BAKI, 4 oktyabr — Sputnik. Fiziki şəxslərin Azərbaycana pul köçürmələri 2023-cü ilin birinci yarısında 1,8 dəfə azalaraq 890,7 milyon dollar təşkil edib. Eyni zamanda, Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının məlumatına görə, Azərbaycana köçürmələrin həcminə görə ənənəvi lider dövlət olan Rusiyadan köçürmələr hesabat dövründə 2,1 dəfə (607,9 mln. dollara qədər) azalıb.
2023-cü ilin yanvar-iyun aylarının yekunlarına görə, fiziki şəxslərin Azərbaycana köçürmələrinin 68%-i Rusiyanın payına düşüb.
Sputnik Azərbaycan Rusiyadan Azərbaycana pul axınının azalmasının səbəblərini və bunun Azərbaycan iqtisadiyyatına necə təsir edəcəyini araşdırıb.
Kəskin yüksəlişdən sonra əvvəlki vəziyyətə qayıdış
Analitiklər hesab edirlər ki, Rusiyadan Azərbaycana pul köçürmələrinin azalması normal prosesdir və bu, ötən il baş verən kəskin artımdan sonra bir növ əvvəlki vəziyyətə qayıdışdır.
İqtisadiyyat elmləri namizədi, Plexanov adına Rusiya İqtisadiyyat İnstitutunun Korporativ İdarəetmə və İnnovasiyalar kafedrasının dosenti Anatoli Kolesnikov bildirib ki, 2022-ci ildə xaricdən Azərbaycana fiziki şəxslərə pul köçürmələrinin həcmi 3,6 milyard dollar təşkil edib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə təxminən 3,2 dəfə çoxdur.
"Respublikaya köçürülən bu uçqun kimi vəsait artımında əsas payı Rusiyadan gələn pullar təşkil edib ki, bu da ümumi tendensiyanın əksini tapıb, çünki bir sıra postsovet ölkələrində analoji köçürmələr eyni dövrdə 6-7 dəfə artıb", - deyə iqtisadçı ekspert Sputnik Azərbaycan-a müsahibəsində qeyd edib.
Ümumilikdə, nisbi baxımdan dinamika aşağıdakı kimi görünür: 2021-ci ildə Rusiyadan Azərbaycana pul köçürmələri bütün köçürülən nağd pulun 55%-ni, 2022-ci ildə isə 82%-ni təşkil edib.
"Aydındır ki, pul köçürmələrinin belə partlayıcı artımının bir neçə səbəbi var, lakin prosesin əsas amili 2022-ci ilin yaz və payızında rusiyalıların kütləvi şəkildə yerlərinin dəyişilməsi olub. Öz növbəsində Rusiyada miqrant kimi fəaliyyət göstərən Azərbaycan vətəndaşları sanksiyaların mənfi təsirindən ehtiyat edərək yığılan vəsaitləri köçürdülər. Bundan əlavə, rusiyalılar beynəlxalq ödəniş sistemlərinin Azərbaycanda açılmış kartlarını dolduraraq və Rusiya Bankının onlara xidmət göstərmək üçün komissiyanın artması səbəbindən Rusiya valyuta hesablarına xidmət xərclərini azaltmaqla xarici hesablara vəsait çıxarmağa başladılar", - deyə ekspert bildirib.
Azərbaycanlı iqtisadçı Xalid Kərimli də yuxarıda qeyd edilənlərlə razılaşır və hesab edir ki, 2022-ci ildə pul köçürmələrinin artmasına səbəb xüsusi hərbi əməliyyat (XHƏ), Rusiya iqtisadiyyatına qarşı tətbiq edilən sanksiyalar, habelə hər iki ölkənin əhalisi və sahibkarları arasında qeyri-müəyyənlikdir.
"Ötən il Rusiydan, o cümlədən Azərbaycana güclü vəsait axını müşahidə olunub. Azərbaycana nisbətən təxminən iki dəfə çox vəsaitin köçürüldüyü Ermənistana da xeyli miqdarda köçürmələr aparılıb", - deyə Kərimli Sputnik Azərbaycan-a bildirib.
Kolesnikovun sözlərinə görə, digər şeylərlə yanaşı pul köçürmələrinin artmasının əsas səbəbləri arasında kiçik idxalçılar tərəfindən paralel idxal çərçivəsində ticarət əməliyyatlarının maliyyələşdirilməsi də aid etmək lazımdır ki, bu da sanksiyalar baxımından fiziki şəxslər vasitəsilə həyata keçirilməsinin daha təhlükəsiz olduğu ortaya çıxdı.
"Biz əvvəllər də qeyd etmişdik ki, Rusiyada ənənəvi olaraq kiçik biznesə qarşı iltifatlı münasibət formalaşıb və bu, eyni zamanda, 90-cı illərdə transsərhəd əməliyyatları vasitəsilə ölkəni banal aclıqdan xilas edib. İndiki şəraitdə isə məhz kiçik biznes paralel idxalın operativ təşkili sayəsində istehlakçı tələbinin çökməsinin qarşısını alıb", - deyə ekspert hesab edir.
Kolesnikov fikrini yekunlaşdıraraq bildirib ki, 2022-ci ildə Rusiyadan Azərbaycana pul köçürmələrinin artması Ukraynada XHƏ-nin başlaması ilə təhrik olunan kapital axınının əksi oldu.
XHƏ hələ bitməyib-köçürmələr niyə azalıb?
Bu ilin yanvar-iyun aylarında Rusiyadan Azərbaycana pul köçürmələri 2022-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 607,9 milyon dollara qədər azalıb (fiziki şəxslər tərəfindən Azərbaycana bütün köçürmələrin 68%-i).
İqtisadçı Natiq Cəfərlinin sözlərinə görə, bu ilin birinci yarısında Rusiyadan Azərbaycana pul köçürmələrinin azalmasının əsas səbəbi rublun xeyli ucuzlaşması olub.
Belə ki, köçürmələrin əhəmiyyətli payı Rusiya Federasiyasında yaşayan azərbaycanlıların vətənlərində olan yaxınlarına pul göndərən vəsaitləri təşkil edir.
"Rusiyadakı həmvətənlərimiz rublla qazanırlar. Sonra pulu sabit valyutaya - dollara və ya avroya köçürürlər və beləliklə Azərbaycana göndərirlər. İndi Rusiyada valyuta bahalaşıb və rublla qazanan insanlar gəlirlərini bu valyutalara daha az çevirə bilirlər, buna görə də köçürmələr azalır", - deyə Cəfərli bildirib.
Kərimli də oxşar fikirdədir - rublun məzənnəsinin kəskin ucuzlaşması Rusiyadan pul köçürmələrini rentabelsiz edib və Azərbaycanda öz yaxınlarına sistemli şəkildə pul göndərənlər konvertasiya zamanı faizlərini itirməmək üçün məhdud miqdarda vəsait köçürməyi üstün tuturlar.
Bundan başqa, Natiq Cəfərli qeyd edir ki, Rusiyadan köçürmələri çətinləşdirən texniki problemlər də var. Belə ki, sanksiyalara görə Rusiyadan vəsaitlərin köçürülməsi prosesi mürəkkəbləşib.
Çətinliklər əsasən respublikanın bəzi banklarının Rusiya ilə Azərbaycan arasında pul köçürmələrini məhdudlaşdırması, bəzi hallarda isə köçürmə sistemlərinin fasilələrlə işləməsi ilə əlaqədardır.
Öz növbəsində, Kolesnikov hesab edir ki, 2023-cü ildə pul köçürmələrinin həcminin azalması transsərhəd makroiqtisadi sistemin sabitləşməsindən, ölkələr arasında yeni logistika marşrutlarının qurulması prosesinin başa çatmasından və iki dövlətin iqtisadiyyatları arasında iqtisadi qarşılıqlı əlaqənin yeni modelinin dövlətin formalaşmasından xəbər verə bilər.
"Rusiyalıların Azərbaycanda açılan beynəlxalq ödəniş sistemlərinin kartlarının hesablarını növbəti yaya qədər doldurmağa ehtiyac duymadıqları təsvir olunan azalma üçün bir növ faiz payı tətil dövrünün bitməsinə səbəb olub", - deyə iqtisadçı vurğulayıb.
Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün təhlükə varmı?
Natiq Cəfərli qeyd edir ki, Rusiya Azərbaycana pul köçürmələrinin axınında həmişə çox mühüm rol oynayıb - xüsusilə ölkədə yerli əhalinin bir çox sosial məsələlərinin məhz Rusiyadan gələn köçürmələr sayəsində həll olunduğu bölgələr və rayonlar var.
"Xeyli sayda həmvətənimiz Rusiyada işləyir və onlar qazandıqları pulun bir hissəsini ailələrinə və yaxınlarına göndərirlər. Bu pullar Azərbaycan iqtisadiyyatında "fırlanaraq" ona çeviklik əlavə edib və alıcılıq qabiliyyətinin artmasına təsir göstərib", - deyə Cəfərli Rusiyadan köçürmələrin əhəmiyyətindən danışarkən qeyd edib.
İqtisadçı hesab edir ki, bu pulun olmaması Rusiyadan köçürmələrdən asılı olan Azərbaycan əhalisinin bəzi təbəqələrinin sosial vəziyyətinə bu və ya digər şəkildə təsir edəcək.
Xalid Kərimlnin fikrincə, Rusiyadan pul köçürmələri Azərbaycanın sosial iqtisadiyyatında mühüm rol oynayır. Eyni zamanda, o qeyd edib ki, pul köçürmələrinin azalması ilə əlaqədar respublika iqtisadiyyatının perspektivləri ilə bağlı narahatlığa əsas yoxdur, çünki Rusiyadan vəsait axınında kəskin artım müşahidə olunanda tədricən azalma gözlənilib.
"Bu il köçürmələrin azalması Azərbaycan iqtisadiyyatına güclü təsir göstərməyəcək - ölkəyə pul axını şübhəsiz ki, yaxşı göstəricidir, lakin onun mənfi tərəfi də var. Belə ki, Rusiya vətəndaşlarının birbaşa ABŞ və Avropaya pul köçürə bilmədikləri üçün bəziləri əvvəlcə Azərbaycana, sonra isə üçüncü ölkələrə üçün köçürürdülər", - deyəb iqtisadçı bildirib.
Eyni zamanda, o qeyd edib ki, Azərbaycanın bank sektorunun dövriyyəsi və gəlirləri, şübhəsiz ki, artıb, lakin, eyni zamanda, bu pullar Azərbaycan iqtisadiyyatında qalmayıb.
"Yəni, bu vəsait birbaşa Azərbaycan iqtisadiyyatına göndərilməyib - bu pulla müəssisələr açılmayıb, istehsala yönəldilməyib", - deyə Kərimli vurğulayıb.
Anatoli Kolesnikov hesab edir ki, Rusiyadan Azərbaycana pul köçürmələrinin azalması ilə bağlı xəbərlər Moskva üçün kifayət qədər müsbət konnotasiyaya malikdir və Rusiya iqtisadiyyatının yeni geosiyasi reallıqlar altında yenidən qurulmasından xəbər verə bilər.
"Mənim fikrimcə, 2023-cü ildə Azərbaycana pul köçürmələrinin azalmasının nəticələrini dramatikləşdirməyə ehtiyac yoxdur. Aydındır ki, 2022-ci ildə qəfil nağd pul axını ilə dağıdılmış istehlakçı tələbi yerli istehsalçıların istehsal üçün əlavə stimuldan məhrum edilərək dondurulacaq. Görünür ki, ölkə büdcəsi gəlirlərin müəyyən hissəsini itirəcək, işəgötürənlərin isə əmək haqqını artırmaq imkanları azalacaq. Lakin ümumilikdə, pul aqreqatlarında bu cür dəyişikliklər əslində iki illik müddətə Azərbaycanın dinamik inkişaf edən iqtisadiyyatına mühüm təsir göstərə bilməyəcək", - deyə Kolesnikov fikrini yekunlaşdırıb.
Yeni köçürmələrin sxemləri
Natiq Cəfərlinin sözlərinə görə, Rusiya və Azərbaycan ölkələr arasında pul köçürmələrinin yeni üsullarını razılaşdırıb tətbiq etməlidirlər.
"Azərbaycan və Rusiya arasında pul köçürmələrinin sadələşdirilmiş sxemləri biznesin işini xeyli asanlaşdıracaq. Çünki Rusiya Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşlarından biri olduğu üçün ticarət dövriyyəsi o qədər də sürətlə olmasa da, artır, məsələn Rusiyanın Gürcüstan və Ermənistanla olduğu kimi", - deyə iqtisadçı qeyd edib.
Cəfərli vurğulayıb ki, Azərbaycanın Rusiya ilə ticarət dövriyyəsi artır, lakin onun həcmi malların öz qiymətlərinin bahalaşmasından daha yavaş artır. Ona görə də pul baxımından ticarət dövriyyəsi həcmdən daha nəzərəçarpacaq dərəcədə artır.
" Buna görə də ticarət həcminin də artmasını təmin etmək lazımdır. Belə ki, Rusiyaya kənd təsərrüfatı məhsullarının tədarükünü artırmaq vacibdir, çünki Rusiya belə məhsulların əsas satış bazarıdır", - deyə o hesab edir.
Bundan başqa, Azərbaycan Rusiyadan çoxlu mal idxal edir və indi bu, çox sərfəli olub, çünki ucuzlaşan rubl Rusiyadan tədarük üçün müsbət rol oynayır.
"Lakin istənilən halda ölkələr arasında ticarətdə problemlər mövcuddur və onların həlli üçün dövlətlərarası tədbirlərə, xüsusən də ticarət dövriyyəsinin artırılması, pul köçürmələrinin asanlaşdırılması və müqavilə xidmətinə ehtiyac var", - deyə Cəfərli vurğulayıb.