BAKI, 11 mart — Sputnik, Vladislav Strekopıtov. Qərb ölkələri ciddi şəkildə Rusiyanın neft və qazından, filizlərindən, metallarından, mineral gübrələrindən asılıdır. Bu resursları əvəz etmək asan deyil, bəziləri isə qeyri-mümkündür. Qlobal xammal bazarını nə gözləyir - RİA Novosti materialında.
Rusiya "eksklüzivi"
Rusiya xammal baxımından ən zəngin ölkələrdən biridir. Təbii qaz hasilatı və ixracına görə dünyada birinci, neft ixracına görə isə ikinci yerdədir. Bir çox ekspertlər hesab edir ki, əgər Moskva Qərbə eyni misli görünməmiş sanksiyalarla cavab versə və enerji daşıyıcı ixracını dayandırsa, bu, qlobal böhrana çevriləcək.
Rusiyada neft və qazla yanaşı, kömür, dəmir filizi, apatit, kalium duzları, fosforitlər, almaz, mis, qızıl, nikel və platinoidlər hasil edilir, alüminium, titan və xrom əridilir. Bütün bunlar mühüm ixrac mallarıdır. Rusiya dünyanın ən böyük almaz, ikinci - kobalt, vanadium və platin, üçüncü - qızıl, nikel və kükürd, dördüncü -gümüş və fosfat, beşinci isə dəmir filizi istehsalçısıdır. "Rusal" alüminium əritmə şirkətləri arasında liderdir, "Norilsk nikeli" dünyada ən çox nikel və palladium, "VSMPO-Avisma" isə titan istehsal edir.
Nəticədə ABŞ və Avropada paslanmayan polad əritmə, avtomobil istehsalı və neft məhsulları çökəcək".
"Rusiyadan metal ixracının dayandırılması dünyaya böyük problemlər vəd edir. Məsələn, "Rusal" a qarşı sanksiyalar ABŞ və Avropa İttifaqında alüminium qıtlığına və qiymətlərin artmasına səbəb olacaq. ABŞ və Avropa istehsalçıları üçün Rusiyanın "qanadlı metalını" Çinin məhsulu ilə əvəz etmək ölümə bənzəyir, çünki onlar illərdir ki, ÇXR məhsullarını öz bazarlarından çıxarmağa çalışırdılar. Nikel, kobalt, platin və palladium ilə bağlı vəziyyət daha ciddidir. "Norilsk nikelinə" qarşı sanksiyalar əsl şok yaradacaq - onun sadəcə olaraq layiqli əvəzedicisi yoxdur. Braziliyanın "Vale" şirkəti qlobal nikel tələbatını ödəyə bilməyəcək, Yaponiyanın "Sumitomo" şirkəti isə bütün kobalt sifarişlərini yerinə yetirə bilməyəcək. Platin və palladiumdan heç danışmıram. Nəticədə ABŞ və Avropada paslanmayan polad əritmə, avtomobil və neft məhsullarının istehsalı çökəcək", - deyə sənaye eksperti, iqtisad elmləri namizədi Leonid Xazanov bildirir.
Ancaq bütün mütəxəssislər o qədər də kateqoriyalı deyillər
"Rusiya məhsullarının tədarükündən imtina edildiyi təqdirdə, yalnız palladium, titan prokat məhsulları və elektrolitik xromla bağlı vəziyyət Qərb bazarı üçün ağrılı olacaq. Bu məhsullara görə Rusiya dünya bazarının 25-35 faizini tutur və onları qısa müddətdə əvəz etmək olduqca çətindir", - deyə mineral-xammal ehtiyatları və metallurgiya üzrə ekspert, texnika elmləri doktoru İqor Petrov hesab edir.
Rusiya palladiumu ABŞ, Yaponiya, Almaniya və digər sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrə tədarük edir. O neftin krekinqi və üzvi sintezində, həmçinin elektronikada katalizator kimi istifadə olunur. Rusiya titan prokat məhsullarının əsas istehlakçıları "Boeing", "Airbus", "Safran SA", "Rolls-Royce" və digər aviasiya və mühərrik istehsalı sahəsində digər liderlərdir. Biz elektrolitik xromu ABŞ və Almaniyaya ixrac edirik.
"Digər əlvan metallara görə Rusiya dünya bazarının 5-10 faizini təşkil edir və burada Qərb şirkətləri üçün vəziyyət kritik deyil. Onların ixracının azalması bizə daha çox zərbə vuracaq, alüminium, nikel, mis tədarükünü xarici bazardan daxili bazara yönləndirmək lazım gələcək və bu, o qədər də böyük deyil. Müvafiq olaraq istehsalda azalma olacaq olacaq, müəssisələr isə bağlanacaq", - deyə ekspert qeyd edib.
Kanada və ABŞ alüminiumu özləri istehsal edir, Çin isə bu metalın başqa dövlətlərə idxalında Rusiyanın yerini asanlıqla tutacaq. Kanadada böyük nikel yataqları var və ən böyük ehtiyatlara isə İndoneziya malikdir. Mis baxımından biz dünyada yalnız altıncıyıq. Çili böyük fərqlə liderlik edir: bu dövlətin payına dünya bazarının 35 faizindən çoxu düşür və hasilatı artırmaq çətin deyil.
"Oxşar mənzərə Rusiyanın ənənəvi olaraq Avropaya ixrac etdiyi metallurgiya üçün xammalın müəyyən növləri ilə bağlıdır. Məsələn, volfram konsentratını Boliviya tədarük edə biləcək. Biz isə onun ölkə daxilində emalı üçün imkanların yaradılması məsələsi ilə məşğul olmalıyıq", - deyə Petrov qeyd edir.
Mütəxəssislər yekdilliklə bildirirlər ki, Avropa mineral gübrələrsiz heçnə edə bilməyəcək, onların əsas hissəsini Avropa bazarına Rusiya və Belarus tərəfindən gətirilir. Onların hasilatı üçün təbii qaz tələb olunur və onun hazırkı qiymətə görə, hətta Avropada fəaliyyət göstərən bir neçə müəssisənin də iflas olma ehtimalı var.
"Üzdə qalanlar istehlakı bağlaya bilməyəcəklər, Avropa İttifaqının ABŞ, Kanada, Şimali Afrika və Yaxın Şərqdə mineral gübrələr almaq imkanları ciddi şəkildə məhduddur. Mümkün olan maksimum şey xlorid kalium və fosforit idxalını artırmaqdır və bu bundan sonra da böyük çətinliklə. Nəticədə kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığı çökəcək ki, bu da ərzaq qıtlığına və inflyasiyanın böyük dövrünə səbəb olacaq. Rusiya istehsalçıları da axınları boşaldılmış həcmləri almaqdan imtina etməyən - Çinə, Hindistana və Latın Amerikasına istiqamətləndirəcəklər", - deyə Leonid Xazanov hesab edir.
"ABŞ Rusiyadan fosfat gübrələri alır. Çətin ki, onları keyfiyyəti daha pis olan öz məhsulları ilə əvəz edə bilsin", - deyə ekspert davam edərək bildirib.
Fakt budur ki, Rusiyada fosforlu gübrələri apatitlərdən, ABŞ-da isə fosforitlərdən istehsal olunur. Fosforit gübrələrinə keçid istər-istəməz kənd təsərrüfatı məhsullarının keyfiyyətinə təsir edəcək və Amerika fermerlərinə zərbə vuracaq.
Rusiya uranının tədarükünün dayandırılması da ABŞ üçün çox həssas olacaq. Təxminən yarısı bu gün ABŞ-ın AES-ləri üçün Rusiya, Qazaxıstan və Özbəkistandan gəlir. ABŞ-ın uran emalı üzrə öz istehsalı yoxdur. Buna görə də Ağ Ev onu Rusiyadan idxalına qadağa qoyulan enerji xammalı siyahısından çıxarıb.
Ukraynanı rolu
Müəyyən resurs növlərinə, ilk növbədə metallara görə Rusiyanın xammal dövləti olmasına baxmayaraq, əsasən sanksiyalara qoşulmayan və ya qismən qoşulan ölkələrdən idxal hesabına doldurularaq defisit yaşayırıq. Ukrayna istisna olmaqla. Burada vəziyyət hələ də çox aydın deyil, ancaq çox güman ki, ekspertlər münasibətlərin ən çətin dövrlərində olduğu kimi istənilən halda tədarükün davam edəcəyinə inanırlar.
Ukrayna ənənəvi olaraq titan və sirkon konsentratlarını ixrac edir. 2020-ci ildə Rusiya metallurgiya müəssisələrini təmin edilməsində onların payı müvafiq olaraq 80 və 50 faiz təşkil edib.
"Sibirdə bu yaxınlarda istifadəyə verilmiş Tuqan Dağ-mədən kombinatı ümid var, ancaq həmişə yeni tədarükçünün məhsullarına uyğunlaşmağın kifayət qədər uzun prosesini nəzərə almaq lazımdır. Həmçinin qaynaq elektrodlarının istehsalı üçün istifadə olunan rutil konsentratında da problem yarana bilər. elektrodlar," – deyə İqor Petrov qeyd edir.
Ukrayna müəssisələri çoxtərəfli tədarük zəncirlərində Rusiya müəssisələri ilə bağlıdır. Məsələn, Nikolayev adına zavodunun məhsulları Rusiyadakı "Rusal" alüminium zavodlarına gəlir, istehsal etdikləri metal isə ABŞ-da satılır. "Avisma" şirkəti Ukraynadan ilmenit konsentratını alır, burada ondan əvvəlcə titan süngər, daha sonra isə əsas istehlakçıları ABŞ və Avropada aviasiya istehsal edən şirkətlər olan prokat metal istehsal olunur.
Dünyada təsdiqlənmiş titan filizlərinin bütün ehtiyatlarının təxminən 20 faizi Ukraynadadır. Rusiyadan başqa, bu metalı Çin və Türkiyəyə tədarük edir. 2020-ci ildə Ukrayna dünyanın beşinci ən böyük dəmir filizi ixracatçısı olub. O qalliumun hasilatı üzrə dünyada ikinci, Almaniyada beşinci, titan altıncı, manqan isə səkkizinci yerdədir.
Neona görə Ukrayna ümumiyyətlə dünyada birincidir - dünya tələbatının təxminən yarısını təmin edir. Tədarükün kəsilməsi, mikroçiplər üçün vacib olan bir qaz olan elektronika və kompüter şirkətlərində böyük nasazlıqlara səbəb ola bilər. Bundan əlavə, qaz lampaları, fotoelementlər, digər radiotexnika məhsulları onunla doldurulur və maye neon isə kriogen qurğularda istifadə olunur. hava qarışığından yüksək təmizlikli neon istehsalı üzrə istehsal Odessa və Mariupolda fəaliyyət göstərir. Rusiyanın öz müəssisəsi var.
Beynəlxalq əlaqələrin pozulması riski
Rusiya Qərbə əsasən az emal olunmuş xammal - konsentratlar və ilkin metallar ixrac edir və yüksək texnoloji məhsulları isə geri alır. Məsələn, metal tozları yerli mühərrik sənayesində yüksək tələbat olan 3D çap və plazma püskürtmə üçün və ya iynə koksu yüksək keyfiyyətli elektrodların istehsalı üçün tələb ediləndir, bunlar olmadan elektrik polad istehsalı mümkün deyil.
Müəssisələrimizin Avropa və ABŞ müəssisələri ilə əməkdaşlığı ayrıca məsələdir. Məsələn, Rusiyada istehsal olunan nadir torpaq metal karbonatları Estoniyaya çatdırılır, burada onların ayrılması üçün müəssisə var. Hazır məhsulun əhəmiyyətli bir hissəsi ABŞ-a gedir. Onlar üçün bu, Çin mənşəli olmayan nadir torpaqların mənbələrindən biridir.
"Belə əlaqələrin qırılması qaçılmaz olaraq bütün iştirakçılar üçün mənfi nəticələrə gətirib çıxaracaq. Estoniya imtina ediləcəyi təqdirdə Rusiyada ciddi istehsal müəssisələri yaratmalı və ya karbonatları Çinə daşımalı olacaq", - deyə Petrov izah edir.
Başqa bir nümunə isə Moskvanın Avropadan aldığı paslanmayan poladıdır.
"Rusiya istehlakçıları Avropa poladını idxal etməkdən imtina edə bilərlər, ancaq oradakı istehsalçılar sadəcə olaraq bunun üçün satış tapa bilməyəcəklər: Köhnə Dünyada istehlak tavana çatıb və qlobal bazar isə Çin məhsulları ilə doldurulub", - deyə Xazanob vurğulayıb.
Ancaq ilk növbədə, Qərb təbii ki, Rusiyadan neft və qaz tədarükündən narahatdır. Moskva hələ də bütün beynəlxalq öhdəlikləri yerinə yetirir, ancaq əgər enerji ixracı ilə bağlı cavab sanksiyaları tətbiq edərsə, bunun qlobal iqtisadiyyat üçün nəticələri çox ciddi olacaq.
Digər maraqlı xəbərləri həmçinin Sputnik Azərbaycan-ın Teleqram kanalından izləyin.