Ötən həftənin sonunda bir sıra nüfuzlu Qərb KİV-lərinin məlumatına görə, Avropa Komissiyası növbəti – artıq səkkizinci anti-Rusiya sanksiyaları paketi mövzusunda Aİ ölkələrinin nümayəndələri ilə məsləhətləşmələrə başlayıb. Rusiyaya qarşı yeni məhdudiyyətlərin bu gün - sentyabrın 28-də təklif ediləcəyi gözlənilir.
Ukraynada xüsusi hərbi əməliyyatın başlamasından və Rusiyaya qarşı sanksiya təzyiqlərinin güclənməsindən 7 aydan çox vaxt keçdikdən sonra kollektiv Qərbin "Rusiya iqtisadiyyatını tez bir zamanda məhv etmək" planının demək olar ki, iflasa uğradığını, onun sanksiyalar potensialının isə tükəndiyini söyləmək olar.
Avropanın yeni sanksiyalar paketinə nəyi "əlavə edə" biləcəyi və bu, niyə zavallı kimi görünür – "Sputnik"in materialında.
Külək haradan əsir
"Donetsk" və "Luqansk Xalq Respublikaları"nın ərazilərində, eləcə də Zaporojye və Xerson vilayətlərində bu vilayətlərin Rusiyaya daxil olması ilə bağlı referendumlar dünən başa çatıb. Sentyabrın 23-dən başlayaraq beş gün ərzində regionların sakinləri Rusiya Federasiyasına birləşmək məsələsinə səs veriblər.
Bu gün dərc olunan nəticələrə əsasən, vilayətlərin hər birinin əhalisinin böyük əksəriyyəti (regiondan asılı olaraq 87,05% - dən 99,23% - ə qədər) Rusiyanın tərkibinə daxil olmağa səs verib.
Referendumla bağlı xəbərlər ortaya çıxandan sonra Qərb siyasətçiləri gözlənildiyi kimi həyəcanlanıblar.
Belə ki, Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon Der Lyayen "CNN"ə müsahibəsində referendumların keçirilməsinin yeni Avropa sanksiyalarına səbəb olacağını bildirib. Onun bəyanatından sonra Avropa diplomatiyasının rəhbəri Josep Borrel razılığını bildirərək əlavə edib ki, Aİ xarici işlər nazirləri həm şəxsi, həm də sektorlar üzrə əlavə tədbirlər görməkdə yekdildirlər.
Cənab Borrell bu tədbirlərin nədən ibarət olacağını və hansı sektorlara münasibətdə həyata keçiriləcəyini açıqlamayıb, yalnız referendumların təşkilinə və "beynəlxalq hüququn digər pozuntularına" görə Rusiyanı "cavaba cəlb etməyə"söz verib.
Hər hansı bir xüsusiyyətin olmaması və əvvəllər tətbiq edilmiş sanksiyalar paketlərinin təhlili Rusiya Federasiyasına Rusiya iqtisadiyyatını həqiqətən məhv etməyə qadir olan real təzyiq rıçaqlarının olmadığını nümayiş etdirir (bunu kollektiv Qərb ölkələrinin liderləri bütün dünyaya hələ fevral-mart aylarında tam əminliklə vəd etmişdilər).
"Politico Playbook"un məlumatına görə, bu gün günortadan sonra Aİ səfirləri Avropa Komissiyasına yeni anti-Rusiya sanksiyaları paketini təklif edəcəklər.
Bəs hazırda Rusiyaya qarşı hansı sanksiyalar tətbiq oluna bilər?
Enerji asılılığının inkar edilməsinin davamı
Yeni sanksiyalar paketinə Rusiya neftinin maya dəyərinin məhdudlaşdırılması planının daxil olacağı gözlənilir. Və ya artıq tanış olan "qiymət tavanı" ifadəsini istifadə edərək. Bu barədə "Politico" Aİ ölkələrinin dörd diplomatına istinadən yazır.
Bu təşəbbüs haqqında və onun qəbul ediləcəyi təqdirdə gələcək perspektivlər haqqında (həm Qərb ölkələri, həm də Rusiyanın özü üçün) burada daha ətraflı yazmışdıq.
Qısacası: "Böyük Yeddilik" adlanan ölkələr (ABŞ, Kanada, Böyük Britaniya, İtaliya, Almaniya, Fransa və Yaponiya) Rusiya neftinin bir barelinin maksimum qiymətini 40-60 dollar səviyyəsində müəyyən etməyə razılaşıblar (bu gün "Brent" markasının qiyməti, təxminən, 84 dollardır). Bu "tavan"a riayət etmək istəməyən ölkələr üçün G7 öz operatorları ilə işləməyi qadağan etmək qərarına gəliblər ki, bu da onların planına görə Rusiya Federasiyasından "qara qızıl"ın sığortası və daşınması ilə bağlı problemlər yaradacaq. Yəni, G7-yə görə, Rusiyada neft alışını praktiki olaraq qeyri-mümkün edəcək.
"Politico"nun məlumatına görə, bu gün ABŞ bu məsələdə Avropa İttifaqına təzyiq göstərir ki, Rusiya neftinin idxalına Avropa qadağası qüvvəyə minənə qədər "tavanın" tətbiqində irəliləyiş əldə edilsin (Avropa qadağası haqqında daha ətraflı burada oxuyun).
Nüfuzlu "Bloomberg" nəşri isə öz növbəsində bildirir ki, Avropanın beş ölkəsi - Polşa, İrlandiya, Litva, Latviya və Estoniya mayeləşdirilmiş neft qazının tədarükünə qadağa, həmçinin, nüvə energetikası sahəsində əməkdaşlığa məhdudiyyətlər də daxil olmaqla, anti – Rusiya tədbirləri paketini hazırlayaraq onu qəbul etməyi təklif ediblər.
İlk növbədə qeyd etmək yerinə düşər ki, qış ərəfəsində və "mavi yanacağın" hədsiz bahalaşması ilə müşayiət olunan qlobal enerji böhranı fonunda Qərbin Rusiyadan yanacağın alınmasına məhdudiyyət qoyması güman ki, Rusiyanın "pul kisəsinə"deyil, Avropanın özünə daha ciddi zərbə vuracaq. Üstəlik, nəzərə alsaq ki, mayeləşdirilmiş neft qazı Rusiyanın karbohidrogen ixracının əsas məhsulu olmaqdan uzaqdır (məsələn, neft, boru kəməri qazı və ya kömürdən fərqli olaraq).
Daha maraqlısı nüvə enerjisi ilə bağlı vəziyyətdir. Əgər Avropa İttifaqı "kiçik beşliy"in bu təklifi ilə razılaşarsa və bu sahədə əməkdaşlığa məhdudiyyətlər anti-Rusiya sanksiyalarının səkkizinci paketinə daxil edilərsə, o zaman nəticələr çox, çox ciddi olacaq. Həm də Avropanın özü üçün.
Məsələ burasındadır ki, nüvə sənayesinə qarşı sanksiyaların tətbiqi asan deyil (buna görə də onlar hələ də tətbiq olunmayıb).
Məsələn, atom elektrik stansiyasına texniki xidmət və digər xidmətləri bu stansiyanın tikintisi ilə birbaşa əlaqəli olan tərəf həyata keçirir. Beləliklə, Bolqarıstan, Çexiya, Slovakiya, Macarıstan və Finlandiya (bu ölkələrdə sovet reaktorları var, bəzilərində isə "Rosatom" hələ də yeni stansiyaların tikintisi layihələrini həyata keçirir) həll edə bilməyəcəkləri bütöv bir problem alacaqlar.
Öz növbəsində, sadalanan ölkələrin bir neçəsinin qonşuları bu ölkələrin bəzilərinin (məsələn, Balkanlar və Yunanıstana Bolqarıstan AES-dən gələn tədarüklərdən) atom elektrik stansiyalarından enerji ixracından asılıdır ki, bu da Avropa İttifaqı ölkələrinin əhəmiyyətli bir hissəsinin enerji təhlükəsizliyini təhlükə altına qoyur.
Yeri gəlmişkən, stansiyaya texniki qulluq tələb olunan miqdarda nüvə yanacağının verilməsini, həmçinin, onun reaktorlara yüklənməsini nəzərdə tutur.
Burada Avropanın Rusiya neftinin tədarükünə nə qədər müddətdir məhdudiyyətlər qoyduğunu xatırlamaq lazımdır , çünki Rusiyanın "qara qızıl" markasını emal etmək üçün nəzərdə tutulmuş neft emalı zavodlarında başqa neftə keçmək olduqca problemlidir. İş ondadır ki, nüvə yanacağı ilə məsələ daha çətindir - o, təhlükəsizlik nəzarəti orqanları tərəfindən müəyyən edilmiş lisenziyalaşdırma tələblərinə uyğun olaraq, müəyyən edilmiş formaya ən yüksək dərəcədə uyğun olmalıdır.
Yəni sadə dillə desək: Rusiya uranından alınmış Rusiya yanacağını hansısa analoqla əvəz etmək, demək olar ki, mümkün deyil. Çexiyanın "Seznam zpravy" nəşri daha əvvəl hətta hesablamışdı ki, Avropa atom elektrik stansiyaları üçün Rusiya yanacağının idxalı dayandırılarsa, Aİ əhalisinin demək olar ki, dörddə biri işıqsız qalacaq.
Yeri gəlmişkən, yanacaqla yanaşı, Rusiya Avropaya uran da tədarük edir. Məsələn, Fransa onu kifayət qədər fəal şəkildə alır və ondan həm sovet tipli reaktorlar, həm də Qərb reaktorları üçün yanacaq elementləri hazırlayır.
Bununla belə, Qərb "kiçik beşliy"in ehtiyatsız şəkildə təklif etdiyi tədbirlərin görülməsinin mümkünsüzlüyünü anlayır. Məsələn, "Politico" yazır ki, bu sanksiyaların səkkizinci paketə daxil ediləcəyi ehtimalı azdır, çünki onlara görə Avropanın özü sonradan problemlərdən qaça bilməyəcək. Deməli, bu təşəbbüs, çətin ki, bütün Aİ ölkələrindən dəstək tapsın.
"Bloomberg" Polşa, İrlandiya və üç Baltikyanı ölkənin daha bir maraqlı təşəbbüsü barədə sənəd layihəsinə və məlumatlı mənbələrə istinadən məlumat yayıb. Təklif "Qazprombank"ın SWIFT beynəlxalq ödəniş sistemindən çıxarılması barədədir.
Avropa Rusiya qazının tədarükünü onun vasitəsilə ödədiyi üçün (Rusiya Federasiyasının tələbinə uyğun olaraq) məhdudiyyətlər bu günə qədər ona toxunmayıb. Bəs hazırda Avropa İttifaqı Rusiya qazının tədarükündən tamamilə imtina etməyə hazırdırmı?
Əgər belədirsə, o zaman belə bir qərar mütləq qazın qiymətinin artmasına və qış ərəfəsində "mavi yanacağın" daha da qıtlığına səbəb olacaq. Baltikyanı regionun təşəbbüskar ölkələri və İrlandiyanın daha güclü Avropa oyunçuları - xüsusən Almaniya, İtaliya, Avstriya və hələ də Rusiya təchizatından asılı olan digər dövlətlər tərəfindən sakitləşdiriləcəyi ehtimalı daha yüksəkdir.
Maliyyə sahəsinə zərbə
"Kiçik beşlik" ölkələrinin təklifi təkcə "Qazprombank"dan ibarət deyil - ondan başlamağı təklif edirlər. Və "daha çox Rusiya bankını" ayırmağa çağırırlar.
Bu barədə həm "Bloomberg", həm də "Financial Times" xəbər verir.
Təfərrüatlar, öz növbəsində, "EUobserve"r tərəfindən paylaşılır. Onlar tərəfindən verilən xəbərə görə, "bağlananlar" siyahısına yuxarıda qeyd edilən "Qazprombank"dan savayı, həmçinin, "Tinkoff Bank", "Rosbank" və "Alfa-Bank"ın daxi olması təklif edilir.
Həmçinin, dollar əskinaslarının Rusiyada sığortası və tranzitinə qadağa qoyulması (xatırladaq ki, mart ayında Rusiyaya dolların tədarükü artıq ABŞ tərəfindən qadağan edilmişdi) və kriptovalyutalarla əməliyyatların məhdudlaşdırılması təklif edilir.
Bu təkliflər Rusiyanın "dost" ölkələrlə ticarətinə və paralel idxal mexanizminə zərbə vurmaq cəhdi kimi görünür.
Belə olan halda ilk növbədə qeyri-ərzaq pərakəndə satışı və bazarlar üçün yeni problemlərin yaranması tamamilə realdır - lakin sanksiyalar tərəfindən ödənişlərin tamamilə dayandırması çətin ki, mümkün olar. Çünki Qərb açıq şəkildə bütün bankları SWIFT-dən ayırmaq niyyətində deyil - istəsəydi, bunu çoxdan edərdi.
Elə dünyanın özü də təkcə SWIFT-dən ibarət deyil, dünyada Rusiya və Çin də daxil olmaqla bir neçə bank məlumat mübadiləsi sistemi var.
Yenə yüksək texnologiyalar haqqında
"Reuters"in avropalı diplomatlardan birinə istinadən verdiyi məlumata görə, səkkizinci sanksiyalar paketində yüksək texnologiyalı məhsulların ixracına daha sərt məhdudiyyətlər qoyulduğunu görə bilərik. Bu məhdudiyyətlər "Rusiyanın döyüş imkanlarını məhdudlaşdırmaq" üçün nəzərdə tutulub.
"EUobserver" təfərrüatları bölüşür: söhbət Rusiya Federasiyasına lazer cihazları, radar avadanlıqları və smartfonlar kimi bəzi yüksək texnologiyalı malların tədarükünə embarqodan gedir.
Qeyd edək ki, radarlar ikili təyinatlı mallar olduğundan əvvəllər tətbiq edilən sanksiyalara görə bu gün Rusiyaya idxal oluna bilməz.
Smartfonlara gəldikdə, burada (əgər bu baş verərsə) kifayət qədər uzun müddətdir ki, paralel idxal mexanizmi qurulub (yəni müəllif hüquqları sahibinin icazəsi olmadan məhsulların idxalına icazə verilir), bu da ruslara yeni smartfonlar modellərini almağa imkan verəcək.
Həmçinin, "Bloomberg"in məlumatına görə, "kiçik beşlik" Aİ şirkətlərinə "Kaspersky Laboratoriyası" ilə əməkdaşlığa qadağa qoymağı, texnologiya ixracına dair mövcud məhdudiyyətləri sərtləşdirməyi və qadağan olunmuş texnologiya məhsullarına siyahısına daha çox məhsulu, o cümlədən, məlumat emal maşınlarını, saxlama cihazlarınə və müəyyən elektronika növlərini əlavə etməyi təklif edir. Bundan əlavə, Rusiyaya İT xidmətlərinin, proqram təminatı xidmətlərinin və kibertəhlükəsizlik xidmətlərinin göstərilməsinə qadağa tətbiq etmək təklif edilir.
Qeyd etmək lazımdır ki, hətta de-yuredə hələ olmayan məhdudiyyətlər, de-faktoda artıq praktikada mövcuddur. Məsələn, Avropadan Rusiyaya müəyyən İT avadanlığının tədarükü məhdudiyyətlər altına düşmür, lakin əslində bu təchizatlar çoxdan mövcud deyil.
Ona görə də bu gün Qərbdə haqqında danışılan yeni məhdudiyyətlərin böyük əksəriyyəti artıq Rusiyaya qarşı bu və ya digər şəkildə tətbiq edilənlərin növbəti dəfə çeynənməsidir.
Lüksdən imtina və ikinci dərəcəli
Digər məsələlərlə yanaşı, Avropa İttifaqı Rusiya almazlarının (üçüncü ölkələr tərəfindən satılsa da, Rusiya ərazisində minalanmış olsa belə) alınmasının qadağan edilməsi imkanını nəzərdən keçirir.
Avropa İttifaqında rus almazlarının ən böyük alıcısı Belçikadır ki, bu da Rusiyanın bütün ixracının yarısından bir qədər az hissəsini təşkil edir. Halbuki, digər Avropa ölkələri qiymətli daşları Rusiyadan alırlarsa, bunu, sadəcə qəpik-quruş qarşılığında edirlər.
Anlamaq üçün: 2021-ci ilin sonunda Rusiya 4 milyard dollar dəyərində brilyant ixrac edib, onların, təxminən, yarısı BƏƏ (1,2 milyard dollar) və Hindistana (0,76 milyard dollar) gedib. Belçikanın payı 1,7 milyard dollardır.
Nəticə olaraq əldə etdiyimiz: Avropa İttifaqı Rusiya ixracatının kifayət qədər əhəmiyyətsiz, payı yarıdan çox olmayan maddəsinə sanksiyalar tətbiq etmək istəyir. Bu, Rusiyanın özündən çox rus almazlarını acgözlüklə satın alan Belçikaya zərbə kimi görünür.
Qalanlarına gəlincə, Qərb mətbuatında mövcud olan məlumatlara görə, hər şey ikinci dərəcəlidir: Rusiya telekanallarının yayımına qadağalar, Rusiya şirkətlərinə müxtəlif sahələrdə xidmət göstərilməsinə qadağalar, Rusiya Federasiyasından müxtəlif Avropa ölkələrindəki qeyri-dövlət təşkilatlarına olan maliyyə dəstəyinə qadağalar, rusiyalılara qarşı bir sıra qadağalar (viza siyasəti, daşınmaz əmlak alqı-satqısı və s. ilə bağlı), yeni şəxsi sanksiyaların tətbiqi və s.
Və təbii ki, "kiçik beşlik" (yenə) Rusiyanın Avropada dondurulmuş aktivlərini müsadirə etməyi təklif edib. Lakin bununla belə, "Reuters"in yazdığına görə, çətin ki, bütün Aİ ölkələrinin yekdil dəstəyini ala bilsinlər. İttifaqın bütün üzv dövlətlərinin razılığı olmadan isə Aİ-də heç bir qərar qəbul edilə bilməz - sanksiyaların müzakirəsi zamanı hər kəsin veto hüququ var.
"Politico"da dərc edilən, yeni sanksiyalar paketinin qəbulu ilə birlikdə Aİ-nin digər istiqamətlərdə Rusiya Federasiyasına qarşı sanksiyaları yumşaltmaq niyyətində olduğu barədə məlumat da mühümdür. Beləliklə, Avropa rəsmilərinə istinadən nəşr bildirir ki, "digər mallara" münasibətdə məhdudiyyətlər yumşaldılacaq və bu, faktiki olaraq Rusiya gübrəsi və sementinin tədarükünə qoyulan qadağanı aradan qaldıracaq.
Xülasə, demək istərdim ki, səkkizinci sanksiya paketi həqiqətən də ciddi təzyiq kimi görünmür. Daha doğrusu, bunu Qərb rəsmilərinin çarəsizlikdən öz ümidsizliklərini gizlətməyə çalışdığı pərdə adlandırmaq olar.
İttifaqda parçalanma?
"Reuters"in məlumatına görə, yeni sanksiyalar paketi (Aİ-nin daha çox rusofobiya məmurları onun tezliklə qəbul olunacağı haqda danışmasalar da) razılaşdırılma mərhələsində ilişə bilər. Nüfuzlu beynəlxalq agentliyin diplomatik mənbələrinin məlumatına görə, yeni restriksiyaların tez bir zamanda qəbul ediləcəyinə zəmanət yoxdur.
Səbəb ondan ibarətdir ki, İttifaq üzvü olan bəzi ölkələr "Rusiyaya qarşı yeni məhdudiyyətlərin tətbiqinə getdikcə daha çox müqavimət göstərirlər".
Burada söhbət, yəqin ki, ilk növbədə, Macarıstandan gedir. Belə ki, ötən həftənin sonunda baş nazir Viktor Orban açıq şəkildə Rusiya Federasiyasına qarşı sanksiyaların ləğvini dəstəkləyərək, onların Avropa iqtisadiyyatına Rusiyadan daha çox ziyan vurduğunu deyib.
Macarıstanın rəhbəri, həmçinin, Avropa koalisiyasının üzvlərini Rusiyaya qarşı sanksiyaların bu ilin sonuna qədər ləğv edilməsi üçün mümkün olan hər şeyi etməyə çağırıb və macarların Rusiya Federasiyasına qarşı sanksiyalara münasibətini öyrənmək üçün bəzi "milli məsləhətləşmələr" (söhbət, bəlkə də, referendumdan gedir) planlarını açıqlayıb.
Bundan əvvəl Aİ nazirlərinin görüşündə Macarıstanın xarici işlər naziri Peter Siyyarto da "Ukraynada hərbi əməliyyatların davam etdiyi, Avropada iqtisadi vəziyyətin pisləşdiyi" üçün sanksiyaların iflasa uğradığını bildirib.
Macarıstan Avropa İttifaqında tək deyil. Qərbin tətbiq edə biləcəyi, Rusiya iqtisadiyyatına həqiqətən də ağır zərbə vuracaq mümkün məhdudiyyətlər potensialı (Aİ iqtisadiyyatına da zərbə vurmadan) praktiki olaraq yox olub.
Yeni sanksiyaların tətbiqi məsələsində də birlik görünmür.
Nəticə olaraq, keçən həftə Aİ-də qərar qəbuletmə mexanizminin özünü dəyişdirmək barədə danışmağa başlanılıb. Ehtimal olunur ki, məsələn, anti-Rusiya sanksiyalarının tətbiqinə təkcə Aİ-nin bütün üzvlərinin yekdil "hə"si ilə deyil, həm də əksəriyyətin dəstəyi kifayət edəcək.
Buna baxmayaraq, belə bir islahat aparılarsa, o zaman sual yaranır: çoxluğun (öz istəklərinə zidd), məsələn, öz ölkələrində artan inflyasiya və iqtisadi tənəzzülə səbəb ola biləcək qərarları ilə razılaşmaq məcburiyyətində olacağı İttifaqda qalmaqda davam etmək istəyənlərin sayı, görəsən, nə qədər olacaq?