BAKI, 11 mart — Sputnik. Xarici biznesin Rusiyadan kütləvi şəkildə çıxması, bir çox digər nəticələrlə yanaşı, dünyanın əvvəlki onilliklər ərzində çox inandığı, qeyd-şərtsiz, açıq-aşkar həqiqət kimi qəbul etməyə başladığı iki mifi məhv etdi.
Birincisi, söhbət transmilli şirkətlərin qloballaşmanın lideri, təşkilatçısı və sürücüsü olması ilə bağlı məşhur nəzəriyyədən gedir ki, bunun çərçivəsində onlar qaçılmaz olaraq milli dövlətləri ələ keçirəcək və nəticədə onları sıxışdıracaqlar. Son bir həftə ərzində məlum oldu ki, istənilən transmilli biznesin nə qədər möhtəşəm, zəngin və qüdrətli olmasından asılı olmayaraq, vətəni var - və əmr veriləndə (məsələn, bu və ya digər ölkəni tərk etmək) ona qalan yeganə şey itaət etməkdir.
İkinci dağıdılmış mif təbii olaraq birincidən irəli gəlir: biznes, xüsusən də böyük korporativ biznes fəaliyyətində yalnız iqtisadi faydanı rəhbər tutur. KİV Rusiyanı tərk edən şirkətlərin on və yüz milyonlarla, bəzi hallarda isə milyardlarla dollar dəyərində itkiləri ilə bağlı ekspert şərhləri ilə doludur. Brendlər özləri qərarlarını "işin müvəqqəti dayandırılması" ilə bağlı fikirlərlə qururlar, bunun arxasında qapını aralı qoymaq və tezliklə Rusiya bazarına qayıtmaq arzusu dayanır.
Bununla belə, Rusiya üçün baş verənlər təkcə maarifləndirici deyil, həm də qarşıda böyük və çox çətin məsələ qoyur. Önümüzdəki həftələrdə və aylarda dövlət yaranmış boşluqları aradan qaldırmaq üçün təcili qərarlar qəbul etməli olacaq - kütləvi işsizliyin qarşısını almaqdan tutmuş əsas sənaye sahələrinin fasiləsiz fəaliyyətini davam etdirməyə qədər. Bu, absurd görünə bilər, lakin, məsələn, “McDonald's” və digər oxşar şirkətlərin getməsi həqiqətən böyük şəhərlərdə ictimai iaşə ilə bağlı problemlər - mümkün qədər tez həll edilməli olan problemlər yaradacaq. İT, digər strateji sənayelər haqqında ümumiyyətlə danışmağa dəyməz.
Lakin Rusiyanın (və təkcə Rusiyanın deyil) ən aktual təcili vəzifələrindən əlavə, baş verənlər fonunda qarşıda xarici investisiyalara dair dövlət yanaşmasına əsaslı baxılması durur.
Son iki həftə ərzində əvvəlki dövrdəki klassik liberalizmin sadə məntiqi işə yaradı:
1.
Xarici sərmayələr – bu, çox yaxşıdır, çünki onlar milli iqtisadiyyata pul gətirir ki, bu pullar olmadan milli iqtisadiyyat olmazdı və bununla da iqtisadiyyatın inkişafı stimullaşır.2.
İnvestorlar üçün məhdudiyyətlər - bu, pisdir, çünki onların investisiya etmək istəyini azaldır.Çoxları zahirən rəvan görünən bu yanaşmanın mənfi tərəfinin olmasını əvvəllər də başa düşürdülər. Amma məhz xarici biznesin iqtisadiyyatın bütün sahələrini və ictimai həyatın sferalarını dağıtmağa, ölkədə sabitliyi pozmağa çalışdığı indiki “cəhənnəm” sanksiyaları təkcə Rusiyaya deyil, bir çox ölkələrə də xarici biznesin işinə ehtiyatsız və heç nə ilə məhdudlaşmayan yanaşma təhlükəsini çox yaxşı çatdırdı.
Bu o deməkdir ki, xarici şirkətlərə və onların ölkəmizdəki fəaliyyətinə münasibətdə yeni qaydaların hazırlanması gündəmdədir. Şübhəsiz ki, dünyada bu sahədə artıq müəyyən inkişaf var.
Çin uzun müddətdir ki, bu istiqamətdə fəal işləyir. Orada prinsipcə xarici sərmayənin qadağan olunduğu sahələrin tam siyahısı var. Ötən ilki bütün dünyaya səs salan Çində özəl təhsil xidmətləri bazarının islahatı ilə bağlı qalmaqal bununla - xarici investorların təhsil sektorundan kənarlaşdırılması ilə bağlı idi. Bundan əlavə, Çində xarici firmalar praktiki olaraq nümayəndəliklər vasitəsilə işləyə bilməzlər – tamhüquqlu fəaliyyət üçün hətta 100% xarici kapitalı olan bir şirkət ölkədə qeydiyyatdan keçməlidir.
Bununla belə, Rusiyanın yeni təcrübəsini nəzərə alaraq, Pekinin qaydaları sərtləşdirməyə əl atacağına dair şübhə var, çünki məlum olduğu kimi, ölkədə biznesin qeydiyyata alınması belə, onun əsas şirkətdən sadəcə əmr almaqla bir gecədə bağlanmayacağına zəmanət vermir.
Bu təcrübəni, belə demək mümkünsə, real vaxtda yaşayan ölkəmiz üçün bu, daha aktualdır.
Bəlkə də başqa ölkələrin qeyri-standart təcrübəsinə daha yaxından baxmaq məntiqlidir. Burada əsasən Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri fərqlənir.
2019-cu ildə xarici sərmayələri daha fəal cəlb etmək üçün bu dövlət iqtisadi qanunvericiliyində nəzərəçarpacaq dərəcədə liberallaşmaya getdi: o, müəyyən şərtlər daxilində tamamilə xarici kapitalla şirkətlər yaratmağa imkan verdi.
Məsələ burasındadır ki, bundan əvvəl xarici investorlardan sırf BƏƏ dövlətinin və ya vətəndaşlarının iştirakı ilə müştərək müəssisələr yaratmaq tələb olunurdu, BƏƏ vətəndaşlarının da ən azı 51 faiz səhmə sahib olması şərt idi. Bu qayda, bəzi hallarda, hələ də qorunub saxlanılır, lakin 2019-cu il qanunu prosesə güzəştlər etdi.
O zaman iqtisadçılar və iş adamları xarici kapitala qoyulan məhdudiyyətlərin aradan qaldırılmasını yekdilliklə alqışlayırdılar ki, bu da onu Əmirliklərə cəlb etməyə kömək edəcək.
Lakin 2022-ci ildən vəziyyətin bir qədər fərqli olduğu görünür - xaricdən gələn pullar təkcə milli iqtisadiyyatın inkişafına kömək etmir, həm də hadisələrin göstərdiyi kimi, onun təhlükəsizliyini sarsıdır. Deməli, yəqin ki, Əmirliyin səlahiyyətliləri əvvəlcədən haqlı idilər. Başqa ölkələrin onların təcrübəsini - təbii ki, uyğunlaşdırmaqla - mənimsəməsi məntiqli olardı.
Rusiya vətəndaşlarının müştərək müəssisənin səhmlərinin 51 faizinə sahib olmasının məcburi olub-olmaması və ya şirkətin fəaliyyətinin iflasına yol verməmək üçün xarici mülkiyyətçilərin anidən ölkəni tərk etməsi halında şirkətə nəzarəti ələ keçirməyə imkan verəcək daha kiçik bir payla məhdudlaşa bilməsi müzakirə edilə bilər. Amma Rusiya bazarına çıxmaq istəyən hər hansı xarici kapital üçün birgə müəssisənin yaradılması ilə bağlı qanuni tələb indiki reallıqlarda getdikcə daha adekvat görünür.
Hələ iki həftə əvvəl milli iqtisadi təhlükəsizliyin yaxşılaşdırılması ilə bağlı hər hansı mülahizələrə çoxsaylı ekspertlərin dünya iqtisadiyyatının, azad bazarın və iqtisadi liberalizm qanunlarının necə işlədiyini başa düşməyən və bunun əvəzinə fikrini hər cür ölkəni təhdid etdiyi iddia edilən uydurma təhlükələrə cəmləyən paranoiklər haqqında istehzalı şərhləri eşidilirdi.
Bu günlərdə aydın oldu ki, paranoiklər haqlıdırlar və təhlükələr heç də uydurma deyil. Qərb inandırıcı şəkildə sübut etdi ki, heç bir qayda yoxdur, bazar qanunları işləmir və “inqilabi ehtiyaclar”dan irəli gələn özbaşınalıq və özgəninkiləşdirmə arzuolunmayanları – təkcə insanları deyil, bütöv ölkələri soymaq üçün tamamilə işlək üsuldur.
Bu o deməkdir ki, Rusiya - Qərblə qarşıdurmada öz suverenliyini müdafiə edən onlarla başqa dövlət kimi - təhlükəsizlik və xarici sərmayələrin cəlb edilməsi arasında seçim edərkən, sadəcə olaraq, birincini seçməyə borcludur.
Digər maraqlı xəbərləri həmçinin Sputnik Azərbaycan-ın Teleqram kanalından izləyin.