BAKI, 28 sentyabr - Sputnik, Boris Marsinkeviç. Baltik dənizinin cənub hissəsinin dibində baş verən hadisələrin xronikası çox dinamik oldu. Sözsüz ki, indiyə qədər ən etibarlı ilkin mənbə onilliklər ərzində regionda seysmik aktivliyə nəzarət edən İsveç Milli Seysmik Şəbəkəsi olan SNSN-dir.
SNSN-nin direktoru Born Lund bəyanatla çxış edərək bildirib ki, İsveç və Danimarkadakı stansiyalarımız 2,3 bal gücündə sualtı partlayış qeydə aldı ki, bu, bazar günü, sentyabrın 25-dən bazar ertəsi, 26 sentyabra keçən gecə İsveç vaxtı ilə saat 2:03-də (Moskva vaxtı ilə 1:03) baş vermiş zəlzələ ilə müqayisə oluna bilər. 2022. Eyni böyüklükdə ikinci partlayış İsveç vaxtı ilə saat 19:04-də (Moskva vaxtı ilə 18:04) eyni ərazidə qeydə alınıb. Bunun partlayış olmasına şübhə yoxdur"
Hadisələrin xronologiyası
Bir az sonra magistral qaz kəmərlərinin operativ idarə edilməsini həyata keçirən şirkətlərin məlumatları gəldi. "Şimal axını 2 qaz kəmərinin A xəttində fövqəladə vəziyyət. Bu gecə "Şimal axını 2" quruda yerləşən sahə nəzarətçisi A xəttində təzyiqdə kəskin azalma qeydə alıb", - Şimal axını 2 AG-nin məlumatının xülasəsi belə olub. Bir qədər sonra "Nord Stream AG" şirkətindən müffəsəl olmayan məlumat yayılır: "Bu gecə "Şimal axını 1" idarəetmə mərkəzinin dispetçerləri qaz kəmərinin hər iki xəttində təzyiqin düşməsini qeydə alıblar. Səbəbləri araşdırılır".
Lakin SNSN-nin daha əvvəl bildirdiyi şeylər tamamilə fərqli profilli mütəxəssislərə nəticə çıxarmaq üçün kifayət edir: hərbi istehkamçılar hesablayıblar ki, söhbət ən azı yüz kiloqram TNT gücünə bərabər olan iki partlayışdan gedir. Mexaniki zədələnmənin çox əhəmiyyətli olduğunu təxribatın baş verdiyi ərazinin aerofotoşəkilləri aydın şəkildə sübut edir: metan səthə qalxaraq, diametri min metrə qədər olan dairələr əmələ gətirir. Bu, hər iki qaz kəmərinin bütün yivlərini dolduran texniki qazın çıxışıdır, bildiyiniz kimi, son vaxtlar oradan qaz nəqli həyata keçirilməyib.
Dövlətin iştirakı ilə həyata keçirilmiş təxribatı sübuta yetirilmiş hesab etmək olar: bu ərazidə dənizin dərinliyi 60 metrdən çoxdur ki, bu da "həvəskarların işi" ehtimalını istisna edir. Qazın ötürülməsi bundan sonra da davam edəcək, lakin uzun müddət deyil - dəniz suyunun və boru kəmərlərinin daxilində qazın təzyiqi bərabərləşənə qədər. Ərazi mühasirəyə alınıb, təcrid zonası beş kilometrdir, Danimarka hökumətinin nümayəndələri bildiriblər ki, yaxın vaxtlarda genişmiqyaslı təhqiqat başlayacaq, "Nord Stream AG" və "Nord Stream 2 AG" internet səhifələrində hələlik yeni məlumatlar yerləşdirilməyib.
Dənizin dibində təmir
Təbii ki, rəsmi məlumatlar ortaya çıxmadan dəymiş ziyanın bərpa edilib-edililməməsi, bunun nə vaxta yekunlaşması ilə bağlı fikir demək doğru olmaz. Dəniz qaz kəmərlərinin boruları hər şey nəzərə alınmaqla istehsal olunur ki, qalxma effekti heç bir şəraitdə görünməməlidir, yəni "qaldırmaq - qaynaq etmək - yerə endirmək" seçimi tamamilə istisna olunur.
Dənizin dib təmirində işləri necə aparıla bilər? Teorik olaraq: dibdə "hava siqnalı" yaratmağa imkan verəcək avadanlıq toplanır, təzyiqə görə suyu çıxarılır, bu da qaynaq işlərini həyata keçirməyə imkan verəcək. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, Baltikyanıda oktyabrdır, hava şəraiti yardımçı gəmilərin işi üçün ehtiyac yoxdur, heç kim anbarda belə avadanlıq saxlamır, ancaq bu, görünməmiş bir situasiyadır. Buna görə də, nəzəri cəhətdən mümkün təmirlərin ən azı bir neçə ay çəkəcəyi artıq aydındır, bu, ən azı iki həftədən bir qədər çox vaxt qalan qarşıdan gələn istilik mövsümü üçün hər iki Şimal axını vasitəsilə təchizatın olmamasına səbəb olacaq.
Maraqlı tərəflərin reaksiyalarını "təmkin" sözü ilə xarakterizə etmək olar. "Nord Stream 2 AG" şirkətinin sahibi və "Nord Stream AG" şirkətinin nəzarət paketi olan "Qazprom"un fəaliyyətini dayandırması üçün heç bir səbəb yoxdur – bu, dəyən zərərin qiymətləndirilməsinə imkan verəcək, bunun üçün hadisələrin baş verdiyi iqtisadi zonada Danimarkanın səlahiyyətli orqanları ilə fəaliyyətləri əlaqələndirmək lazımdır. Bir sıra avropalı siyasətçilər baş verənlərin hamısının "məkrli Rusiyanın işi" olduğu barədə bəyanatlarla çıxış edirlər, lakin bu bəyanatlara ümumiyyətlə diqqət yetirməyin mənası yoxdur, çünki hər şeyə, o cümlədən problemlərə görə Rusiya günahkardır, hətta Antarktidada pinqvinlərin yuva probleminə görə də.Daha ciddi Avropa siyasətçiləri minimum şərhə çalışırlar. Bu da bir qədər başa düşüləndir: Avropada enerji bazarında onsuz da gərginlikdir, hər hansı bir istilikverici xəbər indi demək olar ki, avtomatik olaraq spot bazarlarda qiymət artımının baş verməsinə gətirib çıxarır.
"Amerika" versiyası
Media artıq belə bir versiya səsləndirib ki, baş verənlərdən əsas faydalanan ABŞ-dır.
ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken də qısaca danışıb: "Bunun hücum və ya hansısa təxribat nəticəsində ola biləcəyini göstərən ilkin məlumatlar var, lakin biz bunu hələ təsdiq etməmişik. Bu cür hərəkətlər heç kimin maraqlarına uyğun deyil".
Təvazökarlıqla deyilmiş bu sözlərin arxasında nə ola bilər? Bəli, yaxşı qurulmuş bir fikir var: Avropa bazarında Rusiya boru kəməri qazı nə qədər az olsa, Amerika LNG-si bu bazarda bir o qədər çox olacaq, ona görə də düşünməyə ehtiyac yoxdur ki, hər şeyi amerikalılar təşkil edir. Lakin statistika göstərir ki, növbəti il ərzində Amerika LNG istehsalçılarının sadəcə olaraq Avropaya tədarük həcmini artırmaq imkanı yoxdur və Freeport LNG-nin davam edən təmiri ABŞ-da tədarüklərin üçüncü rübdə artmaq əvəzinə azaldığını göstərdi. Və məhz bu, Amerika iqtisadiyyatı üçün sərfəli oldu: ABŞ-ın daxili bazarında ixrac həcminin azalması səbəbindən təbii qazın qiyməti min kubmetr üçün 310 dollardan 240 dollara düşüb.
Eyni zamanda, iqtisadiyyatın real sektorunda fəaliyyət göstərən bir neçə iri Avropa şirkəti son həftələrdə istehsal müəssisələrinin ABŞ-a köçürülməsi variantlarını nəzərdən keçirməyə başladıqları barədə bəyanatlar veriblər. Səbəb təbii qaz və elektrik enerjisi tariflərinin xeyli aşağı olması, Avropada qiymətlərin yaxın gələcəkdə aşağı düşməyə başlayacağına dair real perspektivlərin olmamasıdır.
Beləliklə, ABŞ-ın bir dövlət kimi əldə edə biləcəyi faydalardan danışsaq, mənim fikrimcə, çox kövrək bir tarazlıq müşahidə olunarsa, əldə ediləcək: Avropaya LNG-ni o qədər tədarük edəcək ki, ABŞ-da qazın qiymətləri minimal dərəcədə artır və ya yerində qalır. Yalnız bu balans Avropa sənayesini Ştatlara fəal şəkildə köçməyə məcbur edəcək stimul olacaq ki, bu da bu artan tənəzzül əlamətlərinə və digər böhran hadisələrinə son qoymaq üçün əla fürsət ola bilər.
Rusiya qazının "Şimal axını" ilə nəqli imkanlarını fiziki olaraq məhv etməklə bu balansı saxlamaq lazım idimi? Düşünürəm ki, yox - avropalı siyasətçilər bu cür açıq müdaxilə olmadan bu təchizatın məhdudlaşdırılması ilə kifayət qədər uğurla mübarizə aparırdılar.
"Ukrayna" versiyası
Aktiv müzakirə olunan növbəti versiya ondan ibarətdir ki, baş verənlərlə daha çox Ukrayna və Kiyev rejimini dəstəkləyənlər maraqlıdır.
Rusiyanın hələ də Avropaya qaz tədarük etdiyi cəmi üç marşrut var: "Mavi axın" və "Türk axını", həmçinin Ukraynanın qaz nəqli sistemi. Türkiyəyə gedən boru kəmərlərinin gücü nisbətən kiçikdir: müvafiq olaraq ildə 17 milyard və 33 milyard kubmetrdir və onları artırmaq mümkün deyil.
Sovet dövrünün sonuna qədər Ukraynanın Qaz Tranzit Sistemi 140 milyard kubmetr tranzit təmin edib, yəni burada həcmi artırmaq imkanları çox genişdir. Onları həyata keçirmək üçün "çox az" şey tələb olunur - Kiyev və Moskva arasında sülh danışıqlarının başlaması, təkcə Xüsusi Hərbi Əməliyyat zonasında deyil, keçmiş Ukrayna SSR-in bütün ərazisində vəziyyətin normallaşmasına səbəb olmalıdır. Nəzəri cəhətdən hadisələrin belə inkişafı da mümkündür, lakin DXR, LPR, Zaporojye və Xerson vilayətlərində başa çatmış referendumların nəticələrini nəzərə alaraq - yalnız nəzəri cəhətdən.
Bizə 21-ci əsrdə Avropa üçün əsas şeydən asılı olan hadisələrin inkişafını izləmək qalır. Qış tez və ya gec olacaq, qış isti və ya soyuq, qarlı və ya qarsız, külək gülü necə toplanacaq və s.
Ancaq bunlar uzun müddət planetin iqtisadi cəhətdən ən inkişaf etmiş hissəsi hesab edilən dünyanın bir hissəsinin problemləridir, lakin Rusiyanın etməli olduğu şey dəyişməyib. Rusiya Federasiyasında təbii qazın istehlakını və emalını artırmaq, ərazimizin qazlaşdırılması proqramını başa çatdırmaq, mövcud LNG layihələrimizi həyata keçirmək üçün bütün səyləri göstərmək, yenilərini inkişaf etdirmək, Saxalin marşrutu ilə qaz tədarükünə dair Çinlə müqaviləni həyata keçirmək və daha çox şeyləri etmək. Bu, əlbəttə ki, Baltik dənizində qarşıdan gələn işlərin necə inkişaf edəcəyinə olan marağı inkar etmir - biz "Qazprom"dan məlumatlar gözləyəcəyik. Bu, şübhəsiz ki, köhnə sualın cavabını tapmağa kömək edəcək: "Bu, kimə sərf edir?".