BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanı arasında ərazi mübahisəsi nəyə gətirib çıxara bilər?

BAKI, 30 aprel — Sputnik. Problemli Yaxın Şərq yeni gərginlik mənbəyi ilə üzləşmək riski daşıyır - bu dəfə münaqişə regionun iki ən böyük iqtisadiyyatı - Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ arasında başlaya bilər. Hadisənin kəskinləşməsinə səbəb Əbu-Dabinin ən cənub nöqtəsi yaxınlığında yerləşən və iki ölkə üçün mühüm ekoloji və tarixi əhəmiyyətə malik mübahisəli Əl-Yasat qoruq adası olub.

Belə ki, hələ martın sonunda Səudiyyə Ərəbistanı 2019-cu ildə Əl-Yasəti özünün qorunan dəniz ərazisi elan edən BƏƏ-yə qarşı BMT-yə şikayət edib. Eyni zamanda, Səudiyyə Ərəbistanı Əl-Yasatı özünün adası hesab edir, çünki qoruq Səudiyyənin ərazi sularına bitişikdir.

Krallığın şikayətinə cavab olaraq BƏƏ ötən bazar günü, aprelin 28-də Ər-Riyadın iddialarına cavab verməkdən imtina etdiyi barədə BMT-yə rəsmi məlumat verib.

Əmirlik mediası bildirib ki, Əbu-Dabi BMT-yə adanın 1971-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra ona məxsus olması barədə məlumat verib.

Əl-Yasat adasının mülkiyyəti ilə bağlı mübahisə Səudiyyə Ərəbistanı ilə BƏƏ arasında uzun müddətdir davam edən və vaxtaşırı kəskinləşən münasibətlərdə problemdir.

Belə ki, Səudiyyə Ərəbistanı ilə BƏƏ arasında sərhəd 1974-cü il Ciddə müqaviləsi əsasında qurulub və bu müqaviləyə əsasən Əbu-Dabi Əl-Yasata olan iddialarından imtina edib. Lakin 2004-cü ildə BƏƏ prezidenti Şeyx Xəlifə bin Zayed Əl-Nəhəyyan müqavilənin təzyiq altında bağlandığı üçün ədalətsiz olduğunu və yenidən nəzərdən keçirilməli olduğunu bildirib.

Səudiyyə Ərəbistanı bu bəyanatı tənqid edib və o vaxtdan bəri Ər-Riyad və Əbu-Dabi arasında Əl-Yasat adası ilə bağlı mübahisələr vaxtaşırı alovlanıb.

Qeyd edək ki, BƏƏ 2005-ci ildə adanı "mühafizə olunan ərazi" elan etmiş, 2010-cu ildə Əmirliyin hərbi qayıqları Əl-Yasat yaxınlığında Səudiyyə sərhəd patrul gəmisinə hücum edərək iki Səudiyyə əsgərini əsir götürmüşdü.

Lakin 2010-cu ilin sonlarında bir sıra ərəb ölkələrində başlayan və "ərəb baharı" kimi tanınan inqilablar regional geosiyasi dinamikanın dəyişməsi ilə iki dövlət arasında münaqişəni müvəqqəti olaraq dondurdu müvəqqəti olaraq Əbu-Dabi ilə Ər-Riyad arasında gərginliyin azalmasına və yaxınlaşmaya səbəb oldu.

2019-cu ildə isə BƏƏ Əl-Yasat dəniz mühafizə zonasını birtərəfli qaydada beş dəfədən çox genişləndirərək, Səudiyyə krallığı ilə əvvəlki razılaşmaları ləğv etdikdən sonra mübahisə yeni güclə geri qayıtdı.

Qeyd etmək yerinə düşər ki, BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanı ilk baxışda müttəfiq kimi görünsələr və bir sıra regional məsələlərdə birgə fəaliyyət göstərsələr də, ölkələr arasında rəqabət və fikir ayrılıqları kifayət qədər dərindir.

Belə ki, birbaşa xarici investisiyaların cəlb edilməsində Yaxın Şərq regionunda lider olan BƏƏ-nin iqtisadi uğurları Səudiyyə krallığından diqqətindən kənarda qalmadı. Ər-Riyad bir neçə il əvvəl vergi güzəştləri və təşviqlər elan etməklə ölkəyə birbaşa xarici investisiyaların cəlb edilməsi proqramını, həmçinin BƏƏ-ni investisiya cəlbediciliyi üzrə qabaqlayacaq "Görmə-2030" milli proqramını elan etdi. Nəticədə BƏƏ-də yerləşən bir sıra iri beynəlxalq şirkətlər ofislərini Səudiyyə Ərəbistanına köçürdülər ki, bu da "müttəfiqlər" arasında iqtisadi qarşıdurmanı dərinləşdirdi.

Bundan əlavə, son illərdə BƏƏ Səudiyyə krallığının kursundan asılı olmayaraq xarici siyasət yürüdür. Məsələn, Əmirlik ordusu Yəməndə Səudiyyə Ərəbistanının başçılıq etdiyi koalisiyada husi üsyançılarına qarşı döyüşüb. Yəməndə illərlə davam edən kifayət qədər qanlı və baha başa gələn əməliyyatlardan sonra 2020-ci ildə BƏƏ öz qoşunlarını ölkədən çıxardığını elan edərək, faktiki olaraq Səudiyyə Ərəbistanını bu münaqişədə tək qoyub.

Bu gün BƏƏ bir sıra ölkələrlə, xüsusən Suriya, Qətər və İsraillə münasibətləri normallaşdırmağa yönəlib ki, bu da Əmirliyin regiondakı rolunu gücləndirir. Eyni zamanda Səudiyyə Ərəbistanı körfəz qonşusu ilə ayaqlaşmağa çalışır, İsrail və Fələstin arasında danışıqlarda aparıcı rolunu gücləndirir və yəhudi dövləti ilə sıx iqtisadi əlaqələr qurur.

Yəni, bu gün təkcə Əl-Yasat təbiət qoruğu ilə məhdudlaşmayan, həm də mübahisəli neft əraziləri də daxil olmaqla bir sıra ərazi mübahisələri olan Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ regional təsir məsələsində faktiki olaraq bir-birinin ardınca "daban-dabana" addımlayırlar.

Əl-Yasatla bağlı növbəti münaqişə raundunun toqquşmalara səbəb olub-olmayacağı hələlik məlum deyil, lakin biz ölkələr arasında ən azı soyuq və iqtisadi müharibəni istisna etməməliyik. Heç olmasa, ona görə ki, hələ 2022-ci ildə Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhdi Məhəmməd bin Salman BƏƏ-yə Ər-Riyad və Əbu-Dabi başda olmaqla Körfəz ölkələrinin 2017-2021-ci illərdə Qətərə qarşı təşkil etdiyi kimi iqtisadi blokada və boykot vəd etmişdi.