Bakı-Supsa vasitəsilə Qazaxıstana neft tədarük etmək niyə daha sərfəlidir?

BAKI, 12 aprel — Sputnik. Qazaxıstan neft tədarükü marşrutlarını şaxələndirmək üçün Azərbaycanın ərazisi və infrastrukturu ilə tranzitlə bağlı müxtəlif variantları nəzərdən keçirir.

Belə ki, Qazaxıstan 2023-cü ildə Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) boru kəməri ilə ildə 1,5 milyon ton neft ixrac etməyi, onu daha da ildə 6-6,5 milyon tona çatdırmağı planlaşdırır. Hazırda tədarük tam sürətlə gedir - martda BTC ilə 20 min ton neft göndərilib, apreldə isə 125 min ton neftin tədarükü gözlənilir.

Bundan əlavə, Qara dənizə çıxışı olan Bakı-Supsa boru kəməri Qazaxıstandan neft ixracı üçün mümkün infrastruktur ola bilər. Qazaxıstanın ticarət və inteqrasiya naziri Serik Jumanqarinin sözlərinə görə, Azərbaycan Bakı-Supsa neft kəməri ilə Qazaxıstan tərəfinə neft tranzitini təklif edib. Nazir onu da qeyd edib ki, bu marşrut BTC-yə əlavə olaraq təklif olunub.

Qeyd etmək lazımdır ki, Qazaxıstan Azərbaycan boru kəmərləri vasitəsilə neft ixracını artırmaq üçün liman və dəniz infrastrukturunu fəal şəkildə gücləndirir. Belə ki, Qazaxıstanın "KazMunayQaz" neft şirkəti və "Abu Dhabi Ports Company" (BƏƏ) Xəzər və Qara dəniz akvatoriyalarında neft nəqlini artırmaq məqsədilə dedveyti 8-12 min ton arasında olan tanker parkı almağı planlaşdırır.

Həmçinin, "Batum neft terminalı"na sahib olan Qazaxıstanın "QazTransOil" magistral neft kəmərlərinin operatoru bir əmirlik şirkəti ilə birgə Batumidə neft terminalının gücünün artırılması variantlarını nəzərdən keçirir.

Bakı-Supsa Qazaxıstana niyə lazımdır

2022-ci ilin sonunda Qazaxıstan dünya bazarlarına 64,3 milyon ton neft ixrac edib ki, bunun da, təxminən 97%-i Rusiya Federasiyası ilə boru kəməri sistemindən əldə edilib. Belə ki, ötən il Qazaxıstan neftinin ixrac tədarükünün 80%-dən çoxu Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumunun (XBKK) neft kəmərinin, təxminən 13%-i Atırau-Samara neft kəmərinin, digər 3,6%-i isə Aktau limanından Mahaçqala vasitəsilə Novorossiyskə keçən dəniz yolunun payına düşüb.

Tədarükün qismən şaxələndirilməsi çərçivəsində mart ayından Qazaxıstan nefti də BTC vasitəsilə uğurla tədarük edilir. O zaman sual yaranır - Qazaxıstan şirkətlərinə Bakı-Supsa neft kəməri ilə başqa ixrac marşrutu nəyə lazımdır?

Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban bildirib ki, Bakı-Supsa boru kəməri ilə Qazaxıstan neftinin pompalanması məsələsi yeni deyil - bu barədə ilk dəfə ötən ilin may ayında, neft kəməri 2022-ci il martın 15-dən fəaliyyətini dayandırdıqdan sonra söhbət açılıb.

Bu və ya digər kəmərlə Azərbaycan ərazisindən neft ixrac etməyin bütövlükdə Qazaxıstan üçün nə qədər sərfəli olduğundan danışan Şaban burada bir neçə məqamın olduğunu qeyd edib.

Belə ki, neftin boru kəməri ilə nəqli həmişə daha ucuz başa gəlir, lakin Qazaxıstanda neftin kəmərə çatdırılması da əlavə puldur.

"Bildiyiniz kimi, Qazaxıstan öz neftini Azərbaycan ərazisindən daşımaq üçün bir neçə dəfə daşımalı olur. Əvvəlcə dəmir yolu ilə Aktau və ya Kurık limanlarına tanklarla çatdırılır. Sonra tankerlərə, sonra da tankerlərdən Səngəçaldakı boru kəmərlərinə yüklənir", - deyə Şaban "Sputnik Azərbaycan"a bildirib.

Beləliklə, ekspert qeyd edib ki, tədarük marşrutunu birləşdirən vasitələr hər dəfə əlavə xərclərdir. Buna görə də Qazaxıstan tərəfində özəl şirkətlərin neft tədarükünün kommersiya baxımından o qədər də sərfəli olmayacağından hər zaman narahatlıqları var.

Neftin qarışmasının qarşısını almaq üçün nə lazımdır

Şabanın sözlərinə görə, Qazaxıstan nefti Novorossiyskə gətirildikdən sonra Rusiya nefti ilə qarışdırılır və "CPC Blend" brendi ilə qarışıq kimi satılır.

Lakin Azərbaycan neftinin tədarükçüləri üçün onu Qazaxıstan nefti ilə qarışdırmaq sərfəli deyil, çünki Qazaxıstan nefti yüksək kükürdlü, "Azeri Light" isə daha keyfiyyətli və yüngüldür.

"Neft kəməri ilə nəql etmək üçün BTC-nin səhmdarlarına kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə Azərbaycan neftinə yaxın olan məhz belə markalı neft lazımdır. Qazaxıstan nefti ilə bağlı böyük problem var, bu, ilk növbədə, Qazaxıstan neftinin yüksək kükürdlü "qara qızıl" növlərinə aid olması ilə bağlıdır. Əgər BTC-də bu neftin həcmi daha çox olarsa, alıcıların Ceyhanda alacağı son məhsulun maya dəyəri aşağı qiymətləndiriləcək", - deyə Şaban bildirib.

Eyni zamanda, ekspert əlavə edib ki, türkmən nefti ilə bağlı heç bir problem yoxdur, çünki Abşeron arxipelaqının geoloji quruluşu və oradan çıxarılan neft çox oxşardır.

Şabanın fikrincə, Azərbaycan neftini Qazaxıstan nefti ilə qarışdırmamağın yeganə yolu var - BTC-ni Qazaxıstan nefti ilə doldurmazdan əvvəl o, Azərbaycan neftinin kimyəvi tərkibinə uyğun olmalıdır. Yəni Qazaxıstan ərazisində neftin tərkibindən artıq kükürd çıxarılmalıdır.

Ekspert onu da qeyd edib ki, məsələn, "Kaşaqan" yatağından çıxarılan neftin tərkibində təkcə kükürd yox, həm də daha böyük miqdarda hidrogen var. Qazaxıstan neftinin tərkibindən artıq komponentlərin çıxarılması isə əlavə xərcdir.

"Ona görə də yükgöndərənlər üçün Qazaxıstan neftini başqa neftin olmadığı ayrıca boru kəməri ilə çatdırmaq daha sərfəli olardı", - deyə Şaban bildirib.

"Beləliklə, Qazaxıstan neftinin tədarükü üçün ən yaxşı variantlardan biri Bakı-Novorossiysk kəməridir", - deyə o bildirib.

"Bu boru kəmərindən istifadə etməklə səhmdarlar və tranzit ölkələr əlavə üstünlüklər əldə edəcəklər. 80% yalnız bir boru kəmərindən asılı olan Qazaxıstan isə tədricən öz ixracını diversifikasiya edə biləcək", - deyə Şaban sözünü yekunlaşdırıb.