Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz ərəblərin neft dollarlarını nə ilə cəlb edir?

BAKI, 19 fevral - Sputnik. Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz regionu son vaxtlar beynəlxalq investorlar və xarici iqtisadi fəaliyyət iştirakçıları tərəfindən vahid məkan kimi qəbul edilir - axı, nəqliyyat-logistika dəhlizlərinin və bir sıra sənaye istehsalatlarının inkişafı bir-biri ilə bağlıdır.

Məhz bu səbəbdən investorlar bu regionları paralel olaraq inkişaf etdirirlər. Eyni zamanda, Fars körfəzinin ərəb ölkələri tərəfindən də Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaza maraq xeyli artıb - ən böyük iqtisadiyyatlar nəqliyyat, enerji və istehsal sektorlarının yaradılmasına və inkişafına fəal şəkildə sərmayə qoyurlar və həm də neft və qaz layihələrinin iştirakçısına çevrilir.

Bu regionlar arasında əməkdaşlığı genişləndirmək üçün müxtəlif forumlar, sammitlər keçirilir. Belə ki, ötən il Ciddədə (Səudiyyə Ərəbistanı) bir qrup Mərkəzi Asiya ölkəsi ilə Körfəz ölkələrinin ilk sammiti baş tutub. Bundan əlavə, may ayında BƏƏ-də Türkmənistanın enerji sektoruna investisiyaların cəlb edilməsi üçün beynəlxalq forum keçirilib.

Qeyd etmək lazımdır ki, ənənəvi olaraq Fars körfəzi regionundan əsas sərmayədarlar həmişə BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanı olub, lakin iqtisadi inkişafda və beynəlxalq əməkdaşlıqda bu ölkələrin faktiki rəqibi olan Qətər də Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz ölkələri ilə fəal əlaqələr yaratmağa başlayıb. Belə ki, fevralın 14-də Dohada Qazaxıstan-Qətər investisiya dəyirmi masası keçirilib, burada sərmayəçilər və Qətər rəsmiləri nəqliyyat layihələrinə, xüsusilə də Orta Dəhlizə sərmayə qoyuluşu və ondan istifadəyə, eləcə də neft kəmərlərinə, Qazaxıstanın neft və qaz yataqları.kəşfiyyatı və işlənməsinə maraq göstəriblər.

Fars körfəzinin ərəb ölkələri, ilk növbədə, neft və qaz ehtiyatlarının satışından əldə edilən böyük gəlirə görə geniş investisiya imkanlarına malik olduqları məlumdur. Eyni zamanda, bu ölkələr xarici layihələrin və təşəbbüslərin aktiv maliyyələşdirilməsinin tərəfdarıdır: Ərəb İnvestisiya Zəmanəti və İxrac Kredit Korporasiyasının (Dhaman) hesabatına görə, Körfəz ölkələrinin təkcə Aİ iqtisadiyyatına investisiyalarının ümumi həcmi 450 dollardan çox olub. 2023-cü ilin sonuna qədər milyard.

Eyni zamanda ərəb ölkələri üçün əsas investisiya aləti investisiya fondlarıdır. Körfəz ölkələrində təxminən 3,7 trilyon dolları idarə edən 20-yə yaxın suveren fond var - bu isə qlobal suveren fondların təxminən üçdə birini təşkil edir.

Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz regionunda ərəb investorları üçün bərpa olunan enerji mənbələrinin və yaşıl enerji potensialının inkişafı layihələri daha çox maraq doğurur. Belə ki, BƏƏ-nin Masdar şirkəti Azərbaycanın Abşeron yarımadasında quraşdırılmış gücü 230 MVt olan günəş elektrik stansiyasının tikintisinə sərmayə qoyub.

Eyni zamanda, Səudiyyə Ərəbistanının “ACWA POWER” şirkəti ildə 1 milyard kVt/saat elektrik enerjisi istehsal etməyə imkan verəcək gücü 240 MVt olan Xızı-Abşeron külək elektrik stansiyasının tikintisi layihəsini həyata keçirir. Qətərin Nebras Power şirkəti isə Yaşmada (Azərbaycan) qaz-turbin elektrik stansiyası layihəsini həyata keçirmək niyyətindədir.

Bundan əlavə, Masdar Gürcüstanda 96 MVt gücündə günəş elektrik stansiyası tikir. Emirates Masdar və Saudi ACWA POWER analoji layihələri Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Tacikistanda həyata keçirir.

Yaşıl təşəbbüslərlə yanaşı, ərəb investorları da regionda neft-qaz layihələrində iştirak etməkdə maraqlıdırlar. Belə ki, ötən il Əbu-Dabi Milli Neft Şirkətinin (ADNOC) Azərbaycanın "Abşeron" qaz-kondensat yatağında 30% pay alacağı məlum olub.

ADNOC Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti (ARDNŞ) və TotalEnergies-dən hər biri 15% pay alacaq və əməliyyat başa çatdıqdan sonra hər biri yataqda 35% paya sahib olacaq.

Əmirlik şirkətinin bu qərarı xarici ölkələrdə fəaliyyətini genişləndirmək planları ilə bağlıdır və qeyd etmək lazımdır ki, “Abşeron” ADNOC-un karbohidrogen yataqlarının işlənməsi və hasilatı üzrə ilk xarici layihəsidir.

Eyni zamanda, ərəb şirkətləri Xəzər və Qara dəniz limanlarının potensialının inkişafı üzrə layihələrin aktiv investorları və menecerləridir. BƏƏ-nin ən böyük şirkəti Abu Dhabi Ports Group Qazaxıstanda logistika sahəsində bir sıra layihələr yaradır, Qazaxıstan neftinin nəqli imkanlarını genişləndirmək üçün ölkənin Xəzər və Qara dənizlərdə dəniz donanmasının və sahil infrastrukturunun inkişafına kömək edir.

Eyni zamanda, Abu Dhabi Ports Company və “KazTransOil” SC-nin Gürcüstandakı törəmə şirkəti Batumi dəniz limanının və Gürcüstandakı Batumi neft terminalının istehsal gücünün artırılmasını nəzərdən keçirir.

Emirates şirkəti və Türkmənistan Türkmənistan limanlarının inkişafı və idarə edilməsi, onlara əlavə yüklərin cəlb edilməsi və onların logistik imkanlarının təkmilləşdirilməsi istiqamətində də əməkdaşlıq edir.

Səudiyyə Ərəbistanı və Qətər şirkətləri də Xəzər dənizində və Mərkəzi Asiya ölkələrində nəqliyyat və logistika layihələrinə maraq göstərirlər. Ümumiyyətlə, ərəb ölkələri regional nəqliyyat marşrutlarında, xüsusən də Orta Dəhliz layihəsində və Şimal-Cənub İTC-də iştirakda maraqlıdırlar.

Bu layihələrdə təkcə istifadəçi kimi deyil, həm də investor kimi iştirak ərəb ölkələrinə yükdaşımalarda müəyyən üstünlüklər əldə etməyə imkan verəcək və bununla da logistik təhlükəsizlik və malların fasiləsiz idxal/ixracını təmin edəcək.

Ərəb körfəzi ölkələrinin Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaza artan marağı ilk növbədə bu regionlardakı əlverişli iqtisadi vəziyyət, eləcə də bu ölkələrin qlobal iqtisadiyyatda və ticarətdə əhəmiyyətinin artması ilə izah oluna bilər. Belə ki, ötən ilin sonunda Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz regionlarının iqtisadiyyatları müvafiq olaraq 5 faizdən və 3 faizdən çox artıb.

Bundan əlavə, Azərbaycan 2020 və 2023-cü illərdə ərazilərini erməni işğalından azad etdikdən sonra Cənubi Qafqazda nəqliyyat yollarının bloklanması gözlənilir ki, bu da bu regiondan tranzit üçün yeni imkanlar açacaq. Ərəb ölkələri ilə Çin və Hindistan arasında əməkdaşlığın fəal inkişafını nəzərə alan bu amil Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaza investisiya yatırmaq üçün daha bir artı olacaq.

Eyni zamanda, gözlənilən uzunmüddətli tənəzzül və Aİ iqtisadiyyatında problemlər səbəbindən Körfəz ölkələrindən olan investorlar avro zonasına marağını itirmiş və investisiya axınını alternativ bazarlara, o cümlədən Mərkəzi Asiya və Cənub Qafqaz regionuna yönləndirib.

Bununla yanaşı, bu region həm də coğrafi baxımdan Körfəz ölkələrinə yaxındır ki, bu da onu ərəb investoru üçün daha anlaşılan və etibarlı edir. Körfəz ölkələrinin ümumi maliyyə portfelində Asiyaya investisiyaların payını ortamüddətli perspektivdə hazırkı 20%-dən 40%-ə yüksəldəcəyi gözlənilir ki, bu da Asiya bazarlarında iqtisadi inteqrasiya proseslərinin dərinləşməsi deməkdir ki, bu da Orta Asiya və Cənubi Qafqazda ÜDM-in hərəkətverici qüvvəsinə çevriləcək.