcmi, eləcə də daha uzun marşrut olması kimi mənfi cəhətləri var.
Xəzər Strateji Tədqiqatlar İnstitutunun (XSTİ) eksperti Aleksandr Karavayev hesab edir ki, şərq "Şimal-Cənub" qolu "dənizdən dənizə" tam şəkildə həyata keçirilir, yəni dəmir yolu əlaqəsi mövcuddur.
Ötən il 21 "RJD-Loqistika" konteyner qatarı şərq seqmentindən Rusiyadan İran limanlarına və daha sonra Hindistana, həmçinin Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-yə keçib. Tikinti materialları, kağız məmulatları, ərzaq yükləri olan soyuducu qablar daşınıb. Eyni zamanda, yüklərin ümumi həcmi, təxminən 1,1 milyon ton təşkil edib.
Qərb qolu ilə 2023-cü ildə Rusiya Federasiyası ilə Azərbaycan arasındakı sərhəd keçid məntəqəsindən 8 milyon ton yük keçib.
"2010-cu illərin sonunda "Şimal-Cənub" Şərq filialında İran-Türkmənistan sərhədində İran dəmir yolu şəbəkəsinə qoşulan dəmir yolu inşa edilib. Doğrudur, bu sxem təkər dəstlərinin Rusiya ölçüsündən 1520-dən İran 1435-ə dəyişdirilməsini nəzərdə tutur. Lakin buna baxmayaraq, İranın Fars körfəzi limanlarına, ilk növbədə Bender-Abbas və Çabahar limanlarına keçid var", - Karavayev "Sputnik Azərbaycan"a bildirib.
Rusiya üçün hansının inkişafı faydalıdır?
Karavayev hesab edir ki, Rusiya Federasiyası ilə Cənubi Asiya - Pakistan, Hindistan və Ərəb körfəzi ölkələri arasında ticarətin inkişafı "Şimal-Cənub"un şərq seqmenti ilə bağlıdır. Strateji nöqteyi-nəzərdən BND-nin şərq seqmentini Pakistan yolu ilə əlaqəyə qədər inkişaf etdirməyin mənası var.
Ekspert qeyd edib ki, eyni zamanda, qərb seqmenti Cənubi Qafqaz və Türkiyə ilə ticarətə yönəlib. Karavayev qeyd edib ki, dəniz daşımalarının bir hissəsinin qərb marşrutu boyunca relslərə ötürülməsi perspektivləri hələ də var, xüsusən də əgər söhbət Rusiyanın Volqaətrafı bölgələrində, Cənubi Uralda və ondan kənarda ixrac-idxal əməliyyatlarından gedərsə.
"Türkiyə üçün Rusiya idxalçılar qrupunda birinci, Türkiyənin ümumi ixracında isə altıncı yerdədir. Eyni zamanda, Pakistan üçün Rusiya həm ixrac, həm də idxal üzrə beş ticarət tərəfdaşından biri deyil. İran üçün Rusiya ölkəyə idxalda beşinci yerdədir və İranın ixrac istiqamətinin ilk 15-nə daxildir", – Karavayev qeyd edib.
Başqa sözlə, "Şimal-Cənub" BND-nin qərb seqmentinə, xüsusən də Cənubi Qafqaza kommersiya baxımından daha çox tələbat var. BND-nin şərq seqmenti strateji nöqteyi-nəzərdən daha vacibdir və Moskvanın Cənubi Asiyada siyasi mövqelərinin möhkəmlənməsinə də təsir edir.
Fərqli xətlər müxtəlif yüklər daşıyır
Karavayevin sözlərinə görə, diqqət yetirmək lazımdır ki, "böyük tranzit" və regional yük daşımalarının eyni girişləri ilə, Şimal-Cənub BND-nin hər üç fraqmenti üçün xüsusi nomenklatura fərqli ola bilər.
"Birincisi, Rusiya Federasiyasında yükgöndərənlər və qəbul edənlər ilə coğrafi əlaqə var. Buna görə də, məsələn, Azərbaycandan keçən qərb seqmenti Rusiyanın Avropa hissəsinə, xətt üzrə iqtisadi zonaya yük axını üçün Krasnodar diyarından, Şimali Qafqaz Federal Dairəsindən - cənubda Moskva vilayətinə və paytaxt ətrafındakı sənaye aqlomerasiyasına qədər, şimalda - Sankt-Peterburq və Murmansk, qərbdə - "Şimal-Cənub" BND boyunca aktiv yükgöndərən olacaq Belarusiya istiqamətində daha sərfəlidir", - ekspert izah edib.
Bu istiqamətləri Şimali Qafqaz, Volqaətrafı və Cənub-Şərq dəmir yollarının nəqliyyat şəbəkəsi, avtomobil nəqliyyatı və "Qafqaz" və "Don" magistralları təşkil edir.
Ekspertin sözlərinə görə, burada əsas diqqət kənd təsərrüfatı məhsulları da daxil olmaqla geniş çeşiddə malların konteyner daşınmasına yönəldiləcək. Bundan əlavə, "Şimal-Cənub" BND-nin Qərbi Azərbaycan marşrutunun üstünlükləri ondan ibarətdir ki, o, Rusiyanı Cənubi Qafqazın dəmir yolu qovşaqları, Gürcüstan limanları ilə birləşdirir və Bakı-Tbilisi-Qars avtomobil yolu ilə Türkiyə dəmir yolu şəbəkəsinə çatır. Beləliklə, Türkiyə limanlarından tədarüklər də "Şimal-Cənub" beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin bu seqmenti vasitəsilə daha aktiv olacaq.
"Azərbaycan Dəmir Yolları yaxşı vəziyyətdədir. Bir çox hissələr elektrikləşdirilib, əsas qovşaqlar modernləşdirilib və RF sərhədindən Bakıya qədər ikitərəfli dəmir yolu hərəkəti var. Respublikanın yol şəbəkəsi də bütün lazımi tələblərə cavab verir, onun daim inkişafı və işlək vəziyyətdə saxlanılması üçün vasitələr mövcuddur", – o qeyd edib.
Karavayev qeyd edib ki, "Şimal-Cənub" BND-nin şərq seqmenti hazırda başqa üstünlüklərə malikdir.
Belə ki, iqtisadi cəhətdən o, əsasən Cənubi Ural, Sverdlovsk və Qərbi Sibir dəmir yollarından istifadə edən, daha sonra Rusiyanın şimalına və şərqinə gedən müəssisə və qurumlarla bağlıdır.
"Fars körfəzindəki limanlara birbaşa giriş sayəsində Şərq marşrutu boyunca çənlər, barellər və ya çən konteynerləri kimi xüsusi konteynerlərdə daşınan maye və ya axan maddələr, üstəlik sement, əhəng, gips, şəkər, un, dənəvər gübrə daxil olan toplu yüklər göndərilə bilər. Yəni digər nəqliyyat növlərinə yükləmək çətin olan və konteynerlərdən istifadə olunmayan böyük miqdarda xammal nəzərdə tutulur. Bunlar kömür, mişar materialları, gübrələr, yanacaq və sürtkü yağları, müxtəlif kimyəvi komponentlər və İrandan kənara göndərilən hər şey ola bilər. Nəhayət, Şərq seqmentini Pakistan dəmir yolu ilə birləşdirmək daha rahatdır", - mütəxəssis hesab edir.
Digər maraqlı xəbərləri həmçinin Sputnik Azərbaycan-ın Teleqram kanalından izləyin.