BAKI, 28 sentyabr — Sputnik. Bu gün Ümumdünya Dəniz Günüdür. Bu təqvim günü 1978-ci ildən Beynəlxalq Dəniz Təşkilatı (IMO) Assambleyasının 10-cu sessiyasının qərarı ilə qeyd olunur. Ümumdünya Dəniz Günü 1980-ci ilə qədər martın 17-də qeyd olunurdu, sonra isə onun tarixinin sentyabrın son həftəsinin günlərindən birinə keçirilməsi qərara alınıb.
Ümumdünya Dəniz Gününün məqsədi beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini həddən artıq balıq ovunun, suyun çirklənməsinin və qlobal istiləşmənin dənizlərə və okeanlara vurduğu geridönməz ziyana, habelə bioloji, təbii və rekreasiya ehtiyatlarının qorunmasının aktual problemlərinə cəlb etməkdir. Ən mühüm vəzifələr dəniz nəqliyyatının ekoloji təhlükəsizliyinin artırılması, dəniz mühitinin, xüsusən də neftlə çirklənməsinin qarşısının alınması, bioloji resursların qorunması və brakonyerliyə qarşı mübarizədir.
BMT-nin məlumatına görə, son 100 ildə ton, treska və marlin kimi balıq növləri 90 faiz ovlanıb. Hər il təxminən 21 milyon barel neft dəniz və okeanlara tökülür.
Böyük su hövzələrinə atılan sintetik tullantılar ildə bir milyon dəniz quşunun və 100 min dəniz məməlisinin ölümünə səbəb olur. Qlobal istiləşmə ilə əlaqədar olaraq son 100 ildə planetin iri su hövzələrində suyun səviyyəsi 10-25 santimetr artıb.
Bundan əlavə, yüklərin dəniz yolu ilə daşınması beynəlxalq yük daşımalarının ən səmərəli və sərfəli yolu olan dəniz və okeanların ekosistemlərini də pozur. Axı qlobal ticarətin 80 faizi dəniz nəqliyyatı vasitəsilə həyata keçirilir. Buna görə də təhlükəsiz və səmərəli beynəlxalq yük daşımalarının inkişafı yaşıl iqtisadiyyat və davamlı inkişaf sahəsində gələcək layihələrin açarıdır.
Okean mənşəli dünyanın ən böyük daxili su hövzəsi olan Xəzəri haqlı olaraq əsl relikt və heyrətamiz təbiət abidəsi adlandırmaq olar. Bu günədək qorunub saxlanılan ən zəngin flora və fauna aləmi bütün bəşəriyyətin mülkiyyətidir. Dənizin dərinliklərində və sahilyanı ərazilərdə Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə İttifaqının Qırmızı Kitabına daxil edilmiş 500-dən çox bitki və 850 növ heyvan, o cümlədən nadir və endemik növlər yaşayır.
Bütövlükdə regionumuzda Xəzər böyük iqlim əmələgətirən təsirə malikdir. Eyni zamanda, Xəzər və dəniz ekosistemi iqlimin istiləşməsinə həssasdır. Qlobal temperaturun sürətlə artması son onilliklərdə özünü daha güclü göstərməkdədir. Bu, ümumilikdə azalan su ehtiyatlarından istifadənin artması fonunda dənizə tökülən çayların axınının azalmasına gətirib çıxarır. Digər tərəfdən, temperaturun artması dəniz səthindən buxarlanmanın artmasına səbəb olur.
XX əsrdə səviyyənin ən aşağı göstəricisi 1977-ci ildə, yəni dəniz səviyyəsindən 29 metr aşağı qeydə alınıb. Lakin, 1995-ci ilə qədər sonrakı onilliklərdə, nisbətən qısa müddətdə səviyyə -26,5 metr həddinə çatıb. Bu da 18 il ərzində səviyyənin 2,5 metr yüksəlməsini göstərirdi. 1995-ci ildən bu günədək 28 ildir ki, Xəzər yenidən səviyyəsinin aşağı düşməsi mərhələsindədir. Hazırda Xəzərin səviyyəsi dünya okean səviyyəsindən 28,6 metr aşağıdır. Keçən əsrin minimumundan isə bizi 40 santimetr fərq ayırır.
Xəzər dənizinin bioloji ehtiyatlarının mühafizəsi və bərpası əsas prioritet istiqamətlərdən biridir. Təsadüfi deyil ki, 2020-2023-cü illərdə Xəzər dənizinə və Xəzərə axan çaylara 20 milyon 600 mindən çox balıq körpəsi buraxılıb.