Qiymət rekorduna alternativ olmadan: Rusiya qazından imtina Aİ-ni bitirə bilər

BAKI, 4 mart — Sputnik. Bütün digər növ enerji daşıyıcıları ilə birlikdə təbii qazın qiyməti artıq neçə gündür ki, artmaqda davam edir.

Dünən, martın 3-də qaz növbəti rekordu vuraraq 1000 kubmetr üçün 2279 dollara çatıb. Qərbin sanksiyalarının Rusiya ilə Qərb arasında enerji əməkdaşlığına təsir göstərmədiyini nəzərə alsaq, qazın qiymətinin artması qeyri-təbii görünür.

“Mavi yanacağın” bahalaşması fonunda bir sıra Avropa ölkələri alternativ mənbələrdən qaz idxalını artırmaq və bərpa olunan enerji mənbələrindən istehsal güclərini artırmaq niyyətində olduqlarını bəyan edirlər.

Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun qaz problemləri üzrə baş direktorunun müavini Aleksey Qrivaçın sözlərinə görə, Qərb sanksiyalarının Rusiyadan Avropaya təbii qaz tədarükünə təsir etməməsinə və səylə yan keçməsinə baxmayaraq, bu və ya digər səbəbdən tədarükün pozulması və ya bir müddətlik dayandırılması riskləri çox artıb.

"Qazın qiyməti bu gün heç bir səbəb olmadan kəskin bahalaşıb. Bu, hadisələrin inkişafı ilə bağlı əlavə narahatlıq yaradır. Tədarükün həyata keçirilməsinin real uğursuzluğu halında qiymətlər açıq-aşkar yeni zirvələri fəth edəcək", - deyə Qrivaç Sputnik Azərbaycan-a açıqlamasında bildirib.

Ekspert qeyd edib ki, yaxın və hətta orta perspektivdə Avropa bazarında Rusiya qazını əvəz edəcək heç nə yoxdur və ondan mümkün imtinanın zərəri çox böyük olacaq.

Rusiya Federasiyasının Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun aparıcı eksperti İqor Yuşkovun fikrincə, Qərb indiyə qədər öz sanksiyalarında karbohidrogenlərin tədarükü məsələsindən yan keçir - Rusiya neftinin və ya qazının nə Aİ, nə də ABŞ-a tədarük edilməsi qadağan deyil.

Ekspert qeyd edib ki, ABŞ Prezidenti Cozef Bayden Ukraynaya dəstək verdiyi ilk çıxışlarında dünya bazarında enerji qiymətlərinin artmasına səbəb olacaq sanksiyaların tətbiq edilməyəcəyini bildirib.

"Çünki ABŞ-ın daxili bazarında yanacaq birbaşa olaraq dünya bazarındakı neft qiymətindən asılıdır. Neft bahalaşan kimi ABŞ-ın yanacaqdoldurma məntəqələrində benzin və dizel bahalaşır. Bu da öz növbəsində Bayden və ümumilikdə Demokratların dəstəyinin səviyyəsinə mənfi təsir göstərir, buna görə də onlar qiymət artımını istəmirlər və qaz, neft sənayesi və ya Rusiya kömürünə qarşı sanksiyalar tətbiq etmirlər”, - deyə Yuşkov Sputnik Azərbaycan-a bildirib.

Ekspertin fikrincə, Avropa İttifaqı həm də Rusiyanın karbohidrogenlərindən tam asılıdır və onlar başa düşürlər ki, Rusiya neftinə qarşı sanksiyalar tətbiq olunarsa, Rusiya buna cavab olaraq istənilən digər karbohidrogenlərin - qaz və kömürün tədarükünü dayandıracaq. Qaz məsələsində də vəziyyət oxşardır.

"Bütün bunlar birlikdə həll olunur - ya karbohidrogenləri tədarük edirik, ya da onu tamamilə dayandırırıq. Ona görə də Rusiya karbohidrogenlərinin tədarükünü hansısa yolla məhdudlaşdırmaq cəhdləri heç də asanlıqla kömək etməyəcək. Belə olduğu təqdirdə Rusiya buna cavab olaraq tədarükünü tamamilə kəsəcək. Və hamı başa düşür ki, energetikaya ümumiyyətlə toxunmamaq daha yaxşıdır, əks halda, bu, hamı üçün qarşılıqlı surətdə zərərli olacaq”, - deyə ekspert qeyd edib.

Yuşkov bildirib ki, Rusiya Federasiyasının banklarına, maliyyə sisteminə qarşı mövcud sanksiyalar və SWIFT sistemindən ayrılma əməliyyatları qadağan edir, lakin bu, tədarük olunan qaz üçün köçürmədirsə, o zaman bunu etmək olar. “Yəni, energetika sektoru Rusiyaya qarşı sanksiya təzyiqindən tamamilə kənarda qalır - ən azı artıq qəbul edilmiş və təsdiq edilmiş sanksiyalarda”, – deyə o qeyd edib.

İqor Yuşkov həmçinin hesab edir ki, Avropa eyni zamanda Rusiya qazından hətta fiziki olaraq imtina edə bilməz - əlavə həcmdə mayeləşdirilmiş təbii qazı (MTQ) qəbul etmə imkanları yoxdur.

"Onlar həmişə deyirlər ki, biz Rusiya qazını Avropa bazarında MTQ ilə əvəz edəcəyik. Burada iki problem var. Birincisi, dünyada mayeləşdirilmiş təbii qazın əlavə həcmi və ya başqa qaz yoxdur, əgər olsaydı, hər hansı bir ölkə hasilatı artırardı.

2021-ci ildə də qaz qiymətləri yüksək idi və heç kim hasilatı və ya tədarükü kəskin şəkildə artıra bilmədi. Rusiyanı əvəz etmək üçün isə sadəcə olaraq hasilatın həcmini artırmaq lazımdır - yəni yeni qaz olmalıdır, nəinki başqa bazarlardan yönləndirmə”, - deyə Sputnik Azərbaycan-ın həmsöhbəti bildirib.

Yuşkov hesab edir ki, hətta MTQ-nin başqa bazarlardan yönləndirilməsi də Rusiyanın əvəz edilməsinə gətirib çıxarmayacaq, çünki Avropada, Rusiya boru kəməri qazının tədarük edildiyi ölkələrdəki MTQ qəbul terminallarında qəbul həcmi təxminən 70 milyard kubmetrdir. Rusiya isə hər il təxminən 150 milyard kubmetr qaz tədarük edir.

“Yəni əgər MTQ tədarükçüləri Çin, Cənubi Koreya və Yaponiyadan imtina edib Avropaya yönəlsəydi belə, fiziki olaraq bu qaz Avropa bazarına çıxa bilməzdi”, - deyə ekspert bildirib.

Yuşkov hesab edir ki, Aİ nəzəri olaraq qazı başqa enerji mənbəyi ilə qismən əvəz edə bilər. Yəni Rusiya qazından imtina edərək, başqa qaza keçmək vacib deyil, kömürə və digər enerji mənbələrinə keçmək olar.

"Amma burada belə bir problem yaranır - Rusiya qazına qarşı sanksiyalar tətbiq edilərsə, müvafiq olaraq, qismən kömürə keçmək lazımdır. Eyni zamanda, birincisi, bu, dekarbonizasiya layihəsinin hazırlanması ilə əlaqədar iqlimşünasların və ekoloqların xoşuna gəlməyəcək", – deyə ekspert bildirib.

İkincisi, Avropaya ən böyük kömür tədarükçüsü yenə də Rusiyadır. “Rusiya qazından imtina etməklə Rusiya kömürünün alışını artırmağın mümkün olacağını gözləmək də çox sadəlövhlükdür. Belə olan halda Rusiya kömür tədarükünü dayandıra bilər ki, rəqibi danışıqlar masasına oturmağa məcbur etsin,” - Yuşkov belə hesab edir.

Yuşkovun sözlərinə görə, etiraf etmək lazımdır ki, Rusiya da karbohidrogenlərin ixracından asılıdır və ümumiyyətlə, hətta adi vaxtlarda belə federal büdcənin gəlirlərinin təxminən 40%-i neft-qaz sektorundan gəlir.

“Və indi enerji şirkətləri də xüsusi status əldə edirlər - çünki Rusiya Federasiyasının Mərkəzi Bankına qarşı sanksiyalara görə o, daxili valyuta bazarını doldura bilməyəcək və faktiki olaraq funksiya indi ixracatçı şirkətlərə verilib. İndi onlardan üç gün ərzində valyuta gəlirlərinin 80%-ni satmaq tələb olunur”, - deyə ekspert qeyd edib.

İxracatçı şirkətlər, xüsusən enerji şirkətləri Rusiya Federasiyasının daxili bazarını xarici valyuta ilə doldurmağa çağırılır.

"Beləliklə, onlar həm də Rusiya valyuta bazarında stabilləşdirici oyunçu rolunu oynayırlar. Müvafiq olaraq, xaricdən idxal ilə məşğul olan şirkətlər bu valyutanı onlardan alırlar və tədarük üçün bu pula ehtiyac duyurlar", - deyə Yuşkov bildirib.