BAKI, 6 avqust — Sputnik. Dünyanın enerji sektorunu yeni şok gözləyir - qlobal bazara uranın əsas tədarükçülərindən biri olan Niger siyasi böhrana görə bu növ mineralın Fransaya ixracından imtina edib.
Ümumiyyətlə, ekspertlər gözləyir ki, Nigerin bir çox xarici iqtisadi müqavilələri indi yeni hökumət tərəfindən yenidən tərtib olunacaq və sənaye istehsalının bütün sahələri siyasi qeyri-müəyyənlik səbəbindən qaçılmaz olaraq fasilələrlə üzləşəcək. Nəhayət, Nigerin dünya bazarına qalıq yanacaqların, ilk növbədə uranın tədarükünü əhəmiyyətli dərəcədə azaldacağı gözlənilir.
Əgər bura dünyada nüvə enerjisinin artan populyarlığını əlavə etsək, o zaman uran çatışmazlığı və bu növ qalıqların qiymətinin kəskin artması dünyanı növbəti enerji böhranı ilə təhdid edir.
Niger səbəb deyil, bardaqdakı son damladır
Avropa Birliyinə uran tədarükünün təxminən 25%-i Nigerin payına düşür, Nigeriya uranının dünya bazarındakı payı isə təxminən 5%-dir. Ümumiyyətlə, ölkə yanacaq uran istehsalına görə dünyada yeddinci yerdədir və Nigerdən uranın tədarükünün azalması və ya müvəqqəti dayandırılması, ekspertlərin fikrincə, tez bir zamanda dünyada ciddi qıtlığa səbəb olmayacaq.
Ekspertlər deyir ki, hətta Nigerdən uran tələbatının təxminən 40%-ni alan Fransa da yaxın gələcəkdə enerji istehsalında problemlə üzləşməyəcək, çünki ölkədə bu növ xammal üçün kifayət qədər ehtiyatlar var.
Lakin problemlər dünya bazarında Nigeriya uranının olmaması ilə deyil, tələbin artması və təklifin azalması nəticəsində bazarın həddindən artıq gərginləşməsinin təsiri ilə başlayacaq.
Beləliklə, uzun illər asanlıqla əldə edilə bilən enerji mənbəyi hesab edilən və qiymət dəyişkənliyi ilə üzləşməyən uranın dəyəri bir sıra Qərb ölkələrinin Rusiyadan idxalı azaltmaq niyyətini ifadə etməsindən sonra ilk dəfə olaraq yüksəlməyə başlayıb. Rusiyadan idxalın azaldılması planları nüvə enerjisinin özünün intibahını yaşamağa başladığı dövrə təsadüf edib. 2021-ci ildə Avropa Komissiyası dekarbonizasiya dövründə nüvə enerjisini əsas alternativ enerji mənbələrindən biri kimi tanıdı. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, AES-in tikintisi tendensiyası post-pandemiya dövründə iqtisadiyyatın sürətli bərpası səbəbindən ənənəvi olaraq dünyanın ən çox enerji istehlak edən regionu olan Asiya regionunda uğurla davam etdirilib.
Xüsusilə, Asiyanın ən böyük iqtisadiyyatı olan Çin, orta müddətdə atom elektrik stansiyaları parkını indiki 19-dan 40-a qədər genişləndirmək niyyətində olduğunu açıqlayıb. Eyni zamanda, dünyanın demək olar ki, bir çox sənaye ölkələri yeni atom elektrik stansiyalarının tikintisinin və ya mövcud atom elektrik stansiyalarının yenidən işə salınmasının vacibliyindən danışırlar.
Nüvə enerjisinin artan populyarlığının nəticəsi olaraq, uran yanacağının qiyməti keçən il son 11 ilin ən yüksək səviyyəsinə qalxaraq, bir funt üçün 60 dollar olub və bu, uran bazarını təlatümə salıb. 2023-cü ilin altı ayının nəticələrinə görə, uranın qiyməti 8% artıb və bu gün bir funt 55-56 dollara başa gəlir.
Mütəxəssislər gözləyirlər ki, uran uğrunda yarış yeni başlayır - Beynəlxalq Nüvə Assosiasiyasının proqnozlarına görə, 2030-cu ilə qədər atom elektrik stansiyaları üçün urana dünya tələbatı 27% artacaq və 79,4 min ton təşkil edəcək.
Eyni zamanda, hesab edilir ki, tələbatın artması, digər məsələlərlə yanaşı, bərpa olunan enerji mənbələrinin kifayət qədər elektrik enerjisi istehsal edə bilməməsi ilə bağlı olacaq, bu səbəbdən də bir sıra ölkələr atom elektrik stansiyalarında istehsalı artırmalı olacaqlar.
Beləliklə, Niger də daxil olmaqla, əsas uran tədarükçülərindən hər hansı birinin dünya bazarından çıxması ortamüddətli perspektivdə bu növ enerji daşıyıcısının tədarükünə və son nəticədə qlobal mənada enerji təhlükəsizliyinə zərbə vuracaq.
Qazaxıstan uran tədarükünü artırır - Azərbaycanın rolu artır
Dünya bazarına yanacaq uranının ən böyük istehsalçısı və tədarükçüsü olan Qazaxıstan bu mineral növünə artan tələbat və qiymətlər fonunda hasilatı və ixracı artırmaq planlarını həyata keçirir. Belə ki, 2023-cü ilin yanvar-mart aylarında Qazaxıstandan dünya bazarlarına uran ixracı 51% artaraq pul ifadəsində 610,7 milyon dollar təşkil edib. Ölkə bu il uran hasilatını 22 min ton səviyyəsinə çatdırmağı planlaşdırır
Bununla yanaşı, dünya uran tədarükünün təxminən 40%-ni istehsal edən Qazaxıstan xammal tədarükü marşrutlarını şaxələndirir. Son altı ayda Qazaxıstan Respublikasının Milli Atom Şirkəti "Kazatomprom" Azərbaycan ərazisindən keçməklə Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi (Orta Dəhliz) üzrə qərb istiqamətində mallarının tədarükünü artırıb. Bu ilin aprelində Qazaxıstan uranının bu marşrutla Rumıniyaya çatdırılmasına başlanılıb. Daha əvvəl şirkət TBND vasitəsilə Kanadaya çatdırılmalara başladığını elan etmişdi.
Ümumiyyətlə, Qazaxıstan uranı 2018-ci ildən Orta Dəhliz vasitəsilə kiçik partiyalarla dünya bazarlarına çıxarılır, lakin ixrac marşrutlarının şaxələndirilməsi siyasətinin tərkib hissəsi kimi Transxəzər dəhlizi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Eyni zamanda, “Kazatomprom” Azərbaycan və Gürcüstan ərazisindən daha çox uranın tranziti üçün icazələrin alınması imkanlarını nəzərdən keçirir. Qazaxıstan mətbuatının məlumatına görə, hazırda Azərbaycan ərazisindən uranın daşınması üçün kvota 4 min ton təşkil edir və “Kazatomprom” Azərbaycan hökuməti ilə kvotanın artırılmasını müzakirə edir.