ABŞ istehsalı olan F-35 "Lightning"(şimşək) qırıcıları kosmik qiymətin unikal və qəzalara sürüklənən aşağı texniki hazırlıq nisbəti ilə dünyada şöhrət qazanıblar. Hətta qeyri-döyüş əməliyyatı şəraitində belə "şimşəklər" səsdən yüksək sürətlə qəzaya uğramağa, topla özlərini vurmağa, təbii şimşəyin zərbəsindən uğursuzluğa düçar olmağa, eniş zamanı qəzaya uğramağa, uçuş zamanı dənizə düşməyə qadirdirlər.
İngiltərə Hərbi Dəniz Qüvvələrinin F-35B gəmi qırıcısı HMS Queen Elizabeth təyyarədaşıyan gəmisindən havaya qalxaraq noyabrın 17-də Qrinviç vaxtı ilə saat 10 radələrində Aralıq dənizinə düşüb, pilot təyyarədən atılaraq gəmiyə qayıdıb.
Qısa uçuş və şaquli eniş texnoloji imkanlarına görə F-35B modifikasiyası ən bahalıdır. Bir təyyarənin yox olması Londona 256 milyon dollara başa gəlib. Bu pula alınan kifayət qədər yeni olan qırıcı qəti şəkildə qəzaya uğramamalıdır. Yenə də, "Queen Elizabeth" təyyarədaşıyan gəmisində baş verən hadisədə müxtəlif ölkələrdə F-35-in paradokslarının, qəzalarının uzun siyahısı davam etdirilir.
İngiltərə gəmiləri qırıcının qəzaya uğradığı ərazini və F-35B-nin texnoloji sirlərini xarici kəşfiyyatdan "mühafizə edir". Baxmayaraq ki, belə bir "qənimət" çətin ki, ehtimal olunan rəqibi maraqlandırsın. F-35B təyyarəsi yetərincə inkişaf etməmişdir, həddindən artıq yüksək qiymətə, dar ixtisasa və aşağı etibarlılığa görə xarici tələbatdan istifadə etmir.
Büdcə məhdudiyyətlərini nəzərə alaraq, Kral Hərbi Hava Qüvvələri F-35B qırıcılarının sifarişini radikal surətdə 48 ədədə qədər azaltmağı və onların əvəzinə gələcəkdə daha ucuz olan (bir vahid üçün təxminən 100 milyon dollar) və istifadədə daha az xərclənən F-35A qırıcını almağı təklif edib. Bu günə qədər ingilislər sifariş verilən 48 F-35B qırıcısından 24-nü əldə ediblər, ancaq onlar əvvəlcə 138 ədəd bu cür təyyarə almağı planlaşdırırdılar.
Bu arada, yeddi İngiltərə F-35B qırıcısı və ABŞ Dəniz Piyadaları Korpusunun 10 oxşar qırıcısı HMS Queen Elizabeth-in göyərtəsində qalır, uçuşlar davam edir. Təyyarə gəmisi Sakit okean regionundan gedərkən Aralıq dənizinə daxil olub və orada Britaniya bayrağını nümayiş etdirərək "Çinə qarşı çıxıb".
Düzdür, İngiltərənin təyyarədaşıyan zərbə qrupunun gəmiləri heç vaxt mübahisəli adalara yaxınlaşmayıblar. Bir həftə bundan əvvəl HMS Queen Elizabeth gəmisi Ərəbistan dənizində idi və Oman ərazisində hərbi təlimlərə dəstək verirdi. 65000 ton su tutumu olan Kral Donanmasının flaqmanı dekabrda ilk uzun səfərini başa vuracaq.
Sönən "şimşəklər"
ABŞ öz müttəfiqlərini əslində təyyarənin Amerika istehsalı olduğuna əsaslanaraq F-35 Lightning II-nin qeyri-adi keyfiyyətdə olduğuna inandırır. Ancaq, dünya istismar şəraitində qəza və fəlakətin statistikası F-35 qırıcısının keyfiyyətsiz olduğunu göstərir: dörd qırıcı qəzalar nəticəsində itirilib, beşi isə "fövqəladə vəziyyətlərdən" sonra (əsasən yanıb) silinib. Amerikalılar qəzaların səbəblərini açıqlamasalar da, faktları gizlətmək mümkün deyil.
Belə ki, ABŞ-ın Florida ştatında yerləşən Eqlin aviabazasında 20 may 2018-ci ildə F-35A qırıcısı eniş zamanı qəzaya uğrayıb. ABŞ Dəniz Piyadaları Korpusunun F-35B qırıcısı 2018-ci il sentyabrın 28-də Cənubi Karolinadakı Bofort aviabazası yaxınlığında düşüb. 9 aprel 2019-cu ildə Misava aviabazasından 135 km məsafədə Sakit okeana düşən Yaponiya Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus F-35A-nın qəzası gizli ört-basdır edilmişdir.
Təsadüfi deyil ki, ABŞ Həbi Hava Qüvvələrinin 2014-cü ildən F-35-i istifadə etməsinə baxmayaraq, hələ də təyyarəni çoxseriyalı istehsal üçün rəsmi olaraq təsdiqləməyiblər (yəni, təyyarənin texniki hazırlığı və döyüş qabiliyyətinin elan edilmiş parametrlərini təsdiq etməyiblər).
Qırıcı çox da sürətlə uçmur, möhkəm səsdən öz örtüsünü itirir (yəni dağılır) və gəminin göyərtəsindən havaya qalxmaq çətin olur. F-35 təyyarəsi "orta və ya yüksək intensivlikli döyüşlərə hazır olmaqdan hələ çox uzaqdır; onun yalnız bazalı, ilkin əməliyyat imkanları var". 300-dən çox konstruktiv, o cümlədən kritik qüsur aşkar edilib (döyüş tapşırığının yerinə yetirilməsinə mane olan, pilotun həyatını təhdid edən).
F-35 qırıcısı ilk döyüş missiyasını 2018-ci ildə həyata keçirib, çətin ki, bu bahalı "gözə görünməyən"i daşına bilən zenit-raket kompleksləri belə olmayan əfqan cihadçılara hücum etmək üçün yaradılıb. Döyüş tətbiqinin effektivliyinə gəlincə, BMT-nin Əfqanıstan missiyasının rəhbəri Debora Layons bu gün bildirib ki, "İslam Dövləti"* qruplaşması Əfqanıstanda mövcudluğunu genişləndirib.
Tamamilə qanunauyğundur ki, Avropalı aviatexnika istehsalçıları bazarda amerikalıları sıxışdırmağa başlayırlar. Fransanın iki mühərrikli Rafale qırıcısı İsveçrə Hərbi Hava Qüvvələri üçün yeni döyüş təyyarələrinin tədarükünə 7 milyard dollar dəyərində Air 2030 tenderində liderdir. Rafale qırıcısı Amerikanın F-35 Lightning II, F-18E Super Hornet və ingilis-alman-italyanın Eurofighter qırıcılarına qarşıdır. Bəlkə də buna görə Fransanı Avstraliya üçün nüvə sualtı qayıqlarının tikintisinə görə sərfəli sifarişdən məhrum ediblər.
Avropanın məcburiyyəti
ABŞ mütəxəssisləri 1,4 trilyon dollar dəyərində olan obyektiv şəkildə sönən Lockheed Martin layihəsini "milli fəlakət" adlandırırlar. ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri illər sonra, F-35 qırıxılarının toplu alışından imtina edirlər. Köhnə Dünya müharibəsi üçün isə "birdəfəlik" qırıcı təmamilə hazırdır və avropalı müttəfiqləri faktiki olaraq inteqrasiya edilməmiş silahlarla "gözə görünməz"ləri almağa məcbur edirlər.
NATO Hərbi Hava Qüvvələrinin komandanı general Tod Uolters bu yaxınlarda Avropada 450 F-35 təyyarəsinin 2030-cu ilə qədər xüsusilə müttəfiqlərin hesabına cəmləşəcəyini bildirmişdir. ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin Avropadakı komandanı general Ceffri Harrigyan əlavə edib: "Bizim bu fürsətdən necə yararlana biləcəyimizi düşünməyə başladığımız üçün, xüsusən də artıq hərbi əməliyyatlarda F-35-lərə sahib olan bir çox tərəfdaşımızla artıq kifayət qədər yaxşı planlarımız var".
Pentaqonun təsdiqləmədiyi "şimşək" artıq İngiltərə, Norveç, İtaliya, Hollandiya və Danimarka hərbi-hava qüvvələri tərəfindən qəbul edilib. Növbəti Polşa gəlir. Rusiyanın Avropalılar üçün qaçılmaz təcavüzü haqqında yeni "dəhşət hekayələri" tərtib olunur. Əlbəttə ki, müttəfiqlərin Amerikanın F-35 qırıcısını almaqdan imtina etməsi "azad dünyanın" xəyanətinə bərabərdir.
* "İslam dövləti" - 1999-cu ildə formalaşmış, 2004-2014-cü illərdə Əl-Qaidənin tərkibinə daxil olmuş ekstremist terrorçu təşkilat. Suriya, İraq, Əfqanıstan, Misir, Yəmən, Nigeriya, Somali, Konqo DR-da müəyyən ərazilərə nəzarət edir.