ASM-in məhvi – ABŞ-ın təhlükəli təşəbbüsü

BAKI, 18 dekabr - Sputnik. Rusiya 22 noyabr 2020-ci ildə Vaşinqtonun Açıq Səma Müqaviləsindən (ASM) Müqavilədən çıxmasına cavab olaraq, dekabrın 18-də rəsmən onu tərk elədi. ABŞ-ın beynəlxalq təhlükəsizliyə dağıdıcı təsir göstərən bu təşəbbüsü onun Avropa və Asiya müttəfiqlərinin, o cümlədən planetdəki digər qonşuların maraqlarına məhəl qoymamasının yeganə nümunəsi deyil.

Bundan əvvəl Vaşinqton birtərəfli qaydada raketdən müdafiə üzrə “əlverişsiz” sazişlərdən və INF Müqaviləsindən çıxdı. Kosmosda kütləvi qırğın silahlarının yerləşdirilməsini qadağan edən Kosmos Müqaviləsi (ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin X-37 şatlının uzunmüddətli kosmik missiyaları tam məxfi olaraq qalır) daha bir “qurbana” çevrilə bilər. Amerikanın parlaq gələcəyi uğrunda mübarizədə Pentaqonun əlləri tamamilə azad olmalıdır - bu, qlobal, strateji prioritetdir. Avropa təhlükəsizlik sistemi diqqətdən kənarda qala bilər.

Açıq Səma Müqaviləsi (24 mart 1992-ci ildə Helsinkidə imzalanıb, 2002-ci il yanvarın 1-də qüvvəyə minib) ABŞ və Kanada da daxil olmaqla ATƏT-in 57 dövlətindən 34-nün hava məkanında xarici təyyarələrin xüsusi foto avadanlığı ilə ölçülmüş uçuşlarına icazə verirdi. ABŞ, habelə Belarus Respublikası və Rusiyadan ibarət qrupun hər biri üçün hərbi fəaliyyətə nəzarət məqsədilə illik kvota müxtəlif ölkələrin səmasında 42 uçuş təşkil edirdi. Almaniya, Kanada, Fransa, Böyük Britaniya, İtaliya, Türkiyə və Ukrayna hər biri 12 uçuş həyata keçirə bilərdi. Məlumat bütün iştirakçılar üçün əlçatan olan ümumi məlumat bankına daxil edilmişdir.

ASM-in hərbi kəşfiyyat vasitəsi kimi əhəmiyyətini şişirtməyə dəyməz. Rusiya, Çin, NATO ölkələrində hərbi məqsədlər üçün müasir kosmik gəmilər daim potensial düşmənin ərazisi üzərində "asılır", yəni daha böyük miqdarda əməliyyat məlumatı (elektromaqnit şüalanmasının geniş spektrində) toplaya bilirlər. Bununla belə, Rusiyanın fəal iştirakı ilə hazırlanmış bu müqavilə etimadın, açıqlığın mühüm hərbi-siyasi simvolu və tarixi nikbinlik üçün bir növ əsas idi.

Buna görə də, 22 noyabr 2020-ci ildə Kreml Rusiyanın razılaşmanın müəyyən bəndlərinə (məsələn, Amerika təyyarələrinin Rusiya sərhədləri boyunca, məsələn, Abxaziya və Cənubi Osetiya sərhədlərində uçuşlarına qadağa) əməl etməməsi bəhanəsi ilə Vaşinqtonun ASM-dən çıxmasından səmimi təəssüfləndiyini bildirdi. Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov qeyd edib ki, Amerika tərəfi olmadan saziş “yararsız” olur. Moskva üçün ASM-də qalan NATO ölkələrinin Pentaqonla Rusiya və onun ən yaxın müttəfiqlərinin hərbi fəaliyyəti haqqında “ümumi məlumatları” paylaşa bilməsi alçaldıcı və tamamilə qəbuledilməzdir.

Əvvəllər Vaşinqton ilk dəfə qarşılıqlı uçuşlar (“açıqlıq siyasəti” damı altında kəşfiyyat) ideyasını irəli sürmüş, sonra isə müqavilənin icrasının rəqəmsal əsasa keçirilməsini (elmi və texnoloji üstünlüklər) təklif etmişdi. “Tərəfdaşlar” tərəfindən aerofotoçəkiliş üçün Rusiya torpaqlarında hərbi obyektlərin açılması asan qərar deyildi. Və Rusiya özünün “açıq səma” təyyarələri üçün daha təkmil rəqəmsal müşahidə avadanlığı yaratdıqda ABŞ “uçuş qadağan olunan zonalar” və digər maneələr yaratmağa başladı.

Daha əvvəl Dövlət Departamenti bildirmişdi ki, Rusiya Federasiyası ASM altında əldə edilən görüntülərdən “yüksək dəqiqlikli adi döyüş sursatlarından istifadə etməklə ABŞ və Avropadakı kritik infrastruktura zərbə vurmaq üzrə yeni aqressiv Rusiya doktrinasının maraqları naminə” istifadə edir. Sanki Rusiyanın Yer orbitində “məqsəd” üçün bir qrup hərbi kosmik gəmisi yoxdur.

ASM tarixində ABŞ və NATO-nun davamlı olaraq birtərəfli üstünlüklər əldə etmək cəhdləri, eləcə də faktların həyasızcasına təhrif edilməsi və açıq-aşkar yalanlar, məsuliyyəti ağrılı başdan sağlam başın üzərinə keçirmək istəyi diqqəti cəlb edir. Bu arada Amerikanın “qeyri-demokratik” Rusiya və ya Çinə qarşı ittihamlarının arxasında ABŞ-da yüksək istehlak səviyyəsini saxlamaq istəyi durur – digər ölkələrin hesabına.

Vaşinqtonun RHM, OYMR və ASM müqavilələrindən çıxması onun ümumi strategiyasını əks etdirir. Avropa və Sakit okean hərbi əməliyyatlar teatrlarında "buludlu, çoxdomenli" ssenarilərin gələcək inkişafı üçün Pentaqon perspektivli hipersəs də daxil olmaqla raket silahlarının növləri, diapazonu, yerləşdirilməsi coğrafiyası ilə bağlı müqavilə məhdudiyyətlərini aradan qaldırmalıdır.

ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin ayrı bir tətbiqi doktrinası "bütün inteqrasiya olunmuş maneə törətmələri boyunca döyüş gücü yaratmaqla sağ qalma qabiliyyətini artırmaq üçün fəal və reaktiv əməliyyat manevr sxemi" kimi müəyyən edilirsə, bu, Rusiya və Çinlə yüksək texnologiyalı müharibəyə hazırlıqdır.

Pentaqonun yöndəmsiz hərəkətləri ABŞ-ın Avropa və Asiya müttəfiqlərinə zərər verə bilər, lakin girov itkiləri olmadan qlobal siyasət yaratmaq mümkün deyil. Köhnə Dünyada bunu başa düşürlərmi?

Berlində (23 noyabr) “Atlantistlər”in son konfransında diqqətəlayiq Açıq Səma Dialoqu baş tutdu.

- Şərqlə Qərb arasında əməkdaşlığın çox mühüm alətlərindən biri, təəssüf ki, ləğv edilmiş Açıq Səma Müqaviləsi idi. NATO-nun bu müqaviləni yenidən kəşf etməyə və ya ona qayıtmağa hazırlığı varmı? Bu çox vacib alətə qayıtmaq üçün Rusiya ilə danışmağa hazırsınızmı?

- NATO silahlara nəzarət, o cümlədən Açıq Səma Müqaviləsi üzərində işləyir, lakin biz Rusiya tərəfində bəzi uyğunluq problemləri gördük, biz də Rusiyanın qərarından təəssüflənirik, lakin biz danışmağa hazırıq, dialoqa hazırıq. Və mənim üçün silahlara nəzarət dialoqu zəiflik əlaməti deyil... Biz özümüzə arxayınıq, güclüyük, birik, ona görə də Rusiya ilə danışmaqdan heç vaxt qorxmuruq.

Sual dəqiq, cavab isə qeyri-müəyyən idi. Müqavilənin sonrakı taleyi proqnozlaşdırıla bilər ki, kədərlidir.

Stoltenberq ASM-i ABŞ-ın öz maraqları naminə məhv etdiyini başa düşərək açıq-aşkar səmimiyyətdən kənar danışır. Almaniya və digər Aİ ölkələrinin etirazlarına baxmayaraq, Vaşinqtonun demokratik müzakirəyə ehtiyacı yox idi. Qərblə Şərq arasında dialoqun və ya qarşıdurmanın gələcək inkişafında Şimali Atlantika Alyansı məhdud azadlıq dərəcələrinə malikdir. Müqavilə sistemi artıq məhdudlaşdırıcı deyil. Avropalıların fikri önəmli deyil.

Hesab edirəm ki, Pentaqonun orta mənzilli hipersəs raketləri ABŞ-da hələ sınaqdan keçirilmədiyi üçün Avropada yerləşdirilmir.

Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi Valeri Gerasimov bu yaxınlarda demişdi: “Avropa və Asiya-Sakit okean regionunda orta və qısa mənzilli raketlərin yerləşdirilməsi regional və qlobal təhlükəsizliyə ciddi təhlükə yaradır. Ona görə də bizim bu cür raketlərin yerləşdirilməsinə qarşılıqlı moratorium qoymaq təklifimiz qüvvədə qalır”.

ASM adlı qatar artıq çoxdan gedib, lakin Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi ABŞ və NATO ilə təhlükəsizlik təminatlarına dair müqavilə layihələrini dərc edib (https://mid.ru/ru/foreign_policy/rso/nato/1790803/).

Əgər “tərəfdaşlar” Moskvanın gərginliyin azaldılması ilə bağlı təklifləri ilə kifayətlənməsələr və “yeni təhlükəsizlik tənliyi” onları inandırmasa, dünyanı rus silahlarının gözəlliyi xilas edəcək.