BAKI, 10 noyabr - Sputnik. Ötən ayın sonunda Tehranda Rusiya, Azərbaycan, Ermənistan, İran və Türkiyənin xarici işlər nazirlərinin iştirak etdiyi “3+3” formatında regional platformanın ikinci iclası keçirilib. Görüşdə digər məsələlərlə yanaşı, region ölkələri arasında iqtisadi əməkdaşlıq, xüsusilə nəqliyyat-logistika layihələrinin inkişafı və enerji əməkdaşlığı müzakirə edilib.
İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahiyan həmkarlarına vahid regional enerji şəbəkəsinin yaradılması ideyası barədə danışıb. O qeyd edib ki, bu istiqamətdə “3+3” formatında iştirak edən ölkələrin enerji şəbəkələrinin birləşdirilməsi və sinxronlaşdırılması istiqamətində addımların atılması vacibdir.
Enerji körpüləri işləyir, qalan onları birləşdirmək
Xəzər Strateji Araşdırmalar İnstitutunun (XSAİ) elmi eksperti Aleksandr Karavayev hesab edir ki, İranın təklif etdiyi vahid regional enerji şəbəkəsi layihəsi Rusiya, Azərbaycan və İran arasında müzakirə olunan enerji körpüsünün variantlarından biri və ya genişləndirilmiş modifikasiyasıdır. Onun sözlərinə görə, bu məsələ ilə bağlı idarələr arasında ilk əlaqələr 2010-cu illərin ortalarında MDB-nin Elektroenergetika Şurası çərçivəsində olub və ideyanın özü hələ 2000-ci illərdə ekspertlər tərəfindən müzakirə olunub.
“Aydındır ki, belə bir sistemin yaradılması üçün ilkin şərtlər mövcuddur, Cənubi və Şimali Qafqazın bütün makroregionu sovet dövründə vahid enerji şəbəkəsində birləşdirilib. etno-separatçılıq münaqişələri ilə əlaqəsi kəsilmişdi və hər yerdə deyil.Məsələn, bütün bu illər ərzində Gürcüstana elektrik enerjisi Abxaziyanın nəzarətində olan Enguri SES-dən davam edirdi və ümumilikdə Rusiyadan Gürcüstana elektrik enerjisi nəqli çatırdı. Mövsümdən asılı olaraq ölkə istehlakının 45-50%-ni təşkil edir.Gürcüstan bu enerjini yay mövsümündə izafilik yarananda verir.Yəni enerji körpüləri faktiki olaraq işləyir”, - deyə Karavayev Sputnik Azərbaycan-a bildirib.
“Geoenergetika” analitik jurnalının baş redaktoru Boris Martsinkeviçin sözlərinə görə, bu gün Rusiyada eyni vaxtda iki enerji körpüsü layihəsi üzrə iki işçi qrupu fəaliyyət göstərir: Rusiya-Azərbaycan-İran və Rusiya-Gürcüstan-Ermənistan-İran.
Bununla yanaşı, ekspert qeyd edib ki, Rusiya və Azərbaycanın enerji sistemləri sinxronlaşdırılıb və burada ötürülən elektrik enerjisinin həcmləri yalnız elektrik verilişi xəttindən asılıdır.
"İran və Azərbaycanın enerji sistemləri sinxronlaşdırılmayıb. Ölkələr arasında iki elektrik ötürücü xətti var. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanın kiçik, lakin sabit artıq gücü var. Respublika İrana elektrik enerjisi tədarük etməyə hazırdır ki, bu da İranın şimal bölgələrində həyat və iqtisadiyyat səviyyəsinin artırılmasına kömək edəcək,” – Martsinkeviç qeyd edib.
O, əlavə edib ki, Azərbaycan və İran arasında elektrik enerjisinin ötürülməsi DC əlavələr vasitəsilə həyata keçirilir - bu, ciddi mühəndislik strukturudur.
Bundan əlavə, Martsinkeviç deyib ki, İran tez-tez bəyan edib ki, Rusiya Federasiyası və Azərbaycandan enerji körpüsü ilə axın daimi və sabit olarsa, o zaman ölkə Əfqanıstan istiqamətində elektrik ötürücü xətti çəkə bilər. O hesab edir ki, burada böyük perspektivlər var.
Türkiyə vahid enerji şəbəkəsinin kənarında qala bilər
Martsinkeviç onu da qeyd edib ki, Rusiya-Azərbaycan-İran enerji körpüsünün yaradılması çərçivəsində üç ölkənin energetika nazirləri bu il onun vasitəsilə sınaq tədarükünün həyata keçirilməsi - Rusiyadan İrana Azərbaycan vasitəsilə 300 MVt/saat elektrik enerjisinin tədarük edilməsi barədə razılığa gəliblər.
"Bütün region ölkələrinin enerji sistemlərini sinxronlaşdırmaq mümkündürmü? Bu asan məsələ deyil. Rusiya, Gürcüstan və Azərbaycan vahid enerji sistemləridir, burada heç bir problem yoxdur. Ermənistan kifayət qədər uzun müddət blokadada olduğu üçün vaxt, enerji sistemini İranla sinxronlaşdırdı. Onların vahid enerji sisteminin üçüncü iştirakçısı isə Türkiyədir: "Eyni zamanda, Türkiyə və Rusiya sinxronlaşdırılmayıb; bunun necə həll ediləcəyi hələ də bəlli deyil. Çox güman ki, vahid regional enerji Şəbəkə yaransa, Türkiyə layihədən kənarda qalacaq”, - ekspert hesab edir.
Eyni zamanda, Martsinkeviç qeyd edib ki, İranın təklif etdiyi təşəbbüs Azərbaycan, Gürcüstan, Rumıniya və Macarıstanın Qara dəniz vasitəsilə Avropaya “yaşıl” elektrik enerjisinin tədarükünə dair imzalanmış sazişlə ziddiyyət təşkil edir. Vacibdir ki, Qara dəniz regionunda siyasi iğtişaşlar davam etdiyi halda, “3+3” ölkələri regionunda münaqişələr bitmiş kimi görünür”, - o əlavə edib.
Elektrik enerjisi ticarəti üçün regional birja lazımdır
Aleksandr Karavayevin sözlərinə görə, indi siyasi məsələlərlə yanaşı, “3+3” platformasının iştirakçılarının elektrik enerjisinin bazar qiymətinin müəyyənləşdirilməsi üçün hansı model çərçivəsində tədarük edəcəyinə qərar vermək lazımdır.
“2025-ci il yanvarın 1-dən Avrasiya İqtisadi İttifaqı (Aİİ) üçün ümumi elektrik enerjisi bazarı yaranacaq, topdansatış müqavilələrinin qiymətləri üç birjada müəyyən ediləcək: Belarus Ticarət Birjası, Sankt-Peterburqdakı Beynəlxalq Əmtəə və Xammal Birjası və Qazaxıstan Elektrik Enerjisi və Tutum Bazarının Operatoru hazırda Azərbaycan Türkiyəyə, eləcə də Gürcüstan vasitəsilə Rumıniyaya tədarükün bazar dəyərinin qiymətləndirilməsi sistemini də işləyib hazırlayacaq”, - ekspert bildirib.
Yəni, Karavayev hesab edir ki, “3+3” regionu lider müəyyənləşdirməli və ya yeni qiymətləndirmə tənzimləyicisini təqdim etməlidir – özünün regional birjasını yaratmalıdır.