Yaxın Şərq dünyanı neft və qazdan məhrum edəcəkmi və bu niyə Qərbə hədiyyə ola bilər?

BAKI, 18 oktyabr — Sputnik. Yaxın Şərqdəki vəziyyət ikinci həftədir ki, qızışmaqda davam edərkən iqtisadçılar vəziyyəti qiymətləndirirlər: əgər neft-qazı olan ərəb ölkələri Fələstinə dəstək əlaməti olaraq dünya bazarına karbohidrogen tədarükünü dayandırsalar nə baş verə bilər? Hətta mediada Qətər əmiri Şeyx Tamim Əl-Taninin adından saxta xəbərlər yayılıb və bu xəbərlərdə dünyanın ən böyük qaz tədarükçüsü olan dövlətin hökmdarı guya İsrailin Qəzza zolağına qarşı hərbi əməliyyatı davam etdirəcəyi təqdirdə ixracını dayandırmaqla hədələyib.

Bundan əlavə, hər gün dünya mediası ekspert proqnozları ilə dolu olur, bu proqnozlarda neftin qiymətinin bir barel üçün 400 dollar olacağı, qlobal enerji təhlükəsizliyinin isə tezliklə sona çatacağı proqnozlaşdırılır. Ümumiyyətlə, ekspert proqnozları əsassız deyil və tarixi presedentə malikdirlər.

Xatırladaq ki, 1973-cü ildə OPEC-ə daxil olan ərəb ölkələrinin Suriya və Misirlə müharibədə İsraili dəstəkləyən dövlətlərə öz neftini satmaqdan imtina etdiklərini bildirdikdən sonra ən böyük neft böhranı yaranıb. O zaman böhran nəticəsində neftin qiyməti 4 dəfə artıb, enerji resurslarının tədarükündən asılı olan ölkələrin iqtisadiyyatı isə xeyli zəifləyib.

Qətər qazının əsas tədarükü Asiyaya gedir

Qətərdən dünya bazarına qaz nəqlinin mümkün dayandırılmasından danışan Milli Enerji İnstitutunun baş direktorunun müavini Aleksandr Frolov qeyd edib ki, Avropa ölkələri Qətərin mavi yanacağı üçün əsas satış bazarı deyil, ona görə də saxta xəbərlər ilk növbədə Asiya ölkələrini maraqlandırıb.

Onun sözlərinə görə, ötən il Avropanın payına Qətərdən təxminən 28 milyard kubmetr qaz düşüb, ölkə isə öz növbəsində xarici bazarlara 114 milyard kubmetr qaz tədarük edib ki, bunun da təxminən 81 milyard kubmetri Asiyanın payına düşüb.

"Qətər qazının ən böyük alıcıları Hindistan, Çin, Pakistan və Cənubi Koreyadır. Bu ölkələr belə xəbərləri oxuduqdan sonra bir qədər təəccübləniblər, halbuki, həm Hindistan, həm də Pakistan istənilən Avropa ölkəsindən daha çox qaz alır. Bununla yanaşı avropalılar yalnız Qətər qazının alıcıları arasında beşinci yerdədirlər", - deyə Frolov Sputnik Azərbaycan-a bildirib.

Onun sözlərinə görə, Qətər rəhbərliyinin belə bir bəyanat verdiyini təsəvvür etsək də, onların nəyə ümid etdiyini izah etmək çətindir. Axı İsrail Qətərdən qaz almır, Avropa da Təl-Əvivin hərəkətlərinə hansısa formada təsir göstərə bilməz.

"Üstəlik, Qətər qazının təxminən 20%-ni İsrailin hərəkətlərini açıq şəkildə qınayan Çin tərəfindən alındığı bir vaxtda dünyanı qazla təmin etməyi dayandırmaq daha qəribə olardı", - deyə Sputnik Azərbaycan-ın həmsöhbəti hesab edir.

Bundan əlavə, ekspert qeyd edib ki, Qətərin ən yaxın qonşuları ilə, ilk növbədə də Səudiyyə Ərəbistanı ilə münasibətləri kifayət qədər mürəkkəbdir və Doha üçün ABŞ və Avropanın dəstəyi siyasi təminatdır.

"Ümumiyyətlə, Yaxın Şərqin bir növ siyasi və iqtisadi monolit kimi təsəvvürü həqiqətə uyğun gəlmir. Ərəb ölkələri Fələstinə dəstək göstərəcək, lakin bu dəstəyin formaları 1973-cü ildəkindən fərqli olacaq. Müvafiq olaraq, Qətər bu cür bəyanatları qəbul edə bilməz. O, təbii ki, məlum səbəblərə görə bu vəziyyətdə İsraili dəstəkləməyəcək, Fələstini dəstəkləyəcək, lakin bu dəstək daha incə, diplomatik və gizli xarakter daşıyacaq", - deyə Frolov fikrini yekunlaşdırıb.

Neft tədarükünün azaldılması Qərbin xeyrinə olar bilər

Ekspert həmçinin hesab edir ki, Yaxın Şərq ölkələrindən İsrailin hərəkətlərini dəstəkləyən dövlətlərə neft tədarükünü azaltmağı gözləmək lazım deyil.

"1973-cü ildəki vəziyyətlə 2023-cü ildəki vəziyyət, ilk növbədə, bu Yaxın Şərq ölkələrinin ümumi dünya hasilatındakı payı baxımından çox fərqlidir - o zaman bu, təxminən 45% olub, indi isə 30%-dən azdır", - deyə Frolov vurğulayıb.

Ancaq o qeyd edib ki, əgər bu ölkələr Avropa və ABŞ-a neft tədarükünü dayandırsalar, bu, 50 il əvvəlkindən daha təvazökar təsir göstərən enerji böhranına səbəb olacaq. Üstəlik, bu böhranın zaman miqyası daha qısa olacaq, yəni neft idxalçıları yaranan problemləri tez bir zamanda həll edə biləcəklər.

"Ən əsası isə, 1973-cü il böhranı bu tədbirin səmərəsizliyini nümayiş etdirib. Yaxın Şərq ölkələrinin neft tədarükünü dayandıracağını düşnmürəm, belə bir ehtimal var, ancaq bu ehtimal son dərəcə azdır. Hesab edirəm ki, bu baş verməyəcək, çünki o zaman, 1973-cü ildə bu heç bir nəticə verməyib: onlar İsraili dəstəkləməyi dayandırmayıblar və onu dəstəkləyən ölkələrin tərkibi azalmayıb, hətta genişlənib", - deyə ekspert qeyd edib.

Eyni zamanda, Frolov hesab edir ki, əgər neft ölkələri neft tədarükünü dayandırsaydı, bu, Avropa İttifaqı (Aİ) və ABŞ-dakı siyasi dairələrə böyük hədiyyə olardı.

"ABŞ-a gəlincə, prezident seçkilərindən əvvəl bu, Bayden administrasiyası üçün faydalı olardı, çünki bu, onun Səudiyyə Ərəbistanının vicdansız davranışı ilə bağlı sözlərini təsdiqləyərdi. Bayden administrasiyası belə deyə bilərdi: sən adi amerikalı, kimsənin ölkəni səhv idarə etdiyinə görə pis yaşamırsan, pis ərəblərin nefti kəsdiyinə görə yoxsul yaşayırsan", - deyə Frolov hesab edir.

Yəni, Yaxın Şərq ölkələrindən neft tədarükünün ehtimal olunan azalması iqtisadi baxımdan böyük problem yarada bilərdi, lakin siyasi baxımdan bu, Qərbdəki müəyyən dairələrin xeyrinə olardı, çünki yaranacaq problemlər vintlərin bərkidilməsinə, Aİ və ABŞ-da neft tədarükünü qadağan etmək üçün bir sıra siyasi səhv hesablamalarını silməyə imkan verərdi.

Bundan əlavə, ekspert qeyd edib ki, Yaxın Şərq ölkələrinin OPEC+ çərçivəsində öhdəlikləri var və əgər onlar sadəcə olaraq ABŞ və Aİ-yə tədarükləri dayandırsalar, bu, OPEC+ sazişinin pozulması deməkdir.

"Ya da bunu digər OPEC+ ölkələri də etməli olacaq. Razılaşmanın bütün tərəfləri tədarükləri azaldacaqmı? Görünür ki, yox. Bu vəziyyətdə Yaxın Şərq ölkələri üçün bazar sabitliyi Aİ-nin və ABŞ-ın xarici siyasətinə neft tədarükünün dayandırılmasına təsir edəcək şübhəli təsirdən daha dəyərlidir", - deyə o hesab edir.

Əgər münaqişə artarsa, İran da işə qarışacaq

Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun eksperti, Rusiya Federasiyası Hökuməti yanında Maliyyə Universitetinin elmi işçisi Stanislav Mitraxoviç hesab edir ki, Qətərin və ya digər ölkənin neft və ya qaz tədarükünü dayandırmağa hazır olduğuna dair hələlik heç bir siqnal yoxdur.

"Bu, daha çox, mətbuatda mövcud olan şərhlərdir. Qətərin özündən belə bir şey eşidilməyib, bu, daha çox fərziyyədir", - deyə Mitraxoviç Sputnik Azərbaycan-a bildirib.

Rusiya Federasiyası Hökuməti yanında Maliyyə Universitetinin elmi işçisi Stanislav Mitraxoviç, arxiv

Bununla yanaşı, ekspert hesab edir ki, münaqişənin ehtimal artması halında İran böyük ehtimalla işə qarışacaq və Hörmüz boğazı bağlanacaq ki, bu da daha çox mənfi nəticələrə səbəb ola bilər. Mitraxoviç qeyd edib ki, lakin hələlik İranın işə qarışacağına dair heç bir əlamət yoxdur.

Rusiya Federasiyasının Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun qaz problemləri üzrə baş direktorunun müavini Aleksey Qrivaç hesab edir ki, qlobal enerji bazarında vəziyyət onsuz da gərgindir və Yaxın Şərqdə böyük müharibə baş verərsə, "düşündüyünüzdən daha pis olacaq".

"Həm mayeləşdirilmiş təbii qaz (MTQ), həm də neftin dünya bazarlarına əhəmiyyətli miqdarda tədarükü pozula bilər ki, bu da həm iqtisadiyyat, həm də enerji təhlükəsizliyi baxımından ciddi nəticələrə gətirib çıxaracaq", - deyə Qrivaç Sputnik Azərbaycan-a bildirib.

Digər maraqlı xəbərləri həmçinin Sputnik Azərbaycan-ın Teleqram kanalından izləyin.