BAKI, 14 may — Sputnik, Vadim Pavlov. Çərşənbə günü Bolqarıstan hökuməti elan edib ki, bu ilin iyun ayından ölkə ABŞ-dan mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) almağa başlayacaq.
Bu, respublikanın rublla ödənişlərdən imtina etməsi ilə əlaqədar “Qazprom”un Bolqarıstana qaz nəqlini tamamilə dayandırmaq qərarından sonra baş verib.
Ayrıca qeyd edilir ki, ABŞ-dan LNG tədarükü “Qazprom”dan daha ucuz olacaq.
Bolqarıstanın elan etdiyi razılaşmanın reallığa nə qədər yaxın olduğu barədə Sputnik-ə Milli Enerji İnstitutunun baş direktorunun müavini Aleksandr Frolov məlumat verib.
Niyə Bolqarıstanın “kranını bağladılar”?
Martın sonunda Rusiya prezidenti Vladimir Putin “Xarici alıcılar tərəfindən Rusiyanın təbii qaz tədarükçüləri qarşısında öhdəliklərin yerinə yetirilməsinin xüsusi proseduru haqqında” fərman imzalayıb.
Bu o deməkdir ki, 2022-ci il aprelin 1-dən sonra dost olmayan ölkələrdən xarici kontragentlərə tədarük edilən Rusiya boru kəməri qazına görə ödəniş yalnız Rusiya rublu ilə aparılmalıdır.
Bunun üçün Qazprombank onlar üçün xüsusi valyuta və rubl hesabları açır. Bu hesablara qarşı bunlar edilmir: əməliyyatlar dayandırılmır, xarici alıcının öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi çərçivəsində təbii qazın tədarükü üzrə müqavilə ödənişləri ilə əlaqəli olmayan vəsaitlərin həbsi və ya silinməsi.
Ödəniş sxemi belə görünür: xarici alıcı qazı müqavilənin valyutasında (məsələn, avro ilə) ödəyir, Qazprombank onu Moskva Birjasında satır və rublu Qazproma köçürür. Bundan sonra qazın ödənişi öhdəliyi yerinə yetirilmiş hesab olunur. Bu şərt yerinə yetirilmədikdə, çatdırılma dayandırılacaq.
Aprelin sonunda - 26-da - Qazprom ilə "mavi yanacağın" tədarükü üçün müqavilələri olan Bolqarıstan (Bulgargaz) və Polşa (PGNiG) şirkətləri bütün dəyişikliklər barədə məlumat verilsə də, yeni sxem üzrə vaxtında ödəniş etməyiblər.
Bununla əlaqədar olaraq, “Qazprom Export” hər iki şirkətə xəbərdarlıq edib ki, aprelin 27-dən ödəniş müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirilənədək bu ölkələrə qaz nəqli dayandırılacaq.
Beynəlxalq “Bloomberg” agentliyinin Bolqarıstanın energetika naziri Aleksandr Nikolova istinadən verdiyi məlumata görə, “Qazprom” qaza görə aylıq ödənişi ABŞ dolları ilə Bolqarıstan tərəfinə qaytarıb.
Əvəzində Bolqarıstan ABŞ-la razılaşıb
Ötən çərşənbə, mayın 11-də Ağ Evdə Bolqarıstanın Baş naziri Kiril Petkov və ABŞ-ın vitse-prezidenti Kamala Harris arasında görüş keçirilib.
Görüşün nəticəsi olaraq Bolqarıstan tərəfi yayın əvvəlindən ABŞ-dan LNG tədarükü ilə bağlı razılığa gələ bildikləri mesajını yayıb. Üstəlik, açıqlamaya görə, qiymət “Qazprom”dan aşağıdır.
Lakin qiymət açıqlanmır. Bununla belə, Sofiya və Vaşinqtonun tədarükündə razılaşdığı həcmlər də var.
Qaz həqiqətən daha ucuz olacaq?
“Bolqarıstanın Baş nazirinin sözlərinə görə, Amerika LNG-nin tədarükü üçün müqavilə hələ imzalanmayıb. Mən bir qədər təəccüblənirəm ki, müqavilə bağlanmazdan əvvəl onlar artıq qiymətin necə olacağı, hansı həcmlərin olacağı və Avropaya nə vaxt gələcəkləri barədə danışa bilərlər. Amma regiondakı mövcud vəziyyəti nəzərə alaraq, mən inanıram ki, ABŞ-dan LNG-nin tədarükü “Qazprom”un təklif etdiyindən daha ucuz ola bilər”, - Aleksandr Frolov deyir.
Ekspert deyir ki, fakt budur ki, Avropa bazarında qazın qiyməti mübadilə dirəyi əsasında formalaşır. Bu, kifayət qədər bayağı bir şey deməkdir: müəyyən şəraitdə “Qazprom”un uzunmüddətli müqavilələri üzrə qiymətlər hazırda – əməliyyat zamanı birjada formalaşan qiymətlərdən yüksək ola bilər.
"Həmçinin, uzunmüddətli müqavilələrin yenidən hesablanmasının dərhal baş vermədiyini nəzərə almağa dəyər. Yəni, valyuta qiymətlərindən asılılıq günü-gündən yox, müəyyən zaman gecikməsi ilə - deyək ki, üç ayla gedir. Birjada çoxdan gördüyümüz 1000 kubmetr üçün 1000 dollar qiyməti isə yalnız 2022-ci ildə “Qazprom”un müqavilələrinə “tutdu”. Nəticədə Rusiya qazının bir çox istehlakçıları üçün qiymətlər indi 1000 kubmetr üçün 1000 dolları keçə bilər. Tutaq ki, mayın 11-nə Almaniyanın THE birjasında 1000 kubmetr təxminən 995 dollara başa gəlir” - Frolov bildirir.
Ekspert qeyd edir ki, Bolqarıstanla ABŞ arasında razılaşma mütləq bu xüsusi birjanın göstəricilərinə əsaslanmır, lakin bu onu göstərir ki, əgər kimsə indi Rusiya qazını 1000 dollardan yüksək qiymətə alırsa və birjada onun qiyməti 995 dollara başa gəlirsə, deməli birjada alınan qaz Qazpromun təklifindən bir qədər ucuz olacaq.
“Əslində hər şey Bolqarıstanın Baş nazirinin dediyi kimidir. Başqa bir şey odur ki, mayın 12-də qiymətlər təxminən 20% artdı, amma bu bir mübadilədir, bilirsiniz, ” Aleksandr Frolov istehza ilə deyir.
Onun sözlərinə görə, aydındır ki, uzunmüddətli perspektivdə Amerika qazı Rusiya qazından ucuz ola bilməz.
“Bolqarıstan Avropa bazarında önəmli oyunçu deyil. O, ildə təxminən 3 milyard kubmetr qaz istehlak edir. LNG-nin daha əhəmiyyətli alıcıları var - eyni Fransa, İspaniya, Böyük Britaniya, İtaliya, gələcəkdə Almaniya da ola bilər. Və burada, prinsipcə, bolqarların ABŞ-dan hər hansı xüsusi şərtlər ala biləcəyinə inanmaq olmaz. Sadəcə ona görə ki, onlar təchizatçı üçün maraqlı bir şey deyil - ən azı o qədər də maraqlı deyil ki, bu, onların bazarını olduqca cəlbedici edəcək və təchizatçıları bu bazar üçün mübarizə aparmağa məcbur edəcək. Hətta həcminə görə onlar dövlətlərdən özlərinə heç bir üstünlük ala bilmirlər”, - ekspert deyir.
Ekspert vurğulayır ki, qiymət qoyuluşu məhz birja göstəriciləri ilə bağlıdır, “buna görə də Bolqarıstanın Baş naziri dedikdə ki, onlar indi Rusiyadan daha aşağı qiymətə sınaq partiyası alıblar, sonra isə “Bulgargaz” uzunmüddətli müqavilə bağlayacaq və qiymət daha da aşağı olacaq, o, olduqca qeyri-səmimidir” .
“Çünki müqavilə “Bulgargaz” tərəfindən Amerika qaz istehsalçıları ilə bağlanarsa, FOB (Free on Board) düsturuna əsasən formalaşacaq”, - Aleksandr Frolov izah edir.
Yəni, bu, müəyyən vaxtda Amerika birjası Henry Hub-da görünəcək qiyməti nəzərə alacaq. Üstəlik, bu qiymətə mayeləşdirmə itkiləri və mayeləşdirmə haqları daxildir. Beləliklə, LNG-nin dəyəri metan daşıyıcısına yükləndikdə əldə ediləcək. Eyni zamanda, bu qiymət nə LNG-nin ABŞ-dan Bolqarıstana daşınmasını, nə də məhz bu LNG-nin yenidən qazlaşdırılmasını (LNG-nin maye vəziyyətdən qaz halına çevrilməsi prosesini, bundan sonra onun normal istifadə üçün uyğun - Sputnik), nə də Avropa İttifaqı daxilində boru kəmərləri ilə sonrakı nəqli - heç bir şey nəzərə alınmayacaq, bunlar Bolqarıstan üçün əlavə xərclər olacaq. Siz istehsal olundunuz, vurulmusunuz, sonra bu qazla istədiyinizi edin. Yenə də, son istifadəçilər üçün qiymət həm də Avropa İttifaqı daxilində yüksələ biləcək valyuta məzənnələrindən asılı olacaq” – Frolov deyir.
ABŞ-dakı zavoddan qazın alınmasının qiymətinə gəlincə, ekspert xatırladır ki, may ayının əvvəlində ABŞ-da LNG-nin qiymətinin həm Bolqarıstan, həm də hər kəs üçün asılı olacağı birja qiymətləri yerli qiymətləri pozmağa başlayıb. son 12-13 il ərzində qeydlər.
“LNG istehsalının dəyəri də artacaq. Bu baxımdan son 10 ildə çox ucuz olan Amerika LNG-si haqqında eşidilən nağıllar nağıl olaraq qalıb. Bu, dünyanın istənilən bölgəsində istehsal olunan LNG ilə eynidir”, - deyə Aleksandr Frolov yekunlaşdırır.