İstənilən məktəbli Avrasiya və Şimali Amerika qitələrinin bir-birindən Atlantik okeanı ilə ayrıldığını bilir. Məcazi mənada desək, bu gün Avropa və ABŞ da eyni şəkildə ayrılır, yalnız coğrafi həmkarından fərqli olaraq müttəfiqlər arasındakı geosiyasi ziddiyyətlər okeanı getdikcə daha da dərinləşir. Emmanuel Makron, "CBS News"da çıxış edərək, Qərb dünyasının iki mərkəzi arasındakı münasibətlərin onsuz da açıq, lakin hələ də gözəgörünməz yanlış tərəfini dilə gətirib.
Fransa prezidenti xüsusilə bildirib ki, Brüssel və Vaşinqtonun Ukrayna məsələsində (oxu: anti-Rusiya) tamamilə həmrəy mövqeləri var, lakin müttəfiqlərin mövqeyi heç də paritet deyil. Makron cari gündəmdəki ən ağrılı məsələləri, yəni enerji böhranı və enerji qiymətlərini qeyd edib. Sanksiyaların tətbiqi və Rusiyanın enerji resurslarının özünü məhdudlaşdırması ilə bağlı bütün tələbləri ciddi şəkildə yerinə yetirən Avropa hazırda daha həssas və asılı vəziyyətdədir.
Fransa liderinə etiraz etmək, demək olar ki, çox çətindir.
Məsələn, bir il əvvəl Avropa İttifaqının enerji balansında Rusiya neftinin payı 30 faizdən çox idi, yəni tankerdən Avropanın saxlama çənlərinə vurulan hər üçüncü barel Rusiyadan idi. Hazırda xam Rusiya neftinin payı 21 faizə qədər azalıb, lakin göründüyü kimi, bütün sanksiya cəhdlərindən yan keçərək, Rusiyadan gələn qara qızıl hələ də beşdə bir hissəni təşkil edir.
Təbii qazla bağlı vəziyyət də oxşardır. Düz bir il əvvəl boru kəmərləri və qaz daşıyıcıları Aİ-yə 200 milyard kubmetrdən çox mavi yanacaq verib ki, bu da ümumi istehlakın, təxminən, 40 faizini təşkil edirdi. Titanik səylər və maliyyə itkiləri bahasına Avropa bu ilin ikinci rübündə bu rəqəmi 23 faizə endirə bilib.
Əsas alıcıya tədarükün belə kəskin azalması çətinliklərlə yanaşı yerli "Qazprom"a da ziyan vurub. Bunun birbaşa nəticəsi hasilatın azalması və Şərqə logistika dönüşü olub ki, bu da xeyli sayda xərclər və çətinliklərlə müşayiət edilib. Ancaq Rusiya ilə Avropa arasında əsas fərq var. Rusiyanın daxili bazarı tədarüklə dolub-daşır, regionların qazlaşdırılması dövlət hesabına sürətlə aparılır, yanacaq gəliri yüksək olmayan vətəndaşlar üçün də əlçatandır.
Avropanın problemi tam əksinədir. Sürətlə artan ərzaq səbəti ilə tənəzzülə girən Brüssel mətbəəni getdikcə daha çox işə salmaq məcburiyyətində qalıb ki, bu da öz növbəsində proqnoz səviyyəsindən yuxarı inflyasiyaya səbəb olub. Ancaq əsas olan çox güclü yanacaq və resurs çatışmazlığıdır, çünki Rusiya təchizatını əvəz etmək çox çətin iş olub. Mayeləşdirilmiş təbii qazın əsas tədarükçüsü olan Qətər hasilatı, demək olar ki, üçdə bir artıraraq ildə 110 milyon tona çatdırıb, lakin bu artımın əsas payına artıq Çinə tədarük üçün müqavilə bağlanılıb. Çox mühüm neft ixracatçısı olan Səudiyyə Ərəbistanı bu yaxınlarda Amerikanın daxili və xarici siyasi gündəminin xeyrinə hasilatı artırmaqdan imtina edərək, Co Baydenlə şəxsi dostluğunu açıq şəkildə rədd edib. Elə dünən Rusiya neftinə qiymət tavanının tətbiqi ilə "tamaşadan" sonra əsas oyunçulardan birinin səudiyyəlilər olduğu OPEK ölkələri maliyyə itkilərini kompensasiya etmək üçün hasilatı daha da azaltmaq qərarına gəliblər.
Burada, əlbəttə ki, demək lazımdır ki, OPEK və ərəb neftçiləri heç də Moskva qarşısında müttəfiqlik ilə belə bir qərar qəbul etməyiblər. Hər şey çox sadədir. Hazırda Ukraynada abidələri kütləvi şəkildə dağıdılan dünya şöhrətli ədəbiyyat dahisi hələ 200 il əvvəl yazırdı: "Onun başqalarına nümunəsi elmdir". Bu ifadə neft hasil edən ölkələrin rəhbərlərinin başındakı əhval-ruhiyyəni mükəmməl şəkildə təsvir edir. Allah bilir, neçənci sanksiya, daşıma sığortasına qadağa, Rusiya neftinə qiymət məhdudiyyətləri tətbiq edildikdən sonra bütün bazar oyunçuları yaxşı başa düşürlər ki, növbəti dəfə növbəti dəfə pis oğlan roluna - Amerika siyasətçilərinin və kinosunun çox pərəstiş etdiyi obraza artıq öz ölkələri təyin edilə bilər. Vaşinqtonun və müstəqilliyini itirmiş Brüsselin hərəkətləri açıq şəkildə göstərdi ki, artıq köhnə bazar qaydaları tətbiq olunmur, tamamilə pirat və quldur üsullarından istifadə işə salınıb.
Və burada yenidən Emmanuel Makronun müsahibəsinə qayıdırıq.
Görülən tədbirlər nəticəsində neft və qazla tam təmin olunmuş ABŞ Avropanın dominant resurs təchizatçısına çevrilib. Həcm baxımından deyil, tənqidilik baxımından. Rusiyanın idxal kanalını itirmiş Avropa İttifaqına isə dişlərini qıcayaraq xaricdən neft və qaz almaq, bəzən isə praktiki olaraq bir-iki əlavə tanker və ya qaz daşıyıcısı üçün yalvarmaq qalıb. Fransa prezidenti heç bir diplomatik məhdudiyyət olmadan birbaşa məhz bu barədə danışır.
Bu vəziyyət dekabrdan xeyli əvvəl gözə çarpırdı. Bir çox rus və bir neçə xüsusilə cəsur Qərb analitikləri bu barədə yazaraq Avropanın seçdiyi bu yolla gedəcəyi təqdirdə qaçılmaz olaraq xarici asılılıq qarmaqlarına düşəcəyi barədə xəbərdarlıq edirdilər. Ancaq təcrübənin göstərdiyi kimi, Qərbin müasir siyasi liderləri rəqəmlər, məntiq və sübut edilmiş əməkdaşlıq zəncirlərini deyil, Rusiyanın bir az daha güclü, daha zəngin, daha təsirli ola biləcəyini gözləməkdən yaranan müvəqqəti istəkləri və çaxnaşma hücumlarını rəhbər tuturlar.
Geniş şəkildə reklam edilən Qərb həmrəyliyinin bütün tikişləri ardıcıl partlayır, nəticədə gizlətməsi çətin olan bir yığın problemlər qzə çıxır. Əslində, elə Avropanın özü də artıq heç nəyə cəhd etmir.
Makronun televiziya çıxışı ilə demək olar ki, eyni vaxtda Avropa Komissiyasının növbəti iclası keçirilib. Onun lideri Ursula fon der Lyayen, Avropanın ABŞ ilə ticarət müharibəsinə hazır olması lazım olduğunu söyləyib, çünki amerikalılar inflyasiyanın azaldılması Qanununun icrası çərçivəsində Brüsselin əvvəllər imtina etməyə məcbur etdiyi eyni güzəştli enerji mənbələrini vəd edərək böyük istehsalçıları artıq açıq şəkildə cəlb edirlər.
Ümumiyyətlə, qərblilərin bu hərəkətlərini izləmək əyləncəlidir.
Belə bir sevimli sovet filmi var - "Brilyant əl". Burada səhnələrin birində təkrarolunmaz Andrey Mironov özünün cinayətkar müdirinə telefonda qışqırır: "Şef, hər şey məhv oldu! Gips çıxarılır, müştəri gedir!" Bu gün bədnam Kozodoyev rolunu yanacaqları tükənən Avropa liderləri oynayır. Əsas vergi ödəyiciləri isə yavaş-yavaş çantalarını yığırlar.
Ümid edirik ki, fon der Lyayenin qeyd etdiyi ticarət müharibəsi, hər halda, başlayacaq. Biz isə isti batareyaların yanında oturaraq onu izləməkdən məmnun qalacağıq.