BAKI, 19 sentyabr — Sputnik. Son iki ildə Xəzər dənizi üzrə yükdaşımaların kəskin artması bu dəniz yolunun zəif tərəfləri ilə yanaşı, həm də ticarət gəmilərinin çatışmazlığını üzə çıxarıb. Eyni zamanda, Xəzər beşliyinə daxil olan ölkələr öz ticarət donanmasının artırılması yarışına başlayıblar. Azərbaycan 53 kommersiya gəmisi ilə Xəzər dənizində ən böyük ticarət gəmilərinə malikdir. Bununla yanaşı, ölkə Bakı Gəmiqayırma Zavodunun gücünün ildə mövcud 6 tankerdən və yük gəmilərindən 10-15-ə qədər artması hesabına öz donanmasını artırmaq niyyətindədir.
Xəzər dənizində Avrasiya İqtisadi İttifaqının (Aİİ) iki ölkəsi - Rusiya və Qazaxıstan da oxşar planlar hazırlayır.
Aİİ ölkələri Xəzər dənizində ticarət donanmasını necə inkişaf etdirir
Aİİ ölkələri bu gün həm üzv ölkələr, həm də ittifaqdan kənar tərəfdaşlar arasında yük daşımalarını genişləndirmək üçün ticarət yollarını, o cümlədən dəniz yollarını fəal şəkildə inkişaf etdirirlər. Aİİ-nin "Şimal-Cənub" beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin mühüm nəqliyyat bəndi olan Xəzər hövzəsinə çıxışı ittifaqın digər marşruta - Transxəzər (Orta dəhliz) istiqamətinə inteqrasiya yolu ilə Mərkəzi və Şərqi Asiya ölkələri ilə əməkdaşlığın fəal inkişaf etdirməyə kömək edir.
Aİİ-nin Xəzər hövzəsinə daxil olması həm də başqa bir marşruta - Transxəzər (Orta Dəhliz, TMTM) ilə inteqrasiya yolu ilə birliyə Mərkəzi və Şərqi Asiya ölkələri ilə əməkdaşlığı fəal şəkildə inkişaf etdirməyə kömək edir.
Bu halda Aİİ ölkələrinin Xəzər dənizində ticarət donanmasının inkişafı son dərəcə vacibdir. Belə ki, Rusiya burada gəmiqayırma zavodlarının gücünü artırmağı planlaşdırır - 2026-cı ilin sonuna kimi orada 20 konteyner daşıyıcı tikiləcək.
Xəzər dənizində Rusiyanın əsas gəmiqayırma mərkəzi Həştərxan vilayətində yerləşir, burada ümumilikdə yük gəmiləri, tankerlər, sərnişin və yardımçı donanma gəmiləri, kran gəmiləri tikən 10-a yaxın iri və orta gəmiqayırma və gəmi təmiri müəssisəsi fəaliyyət göstərir.
Həştərxan vilayətinin gəmiqayırma və gəmi təmiri müəssisələrinin ümumi metal emalı gücü ildə 90 min tona qədərdir. Onlar həmçinin iri və texniki cəhətdən mürəkkəb gəmilərin tikintisi və təmiri üçün Xəzəryanı dövlətlərdən olan tərəfdaşların sifarişlərini yerinə yetirirlər.
Eyni zamanda, Rusiya dəniz tərəfdaşları ilə birlikdə Xəzər dənizində ticarət donanmasını inkişaf etdirməyi planlaşdırır. Belə ki, İranın gəmiçilik şirkəti ilə Rusiyanın "Şimal-Cənub" dəhlizinin konvergensiya Klubu arasında iki ölkənin artan yükdaşımalarında istifadə etmək üçün 20 gəminin tikintisi və alınması haqqında saziş imzalanıb.
Bundan əlavə, Aİİ-nin digər ölkəsi - Qazaxıstan da ticarət donanmasını artırmağı planlaşdırır. 2030-cu ilə qədər onun on neft barj, səkkiz bərə, altı tanker və konteyner daşıyıcısı ilə doldurulacağı gözlənilir.
Bu məsələdə Qazaxıstan xarici investorlarla da əməkdaşlıq etmək niyyətindədir. Belə ki, liman sənayesi və logistika operatoru olan "Abu Dhabi Ports Company" (BƏƏ) Astanaya ticarət donanmasını genişləndirməyə kömək edəcək.
Əmirlik şirkəti ilə "Kazmortransflot" arasında imzalanmış saziş çərçivəsində konteyner bərələri və yük gəmilərinin, o cümlədən "Şimal-Cənub" marşrutu üzrə yükdaşımalarında iştirak etmək üçün tikilməsi və alınması planlaşdırılır.
Bakı ilə Aİİ arasında gəmiqayırma sahəsində əməkdaşlığın perspektivləri
Ümumiyyətlə, Azərbaycanın və Aİİ ölkələrinin ticarət gəmilərinə olan ehtiyaclarını ödəmək üçün onların əməkdaşlığı üçün perspektivli istiqamət açılır. Belə ki, Azərbaycanda modernləşdirilmiş gəmiqayırma zavodu xarici tərəfdaşlardan da sifariş qəbul etməyə başlayır.
Xüsusilə, Azərbaycan və Rusiya arasında gəmilərin inşasında əməkdaşlıq məsələsinə baxılır. Rusiyanın növbəti 10-15 il ərzində 100 gəminin tikintisinə dair planları var və bu işə Bakı gəmiqayırma zavodunun cəlb edilməsi nəzərdə tutulub. Azərbaycan tərəfi Rusiya müştəriləri üçün gəmilərin layihələndirilməsi üzrə də xidmətlər göstərə bilər.
Bundan əlavə, Azərbaycan Qazaxıstanla gəmiqayırma üzrə kooperasiyanı fəal şəkildə inkişaf etdirir. Məsələn, Bakı Gəmiqayırma Zavodunda Qazaxıstandan gələn gəmilərin təmirinin ƏDV-dən azad edilməsi planlaşdırılır.
Ümumiyyətlə, Aİİ və Prezident İlham Əliyev may ayında Ali Avrasiya İqtisadi Şurasının geniş tərkibdə keçirilən iclasında çıxış edərək Azərbaycanın gəmiqayırma imkanları barədə məlumat veriblər.
"Bakıda bir neçə ildir ki, istənilən növ gəmi istehsal edə bilən müasir gəmiqayırma xətti fəaliyyət göstərir və mən şadam ki, Azərbaycanın gəmiqayırma imkanları bu gün Xəzər dənizindəki qonşularımıza da verilir, Bakıdakı gəmiqayırma zavodunda Xəzər dənizindəki qonşularımızdan sifarişlərin verilməsi istiqamətində danışıqlar və fəal işlər aparılır", - deyə Əliyev vurğulayıb.
Qeyd etmək lazımdır ki, Xəzər dənizində gəmilərə artan tələbatı nəzərə alınaraq, Azərbaycanda istehsal olunan gəmi növlərinin genişləndirilməsi və istehsal güclərinin artırılması istiqamətində işlər görülür.
Belə ki, bu yaxınlarda "Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi" (ASCO) QSC və Bakı Gəmiqayırma Zavodu bu növ gəmilərin istehsalı üzrə layihəsinin hazırlanması çərçivəsində sərnişinlərin, avtomobillərin və dəmir yolu vaqonlarının daşınması üçün yeni "Ro-Pax" tipli gəminin tikintisinə dair müqavilə imzalayıb.
Bərə 100 sərnişin, 56 sistern vaqonu və ya 46 yarımvaqon, ya da 50 yük maşını daşıya biləcək.
Bundan əlavə, Bakı Gəmiqayırma Zavodu, Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı və Hollandiyanın "Damen Shipyards Gorinchem B.V." iyun ayında üçtərəfli əməkdaşlığa dair qarşılıqlı anlaşma memorandumu imzalayıb. Əməkdaşlıq çərçivəsində Azərbaycanın gəmiqayırma zavodunda "Damen" layihəsi üzrə gəmilərin tikiləcəyi gözlənilir.
Qeyd edək ki, layihə gücü ildə 25 min ton hazır metal konstruksiyası olan Bakı Gəmiqayırma Zavodu Qaradağ Sənaye Parkının rezidentidir. Buna görə də zavod istehsal avadanlıqları idxal edərkən əmlak vergisi, torpaq vergisi və gəlir vergisindən, habelə gömrük rüsumlarından və ƏDV-dən azaddır.