Xarici qoşunların Kabildən çıxarılmasından və Əfqanıstanda amerikapərəst hökumətin süqutundan sonra böyük şəhərlərdə terror aktları davam edir. Ölkənin şimalında taliblərin siyasi rəqiblərlə mübarizəsi gedir, iqtisadiyyat tənəzzülə uğrayır, müvəqqəti hökumət müxtəlif danışıqlar arenasında yüksək xarici siyasət fəallığı göstərir, ancaq bu 40 milyonluq ölkənin çoxmillətli əhalisinin maraqlarını ifadə etmir.
Oktyabrın 20-də, səhər saatlarında Əfqanıstanın paytaxtındakı Dehmzanq kəsişməsində növbəti partlayış baş verib. Terror hadisəsi qurbanlarının dəqiq sayı hələ məlum deyil. "Middle East Press" agentliyi silahlı şəxslərin küçədə polis bölməsinə hücum edərək bir polis əməkdaşını öldürüb, bir nəfəri də yaraladıqlarını bildirib. Təcavüzkarlar gizləniblər. Heç bir qrup məsuliyyəti öz üzərinə götürməyib, ancaq dəst-xətdən əvvəlki İŞİD* hücumlarına bənzəyir.
Talibanın* üzvü olan Əfqanıstan təhlükəsizlik xidmətinin əməkdaşları hadisəni belə şərh ediblər: "Destruktiv qüvvələr sabitliyi pozmağa və yeni hökumətin paytaxt da daxil olmaqla ölkədəki vəziyyəti idarə edə bilmədiyini sübut etməyə çalışırlar".
Taliblər hesab edirlər ki, İŞİD-ın* Əfqanıstandakı fəaliyyətinə xarici xüsusi xidmət orqanları nəzarət edir. Nə olursa-olsun, "destruktiv qüvvələr" sabitliyi pozmaqda dövlət idarəçiliyindəki taliblərdən və dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsindən daha uğurludur.
Bu fonda oktyabrın 20-də Moskvada Rusiya Xarici İşlər naziri, Pakistanın xüsusi nümayəndəsi və taliblərin nümayəndə heyətinin iştirakı ilə Əfqanıstanla bağlı görüş keçirilib. Ölkədəki vəziyyət və humanitar böhranın qarşısını almaq üçün beynəlxalq səylər müzakirə olunub.
Rusiya Xarici İşlər naziri Sergey Lavrov bildirib ki, əfqanlara əsas təhlükəsizlik təhdidlərini İŞİD* və Əl-Qaidə* yaradır. Bu ərəfədə, Rusiyanın Kabildəki səfiri Dmitri Jirnov taliblərin tanınmasının tələskən atılmış addım olacağını qeyd edib.
Buna baxmayaraq, Moskva yaxın gələcəkdə Əfqanıstana humanitar yardım göndərəcək. Bu qərar milyonlarla əfqanın kasıblıqda yaşamağına rəğmən Əfqanıstanın dövlət ehtiyatlarının "donunu açmaq" niyyətində olmayan ABŞ Maliyyə Nazirliyinin qərarından kəskin fərqlənir.
Terror aktları, döyüşlər, iqtisadi çöküş
Talibanın* Pentaqon və NATO qoşunlarına qarşı mübarizədə qazandığı uğurdan sonra İraq və Suriyada hərbi əməliyyatlar aparmaq təcrübəsi olan İŞİD* terrorçuları Əfqanıstana axışdılar, bu da "hamının hamıya qarşı" müharibəsində yeni dönəm açdı.
Oktyabrın 15-də silahlılar Qəndəhar məscidini ələ keçirdilər, 130-a yaxın insan xəsarət aldı. Üstəlik, bu terror aktı hərbi əməliyyat kimi təşkil olunmuşdu: əvvəlcə avtomat silahlar tətbiq olundu, intiharçının özünü partlatması ilə də sona çatdı. Əfqanıstanda taliblərin əsas rəqibinə çevrilən "İslam Dövləti"* məscidə edilən hücuma görə məsuliyyəti öz üzərinə götürdü.
Xarici qoşunların geri çəkilməsindən və Kabildə Amerika tərəfdarı olan hökumətin süqutundan sonra Əfqanıstan mediası əksəriyyətinin arxasında "İslam Dövləti"nin* dayandığı 17 terror aktı haqqında məlumat verib. Paytaxtda, Nanqarhar, Pərvan, Künər və Gündüzdə baş verən partlayışlarda ümumilikdə 600-ə yaxın insan xəsarət alıb.
Oktyabrın 8-də Xanabad qəzasında (Tacikistanla həmsərhəd olan Gündüz əyaləti) şiə məscidində baş verən partlayış 120 nəfərin ölümünə səbəb olub, 160-dan çox insan yaralanıb. Terror aktlarının xarakteri açıq-aşkar Talibanın* əleyhinədir. Məsələn, oktyabrın 3-də Kabildəki İdgah məscidində nüfuzlu talib Zabiullah Mücahidin anası ilə vida mərasimi zamanı partlayış baş vermişdi.
Bağlan şəhərinin şimal ərazisində etnik tacik oğul Əhməd Məsudun başçılığı ilə Milli Müqavimət Cəbhəsinin üzvləri taliblərə qarşı şiddətli döyüşlər aparırlar. Puli-Hisar və Dih-Salah mahallarında taliblər 60-dan çox adamı itirərək geri çəkiliblər.
Əhməd Məsud Əfqanıstanda yaşayan həmvətənlərinə Taliban* terror qruplaşmasına qarşı üsyan qaldırmaq üçün daha bir çağırış yayıb. Və müqavimət qüvvələrinin "Pəncşir vadisini azad etmək əzmində olduqlarını" vurğulayıb.
Bu yaxınlarda Məsudun tərəfdarları bildiriblər ki, Hindukuşda partizanların fəaliyyəti Pakistanın Talibana* birbaşa yardım etməsinə mane olacaq. Taliblərin Pəncşir əyalətini tam nəzarətə götürdükləri ilə bağlı məlumatlar, belə görünür ki, həqiqətə uyğun deyil.
Talibanın* xalq müqavimətinə və İŞİD* döyüşçülərinə qarşı rəsmi mülayim rəftarı "daxili legitimliyi" olmayan müvəqqəti hökumət üçün real təhdidləri əks etdirmir. Hamid Kərzainin fikrincə, yeni hökumətin beynəlxalq səviyyədə tanınması mümkün deyil.
Hər gün 600-ə qədər Əfqanıstan vətəndaşı Tacikistan-Əfqanıstan sərhədini keçməyə cəhd edir və onların Tacikistandakı ümumi sayı 15 mindən çoxdur. Qanunsuz əfqan qaçqınları artıq Polşa sərhədinə çatıblar.
"Əmirlikdə" ərzaq və digər zəruri malların qiymətləri də artır. Beynəlxalq Valyuta Fondu 2021-ci ildə Əfqanıstan iqtisadiyyatının 30% azalacağını proqnozlaşdırıb, eyni zamanda Dünya Bankı və ABŞ Maliyyə Nazirliyi kimi taliblərin resurslara çıxışını dayandırıb.
Yəqin ki, bu halda yeganə etibarlı gəlir mənbəyi kimi narkotik ticarəti, qismən isə tərk edilmiş ABŞ silahlarının bu işdə maraqlı olan qonşulara satılması (və ya dəyişdirilməsi) qalır.
Sərhəddəki vəziyyət
Xarici İşlər naziri Sergey Lavrov Moskvada taliblərlə humanitar məsələləri "həll edərkən" müdafiə naziri Sergey Şoyqu Tacikistan və Özbəkistanda Əfqanıstan sərhədləri yaxınlığındakı hərbi manevrlərə nəzarət edir. Burada heç bir ziddiyyət yoxdur: hər iki nazir Rusiyanın və onun müttəfiqlərinin strateji cənub istiqamətində təhlükəsizliyini fərqli üsullarla təmin edir.
Əfqanıstanda 20-yə yaxın terror qruplaşması fəaliyyət göstərir və onlardan bəziləri Orta Asiya ölkələrinə yayılmağa hazırdır. Məsələn, hətta Talibanın* tərkibində olan ekstremist "Haqqani şəbəkəsi"* fəaliyyət müstəqilliyini və Əl-Qaidə ilə güclü əlaqəsini qoruyub saxlayır.
Taliblərin Tacikistandakı "Camaat Ənsarullah"* bölməsi bu Mərkəzi Asiya ölkəsini işğal etməyə hazır olduğunu bəyan edib. Bu yaxınlarda Rusiya prezidenti Vladimir Putin MDB ölkələrinin xüsusi xidmət orqanlarının rəhbərləri ilə görüşdə Əfqanıstanın şimalında iki minə yaxın İŞİD* döyüşçüsünün olduğunu bildirib və Əfqanıstan sərhədində terrorçuların qarşısını almaq üçün birgə səy göstərməyə çağırıb.
Coğrafi qonşuların reaksiyası qanunauyğundur. Tacikistanın "Harb-Maidon" və "Momirak" poliqonlarında Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) altı dövlətinin qoşunları Əfqanıstandan gələn yaraqlıların irəliləməsinə tez bir zamanda cavab vermək üçün variantlar hazırlayır. "Eşelon", "Axtarış" xüsusi təlimləri və KTMT-nin kollektiv əməliyyat reaksiya qüvvələrinin (KƏRQ) "Qarşılıqlı əlaqə" manevrlərinə Rusiya Mərkəzi Hərbi Dairəsinin komandanı Aleksandr Lapin yerində nəzarət edir. Buraya Ermənistan, Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Rusiya, Tacikistan, Özbəkistandan 4000 hərbçi, həmçinin 500-dən çox hərbi texnika cəlb olunub.
Döyüş təcrübəsi və müasir silahlara malik terrorçuları inamla məğlub etmək üçün KTMT-nin yığcam hərbi qrupunun açıq üstünlüyə ehtiyacı var.
Tacikistanda keçirilən təlimlərdə düşmənin aşkar olunaraq məhv edilməsi üçün yeni texnologiyalar sınaqdan keçirilir, mobil radarlar, kəşfiyyat və zərbə dronları, uzun məsafəli snayper tüfəngləri və radioelektron mübarizə sistemlərindən istifadə olunur.
Rusiyanın "Kant" bazasından dörd SU-25 hücum təyyarəsinin Tacikistana göndərilməsi güclü aviasiya "zərbə yumruğu" yaradır. Bütün bunlar sərhəd bölgələrində silahlı toqquşmanın erkən mərhələsində üstünlüyü ələ almağa və düşməni məhv etmək üçün qətiyyətli zərbələr endirməyə imkan verir. Qeyd edək ki, Rusiya hərbçiləri Mərkəzi Asiya ölkələrində olmayan yüksək texnoloji silahlara və döyüş təcrübəsinə malikdir.
* Rusiya Federasiyasında qadağan olunmuş terror qruplaşması