SOCAR Rusiyanın neft-qaz meqalayihəsində - əsas suallara cavablar

BAKI, 1 noyabr - Sputnik. Ötən həftə Bakıda keçirilən XV Verona Avrasiya İqtisadi Forumu zamanı Azərbaycan dövlət neft şirkəti (SOCAR) “Rosneft”in həyata keçirdiyi dünyanın ən böyük neft-qaz layihəsi – “Vostok Oil”da iştirak etmək üçün dəvət alıb.

Layihəyə qoşulma imkanlarını nəzərdən keçirərkən, perspektivlər, müsbət və mənfi cəhətlər qiymətləndirilir - Sputnik "SOCAR"ın "Vostok Oil"-a hansı şərtlərlə daxil ola biləcəyini, layihəyə nə verə biləcəyini və layihənin ona nə verə biləcəyini araşdırıb.

“Rosneft”in rəhbəri İqor Seçin Bakıda keçirilən forumda “Enerji bazarında qlobal daşqın - Avropanın ikinci qaçırılması" mövzusunda məruzə ilə çıxış edib. rusiyalı top-menecer əvvəllər Rusiyanı enerji potensialı, “Vostok Oil” kimi birinci dərəcəli layihələr portfeli olan, dünyanın uzunmüddətli tələbatını sərfəli enerji resurslarına təmin edə bilən “Nuh gəmisi” adlandırırdı.

Ötən həftənin sonunda SOCAR bu layihədə iştirak etmək üçün “Rosneft”in rəhbərindən dəvət alıb. İqor Seçinin sözlərinə görə, layihənin icrası (geosiyasi vəziyyətə və sanksiyaların təzyiqinə baxmayaraq) əvvəlcədən elan olunmuş qrafik çərçivəsində davam edir.

“Biz dostlarımızı, o cümlədən SOCAR-ı bu layihənin iştirakçıları kimi görməkdən şad olarıq”, - deyə o bildirib.

Azərbaycan dövlət şirkətinin prezidenti Rövşən Nəcəf də öz növbəsində Rusiyanın enerji şirkətlərində etibarlı tərəfdaşlar görür və SOCAR-ın əməkdaşlığı davam etdirməyə hazır olduğunu qeyd edir.

“Demək istərdim ki, biz tərəfdaşlarımızla, xüsusən də Rusiya şirkətləri ilə əməkdaşlığa hazırıq. Biz bunu qarşılıqlı mənfəət və qarşılıqlı fayda kimi görürük”, - deyə cənab Nəcəf bildirib.

Bir az sonra bu təklifə baxılması planları ilə bağlı sualı cavablandıran SOCAR rəhbəri müsbət cavab verib.

“Vostok Oil” Krasnoyarsk diyarında neft yataqlarının işlənilməsi, habelə neftin işlənməsi və nəqli üçün infrastrukturun yaradılması üzrə “Rosneft” layihəsidir. Layihə dörd klasterə (Vankorski, Şərqi Taymirski, Payaxski və Zapadno-İrkinski) daxil olan çoxlu sayda neft yataqlarının işlənməsini əhatə edir və onun resurs bazası bu gün 6,5 milyard ton "qara qızıl", həmçinin təxminən 2 trilyon kubmetr qaz təşkil edir. Layihənin əsas üstünlüklərindən biri onun premium neftidir. Bu neftin "premium"luğu onun tərkibində kükürdün unikal azlığıdır - cəmi 0,01-0,04% səviyyəsində.

Müqayisə üçün, Dubay, Brent və WTI kimi istinad qiymətləri müvafiq olaraq 2,07%, 0,41% və 0,35% ətrafında orta kükürd səviyyələridir. Rusiyanın Urals ixrac markasında - 1,35%.

“Qara qızıl”ın kükürddən təmizlənməsi texnologiyaları kifayət qədər mürəkkəb və çox bahalıdır, ona görə də aşağı kükürdlü neft digər növlərə nisbətən yüksək qiymətlə (qiymətə əlavə) satılır. Bu o deməkdir ki, “Vostok Oil” layihəsindən alınan neft eyni “Urals” brendindən qat-qat baha satıla bilər. Sadə dillə desək, hamısı necə işləyir: Səudiyyə Ərəbistanının dövlət şirkəti olan Saudi Aramco, Super Light növünü (0,09% kükürd tərkibi) Dubay xam neftinin qiymətindən təxminən 11 dollar baha qiymətə satır. “Vostok Oil” layihəsinin neftində isə eyni Super Light ilə müqayisədə 2,5-9 dəfə az kükürd var.

İndi isə İqor Seçinin Bakıda keçirilən forum zamanı ciddi şəkildə imzaladığı qrafik haqqında: layihənin istifadəyə verilməsi üçün planlaşdırılan tarix 2024-cü ildir.

Daha sonra ildə 30 milyon tona qədər həcmdə ilk tədarüklərə başlamaq planlaşdırılır. Artıq 2027-ci ilə qədər hasilat həcmi 50 milyon tona çata bilər, 2030-cu ilə qədər isə layihə ildə 115 milyon tona çatmalıdır.

Ölçüyü başa düşmək üçün: Rusiya Federal Gömrük Xidmətinin məlumatına görə, 2021-ci ildə Rusiya Federasiyası 230 milyon ton neft ixrac edib. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına görə, 2021-ci ildə Azərbaycanda 35 milyon tona yaxın “qara qızıl” hasil edilib, 28 milyon tona yaxın isə ixrac edilib.

Layihənin digər ciddi üstünlüyü kifayət qədər obyektiv olaraq öz logistikasıdır. Rusiyanın ən böyük neft yükləmə terminalı Buxta Sever vahid boru kəməri sisteminə qoşulacaq və eyniadlı limanın yanalma məntəqəsi Şimal Dəniz Marşrutunda (ŞDY) yerləşir.

Onun vasitəsilə nəqliyyat Süveyş kanalı ilə müqayisədə xeyli qısadır ki, bu da səyahət vaxtına qənaət etməklə yanaşı, yanacaq xərclərini də azaldır. Xammalın NSR vasitəsilə həm Avropa, həm də Asiya bazarlarına çatdırılması mümkündür və bütün bunlarla birlikdə öz donanmasının yaradılması ideyası Vostok Oil layihəsinin bir hissəsi kimi nəzərdən keçirilir.

Məqsəd “qara qızıl”ın nasazlıqla daşınması və yük tariflərindən (bu gün “kollektiv Qərb” adlanan ölkələr öz sanksiyalar paketləri ilə təzyiq göstərməyə çalışır) müstəqilliyini təmin etməkdir.

Xarici investorların marağı Yuxarıda göstərilənlərin hamısı əvvəlcə xarici investorları layihəyə cəlb etdi. Belə ki, 2020-ci ilin noyabr ayında qlobal neft treyderi Trafigura layihədə 10% payı 7 milyard avroya, 2021-ci ilin oktyabrında isə 5% payı Vitol və Mercantile & Maritime Energy şirkətlərindən ibarət konsorsium tərəfindən 3,5 milyard avroya satın alındı. Lakin görünməmiş sanksiya təzyiqi başlayandan sonra adıçəkilən şirkətlər layihədən çəkilmək qərarına gəliblər.

Cari ilin iyununda Trafigura bunu elan etdi - şirkət öz payını Honq-Konqdan olan naməlum treyderə, Nord Axis-ə köçürüb (şirkət yalnız fevralın ortalarında yaradılıb). İyul ayında Vitolda da layihədən çəkilmək qərarı verilib.

Düzdür, bu fakt “Vostok Oil” üçün heç bir ciddi problem yaratmadı. Layihənin baş direktoru Vladimir Çernovun sözlərinə görə, iqtisadi vəziyyətin dəyişməsi nə təşəbbüsün vaxtına, nə də lazımi avadanlıq və proqram təminatının təchizatına təsir göstərməyib.

“Biz layihəyə əvvəlcədən - iki-üç il əvvəldən hazırlaşırdıq: tender prosedurları keçirdik, avadanlıq hazırladıq, materiallar aldıq. Eyni zamanda, əvvəldən hər şey yerli istehsalçıya yönəlmişdi. Hazırda iqtisadi vəziyyətin dəyişməsi “Vostok Oil” layihəsinə heç bir şəkildə təsir etməyib – bizim tədarükdən imtina və ya tədarükdə fasilələr yoxdur. Biz heç bir çətinliklə üzləşməmişik, istehsal proqramında heç bir axsama yoxdur”, - deyə o, iyulun sonunda bildirib.

Cənab Çernovun sözlərinə görə, layihə üçün materialların və avadanlıqların 98%-i Rusiyada yerli istehsalçılardan alınır və praktiki olaraq heç bir “tamamilə unikal” məhsula ehtiyac yoxdur. Bəli və xarici investorların “Vostok Oil” layihəsindən çıxması Rusiyaya deyil, onlara zərər gətirdi – onlar öz səhmlərinin satış qiymətini rəsmən açıqlamayıblar, lakin bazarda itkilərin milyardlarla olduğuna əmindirlər.

G.V.Plexanov adına Rusiya İqtisadiyyat Universitetinin Beynəlxalq Biznes və Gömrük kafedrasının baş müəllimi Oleq İvanovun fikrincə, Vostok Oil layihəsi maliyyə baxımından bu gün heç bir şey təhdid etmir.

“Neft bazarındakı müsbət vəziyyət “Rosneft”ə 2022-ci ilin birinci yarısında gəlirlərini 32,5% artırmağa və maliyyə borcunu 12% azaltmağa imkan verdi”, - deyə o bildirib.

Eyni zamanda, layihəyə dost ölkələrdən yeni tərəfdaşların cəlb edilməsi dünyanın ən böyük neft-qaz layihəsinin investorların marağına səbəb olduğunu göstərir.

Oleq İvanovun sözlərinə görə, SOCAR Vostok Oil layihəsinə daxil olarsa, onun payı 1-2%-ə çata bilər.

“Fakt budur ki, son vaxtlar şirkət müxtəlif layihələri maliyyələşdirmək üçün borcunu aktiv şəkildə artırır və ödəmə müddətləri 2023-cü ildən 2030-cu ilə qədər olan dövrə düşür. Dünya üzrə dərəcələrin artımını nəzərə alsaq, xüsusilə qlobal iqtisadiyyatın sabit artımı gözlənilmədiyi üçün maliyyə cəlb etmək sərfəli olur”, - deyə ekspert bildirib.

Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun (NESF) aparıcı analitiki İqor Yuşkov proqnozlarında daha optimistdir.

Onun sözlərinə görə, SOCAR əvvəllər layihədən çəkilmiş treyder strukturlarının payına bərabər pay tələb edə bilər. Yəni təxminən 5-7%.

“Alınma şərtlərinə gəlincə, burada SOCAR layihənin keçmiş səhmdarları - Trafigura və Vitol kimi çıxış edə bilər. Yəni ticarətçi kimi. Əgər şirkət layihəyə daxil olarsa, hansısa mürəkkəb sazişin bağlanması mümkündür – məsələn, SOCAR “Vostok Oil”in tərkibinə daxildir və bunun müqabilində “Rosneft” onunla neft satışı haqqında müqavilə imzalayır. Hesab edirəm ki, eyni ssenarinin layihəni tərk edən şirkətlərlə həyata keçirilməsi planlaşdırılırdı, çünki Rosneft həmişə öz xammalı öz başına satmır. Çox vaxt bunlar ticarət strukturları ilə böyük uzunmüddətli müqavilələrdir ki, bu da öz növbəsində Rusiyadan alınan nefti öz müştəriləri arasında satır”, - deyə İqor Yuşkov bildirir.

Ekspertin fikrincə, SOCAR-ın zəngin ticarət fəaliyyəti təcrübəsi var, ona görə də Azərbaycan dövlət neft şirkətinin layihədən kifayət qədər böyük həcmdə neftin satışından qazanc əldə edəcəyi kompleks əməkdaşlığın belə variantı mövcuddur.

Neft və Qaz Sektoru üzrə Müstəqil Analitik Agentliyin baş direktoru Tamara Safonova:

“SOCAR tanker parkına sahib olan beynəlxalq treyderdir. SOCAR Trading-in bölməsi Aralıq dənizindəki Ceyhan limanından Azərbaycan neftinin satışını həyata keçirir, digər ölkələrin neft və neft məhsullarının ticarətini həyata keçirir. Bundan əlavə, şirkət Xəzər dənizinin şelfində yataqların işlənməsində təcrübəyə malikdir və kompleksin işlənməsi texnologiyalarına çıxış imkanına malikdir. su sahəsindəki tarlalar", deyə Tamara Safonova qeyd edir

Onun sözlərinə görə, SOCAR-ın bu layihəyə dəvət edilməsi vacib və zəruridir, çünki o, bir tərəfdən neft və qaz hasilatı sahəsində qabaqcıl texnologiyalardan istifadə sahəsində zəngin təcrübəyə malik beynəlxalq şirkətdir, digər tərəfdən müasir gəmi donanmasından istifadə edən beynəlxalq təchizat zəncirləri.

Oleq İvanov da SOCAR-ın “Vostok Oil”ə müxtəlif bazarlara çıxışda kömək edə bilməsi ilə razıdır. “Şirkət xaricdəki aktivlərini artırır və hasil olunan nefti satmaq lazım olanda layihəyə kömək edə biləcək əlaqələr yaradır”, - ekspert bildirib.

“Ola bilsin ki, SOCAR-ın bu işə cəlb olunması, digər məsələlərlə yanaşı, həm də layihəni tərk edən neft treyderlərini qismən “əvəz etmək” cəhdinin bir növüdür”.

Ticarətdən qazanc əldə etməklə yanaşı, SOCAR həm də “Vostok Oil” layihəsi vasitəsilə öz resurs bazasının əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirilməsindən danışa bilər ki, bu da potensial olaraq Azərbaycanın dövlət şirkəti üçün gəlirin artmasına və beynəlxalq bazarda öz rolunun artmasına səbəb ola bilər.

Avrasiyaya maraq Hindistan şirkətləri - Indian Oil Corporation (IOC), ONGC Videsh Ltd və Oil India Ltd - bir neçə ildir ki, layihənin digər potensial iştirakçısı kimi adlanır.

“Hindistan böyük inkişaf bazarıdır. Hindistan şirkətləri artıq Vankor klasterinin demək olar ki, yarısına sahibdirlər və Saxalin-1 neft-qaz layihəsinin səhmdarlarıdır. Şimal Dəniz Marşrutu ilə daşımaların “işləyəcəyi” və Rusiya neftinin Asiyada tam tələbat tapacağı şərtilə, “Vostok Oil” layihəsində iştirak şərti ONGC üçün çox maraqlı ola bilər. Axı indi layihədə pay alacaq şirkət gələcəkdə müəyyən üstünlüklərə arxalana bilər”, - aparıcı ekspert Stanislav Mitraxoviç qeyd edir.

İqor Yuşkovun sözlərinə görə, gələcəkdə layihəyə Hindistanla yanaşı, Çin və Yaxın Şərq şirkətləri də qoşula bilər:

“Rusiyanın BƏƏ, Səudiyyə Ərəbistanı və Qətərlə əməkdaşlığı indi intensivləşib. Öz növbəsində, bu cür sərmayələr daha çox sonrakı qazanclar üçün maliyyə sərmayələri kimi görünə bilər. Lakin Çin tərəfdən belə bir layihədə iştirak Vostok Oil-dan müəyyən həcmdə məhsulun Çinə getməsinə zəmanət sayıla bilər. Geosiyasi risklər imkan verərsə, gələcəkdə Hindistan və Çin layihəyə qoşula bilər. Vyetnam, İndoneziya və Tayland da potensial iştirakçı kimi görünür. Aydındır ki, dünya iqtisadiyyatında artımın bərpası ilə Asiya ölkələri belə bir layihədə hədsiz dərəcədə maraqlı olacaq”, - Oleq İvanov razılaşır.

Bununla belə, İqor Yuşkov qeyd edir ki, dost ölkələrin şirkətləri sanksiyaların Rusiyanın “Vostok Oil” kimi iri layihələrinin perspektivlərinə nə qədər zərbə vuracağını qiymətləndirmək üçün hələ də bir növ “gözlə və gör münasibət” nümayiş etdirirlər. Eyni zamanda, mövcud vəziyyət layihədə payların buraxılmasına, regional əməkdaşlığın güclənməsinə və dünyanın ən iddialı və perspektivli təşəbbüslərindən birinə “daxil olmaq” imkanlarının yaranmasına kömək edir.