Bakı və Daşkənd nə üçün Əfqanıstan dağ-mədən sənayesinə yatırım etmək qərarına gəliblər

BAKI, 25 avqust - Sputnik. Son illər iqtisadi əməkdaşlığı aktivləşdirən, qarşılıqlı ticarət və investisiyaların yüksək səviyyəsinə nail olan Azərbaycan və Özbəkistan yeni tərəfdaşlıq sərhədləri açaraq üçüncü ölkələrə birgə daxil olurlar.

Belə ki, ötən həftə Azərbaycan və Özbəkistanın rəsmi nümayəndə heyəti Əfqanıstana birgə səfər edib və burada danışıqların mövzularından biri də Əfqanıstanın dağ-mədən sənayesinə investisiya yatırılması olub.

Dünən Daşkənddə keçirilən Azərbaycan-Özbəkistan biznes forumunda iqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov Bakının Əfqanıstanda Özbəkistanla əməkdaşlıq etmək niyyətini təsdiqləyib.

Eyni zamanda, nəqliyyat, logistika, ticarət, enerji və bir sıra digər sektorlar Azərbaycan və Özbəkistan üçün Əfqanıstanda maraqlı əməkdaşlıq sahələrinə çevrilə bilər. Bununla yanaşı, Əfqanıstanla ümumi sərhədi olan və onunla ticarəti fəal şəkildə inkişaf etdirən Özbəkistan Azərbaycan üçün də Əfqanıstan iqtisadi məkanına bələdçi ola bilər.

Özbəkistan hökuməti son vaxtlar Əfqanıstan rəhbərliyi ilə əlaqələr qurur və qonşusu olan ölkə ilə iqtisadi əməkdaşlığı bərpa edir. Belə ki, avqustun 17-də Kabildə Əfqanıstan-Özbəkistan biznes forumu keçirilib və bu forumda Özbəkistan tərəfi ölkələr arasında iqtisadi əməkdaşlığı gücləndirmək üçün Əfqanıstana planlar təklif edib.

Biznes forumda qeyd olunub ki, Özbəkistan Əfqanıstanla ticarət dövriyyəsini 3 milyard dollara çatdırmağa çalışır. Bu göstəriciyə, əsasən, bu ilin oktyabrında preferensial ticarət sazişinin qüvvəyə minməsi nəticəsində əldə olunacaq, bunun sayəsində Əfqanıstandan gələn bir sıra mal və xammalın Özbəkistana idxal rüsumları tətbiq edilməyəcək.

Bundan əlavə, ticarət dövriyyəsinin artırılması istiqamətində maneələri azaltmaq üçün avqustun 1-dən “Ayritom-Hayraton” sərhəd-keçid məntəqəsinin gecə-gündüz fəaliyyəti tətbiq edilib.

Biznes forumda transəfqan dəmir yolunun tikintisinin vacibliyi də qeyd olunub. Tədbirin yekunu olaraq 1,4 milyard dollar dəyərində 12 investisiya sazişi və 1,1 milyard dollarlıq 23 ticarət müqaviləsi imzalanıb.

Qeyd edək ki, biznes forum zamanı Daşkənd və Kabil arasında əməkdaşlığın prioritetlərindən birinin dağ-mədən sahəsi olduğu dəfələrlə vurğulanıb - Əfqanıstan tərəfi Özbəkistanı mis yataqlarının işlənməsində iştirak etməyə dəvət edib.

Əfqanıstanda uzunmüddətli münaqişələr və birbaşa qüsursuz dəmir yolu infrastrukturunun olmaması bir sıra nadir torpaq elementləri və metallarla zəngin olan ölkənin öz təbii sərvətlərini əldə edə və həyata keçirə bilməməsinə səbəb olub.

Lazımi texnologiya və investisiyanın olmaması Əfqanıstanın faydalı qazıntı yataqlarının uzun illər toxunulmaz qalmasına səbəb olub və bu illər ərzində məsələn, mis və litium kimi faydalı qazıntılar bəşəriyyət üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edib və hasilatın əhəmiyyəti baxımından bu gün neft və qaz kimi xammallarla asanlıqla rəqabət edə bilir.

Bu mənada Əfqanıstan zəngin bir ölkədir - Qərb şirkətləri Səudiyyə Ərəbistanında neftlə olduğu kimi ölkənin zəngin yataqlarına və bu metalların istehsalında gözlənilən sıçrayışa istinad edərək, Əfqanıstanı “litium və mis Səudiyyə Ərəbistanı” adlandırırlar.

Əfqanıstanda işləyən sovet geoloqlarının məlumatlarına əsaslanan qeyri-dəqiq məlumatlara görə, bu ölkədə litiumla birlikdə nadir torpaq minerallarının ehtiyatları 1,4 milyon ton, digər nadir torpaq elementləri isə 3,5 milyon ton təşkil edir.

Eyni zamanda, ölkənin dəmir filizi ehtiyatları 2 milyard tondan çox, ümumi mis ehtiyatları isə təxminən 58 milyon ton qiymətləndirilir. Eyni zamanda, Avrasiyanın ən böyük mis yatağı “Aynak” Əfqanıstanda yerləşir.

Son iki ildə Əfqanıstanda nisbi sabitliyi nəzərə alsaq, xarici investorlar və dağ-mədən yataqlarının istehsalçıları Əfqanıstana axışıblar. Məsələn, Çin şirkətləri artıq Əfqanıstanın mis, litium və dəmir yataqlarında kifayət qədər aktiv şəkildə fəaliyyət göstərirlər. Rusiya şirkətləri də Əfqanıstanın dağ-mədən sənayesinə investisiyalar yatırmağa maraq göstərirlər.

Bundan başqa, Azərbaycan və Özbəkistan mis, litium və dəmir yataqlarında fəaliyyət göstərməklə sərfəli layihələrə investisiya yatırır və bu faydalı qazıntıların satışından gəlir əldə edir, Bakı və Daşkənd hasil olunan xammaldan öz müəssisələrində istifadə edə bilirlər.

Belə ki, Özbəkistanda mis hasil edilir və istehsal edilən xammalın təxminən 70%-i yerli müəssisələrdə emal olunur. Eyni zamanda, ölkədə yeni mis emalı müəssisələri, o cümlədən xarici investisiyalar hesabına fəal şəkildə tikilir. Lakin mis istehsalının tempi artan emal gücünə uyğun gəlmir. Özbəkistanın dağ-mədən sənayesi və geologiya naziri Bobir İslamovun sözlərinə görə, ölkədə xammal çatışmazlığı yaşayan iki böyük mis emalı zavodu tikilir.

Eyni zamanda, Azərbaycanda mis hasilatının azalması ölkədə emalın və hazır mis məhsullarının ixracının xeyli aşağı düşməsinə səbəb olub. Belə ki, Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2023-cü ildə mis filizinin hasilatı 15,8% azalaraq 2122 ton olub. Bu ilin birinci yarısında isə mis hasilatı 20 dəfə, yəni 100 tona qədər azalıb ki, bu da mis filizi hasilatı tarixində rekord azalma olub.

Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda illərdir ki, mis emalı müəssisələri yaradılıb və ölkədə hasilatın azalması, eləcə də xaricdən idxal olunan xammalın çatışmazlığı müəssisələrin ya fəaliyyətsiz qalmasına, ya da natamam gücü ilə işləməsinə səbəb olub.

Özbəkistanla birgə hasil olunan xammal Azərbaycan müəssisələrində də emal edilə bilər ki, burada da yüksək əlavə dəyərə malik olan hazır mallar dünya bazarlarına ixrac edilə bilər.