ABŞ-ın Yaxın Şərq uğursuzluğu: İsrailin Rəfahdakı əməliyyatı nəyə səbəb olacaq?

BAKI, 8 may — Sputnik. İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu ABŞ-ın təlqin və təhdidlərinə boyun əyməyib və buna baxmayaraq, İsrail ordusu Misirlə sərhəddə yerləşən Rəfahda hərbi əməliyyatlara başlayıb.

Eyni zamanda, əməliyyat Fələstinin HƏMAS hərəkatının barışığa razılıq verdiyi barədə xəbərlərin ardınca gerçəkləşib. Bu o deməkdir ki, İsrail lap əvvəldən atəşkəsin tərəfdarı olmayıb. Beləliklə də ABŞ, Qətər, Misir və digər ölkələrin danışıqlar üçün bütün səyləri iə boşa gedib.

Bu vəziyyətdə, tələb Təl-Əvivin himayədarı olaraq Yaxın Şərqdəki müttəfiqlər qarşısında sıxıntılı vəziyyətdə olan Vaşinqtondan gələcək. Çünki ABŞ-ın həmin ölkələrlə münasibətləri yalnız bir neçə il soyuqluqdan sonra yaxşılaşmağa başlayıb.

Bütün analitiklər Misirin ərəb monarxiyaları ilə Vaşinqtonu "barışdırmağa" müvəffəq olmasını qəbul edirlər. Hətta ABŞ və ərəb ölkələri arasında soyuqlaşma və Vaşinqtonun Yaxın Şərqdəki təsirinin azalması zamanı belə, Misir regionda ABŞ-ın müttəfiqi olaraq qalıb.

Bu başa düşüləndir: Çünki on ildən artıqdır ki, ağır iqtisadi böhran yaşayan Qahirə əslində Beynəlxalq Valyuta Fondunun verdiyi kreditlər və ABŞ-ın yardımı sayəsində yaşayır.

Düzdür, Misir iqtisadiyyatı da ərəb neft-dollar ölkələrindən maliyyə alır, lakin bu, BƏƏ-nin Misirin Ras Əl- Hikmə şəhərini 35 milyard dollara satın almasında olduğu kimi, əsasən böyük sənaye obyektinin və ya hətta bütöv bir şəhərin özəlləşdirilməsi üçün töhfə olaraq gəlir.

Ərəb monarxiyalarından fərqli olaraq Vaşinqton uzun illərdir ki, yardım kimi təmənnasız olaraq hər il 1-4 milyard dollar məbləğində vəsait ayırır, əvəzində isə yalnız loyallıq tələb edir.

Beləliklə, Qahirəyə maliyyə dəstəyi göstərməklə Vaşinqton Qahirədən monarxiyalarla yaxınlaşaraq Yaxın Şərqdəki nüfuzunu bərpa etmək üçün kömək istəyib. Buna cavab olaraq ABŞ Misirə Qəzza zolağı ilə sərhəddə təhlükəsizliyə tam zəmanət və İsrailin hücum etməməsini vəd edib.

Son hadisələrdən görünür ki, Vaşinqton vədinə əməl edə bilmədi və indi döyüşlər düz Misir sərhədində gedir, bu səbəbdən Qahirə də özünü təcrid etməyə çalışdığı münaqişənin bir hissəsi olmalı olacaq.

Bu, ABŞ-ın Netanyahunu Rafahda əməliyyatın başlamasından çəkindirməyə çalışmasının səbəblərindən biridir.

ABŞ-ın İsrail və HƏMAS arasında barışıq əldə etməyə çalışmasının digər səbəbi də Yaxın Şərqdəki gərginliyin azaldılması və münaqişənin Fars körfəzinin ərəb monarxiyaları üçün nəticələrinin qarşısını alınmasıdır.

Beləliklə, İranın proksisi olan HƏMAS-a aktiv yardımı gözlənildiyi kimi, Fars körfəzi ölkələrində, daha dəqiq desək, monarxiyanın daxili ziddiyyətlər baxımından ən təhlükəli olan Bəhreyndə dəstək tapıb.

Mayın 2-də, ərəb mediası Bəhreynin "Malik Əl-Əştər Briqada" şiə qruplaşmasının aprelin sonlarında İsrailin Eylat şəhərinə pilotsuz təyyarələrlə (PUA, dron) zərbələr endirdiyini bildirilib.

Yəni, "ərəb baharı" illərində çevriliş və inqilabdan çətinliklə xilas olmuş Bəhreyn Krallığındakı İran proksisi də tədricən Yaxın Şərqdə böyük müharibəyə daxil olur.

Qeyd edək ki, "Malik Əl-Əştər Briqadası" 2012-ci ildə sünni kral ailəsinin hakimiyyətinə qarşı çıxan digər şiə qrupları kimi Bəhreyndə yaradılıb. O zaman əhalisinin 80%-dən çoxunun şiə olduğu bir ölkədə qonşu Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ və Küveytə yayılmaq təhlükəsi ilə yaranan etirazlar və iğtişaşlar baş verib, lakin qonşu ölkələrin koalisiya qüvvələrinin, eləcə də ABŞ hərbçilərinin köməyi ilə (Bəhreynin kiçik ərazisində üç ABŞ bazasının olması əbəs yerə deyil) Krallıqda sabitlik yaratmaq mümkün olub.

İndi İsraillə münasibətləri ilk qurmağa başlayanlardan biri olan Bəhreyndə Fələstin tərəfdarı şiə qruplaşmasının fəallığının artması Krallığın daxilindəki vəziyyətin sabitliyinin pozulması ilə nəticələnə bilər. Belə olan halda əhali, xüsusən də şiələrin arasında narazılıq dalğası digər ərəb monarxiyalarına da yayıla bilər.

Məhz hadisələrin bu cür inkişafının qarşısını almaq üçün Fars körfəzindəki ərəb ölkələri İsrail və HƏMAS arasında barışıq əldə etməyə çalışsalar da, bu işdə Vaşinqtona bel bağlamaq uğursuzluqla nəticələnib.

ABŞ-ın İsraillə ərəb ölkələri arasında münasibətlərin normallaşdırılmasında təşəbbüskar və vasitəçi olduğunu nəzərə alsaq, əslində Vaşinqton Tel-Əvivin hərəkətlərinə görə məsuliyyət daşıyır. Əgər bu hərəkətlər, yəni Qəzza zolağındakı vəziyyət Körfəz ölkələrində sabitliyin pozulmasına gətirib çıxararsa, bu, ilk növbədə Vaşinqtonun maraqlarına zərbə vuracaq.

Belə olan halda ABŞ seçim etməli olacaq: ya İsraili dəstəkləməyə davam edəcək, ya da ərəb ölkələrində öz təsirini gücləndirəcək. Görünür seçim, asan olmayacaq.

Bir tərəfdən İsrailin Vaşinqtonu nəzərə almadan HƏMAS ilə məsələni həll edəcəyini anlayan ABŞ yəhudi dövlətinə dəstək və yardım səviyyəsini tədricən azaldır. Belə ki, ötən bazar ertəsi məlum olub ki, ABŞ Prezidenti Co Bayden administrasiyası 2023-cü ilin oktyabrından bəri ilk dəfə olaraq ABŞ istehsalı olan silah-sursatlarının İsrailə tədarükünü dayandırıb.

Daxili siyasi vəziyyətə görə Bayden administrasiyası atəşkəs üçün Tel-Əvivə təzyiq göstərməyə davam edə bilməsə də, Vaşinqton ərəb ölkələrinə əldə olunan razılaşmalara sadiqliyini sübut etməyə çalışır.

Digər tərəfdən, Fars körfəzindəki ərəb ölkələri daxili sabitliyin pozulmasının qarşısını almaq üçün daha təsirli İranın köməyi ilə şiə əhalisi ilə problemləri həll etməyə çalışaraq ABŞ-a yenidən qapını göstərə bilərlər.

Ümumiyyətlə, İsrailin Rəfaha hücumu ərəb monarxiyalarını İrana yaxınlaşdıra bilər ki, bu da həm ABŞ-la münasibətlərin növbəti soyumasına, həm də ərəblər arasında azsaylı müttəfiqlərini itirərək İsrailin həqiqi blokadasına səbəb olacaq.