BAKI, 27 sentyabr — Sputnik. Bu gün ölkəmizdə Vətən müharibəsinin Anım Günü qeyd olunur. İkinci Qarabağ müharibəsində şəhid olmuş, yaralanmış, eləcə də erməni terrorundan əziyyət çəkənlər ölkəmizdə həssas qrup hesab olunduğundan post müharibə dövründə onların sosial müdafiəsi ölkə başçısı səviyyəsində diqqətdə saxlanılır. Bəs görəsən, postmüharibə dövründə onlar hansı sosial dəstək tədbirlərinə cəlb olunublar?
Sputnik Azərbaycan-ın sorğusuna Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyindən verilən cavabda bildirilir ki, əsas hədəf qrupları - Vətən müharibəsi şəhidlərinin ailə üzvləri, müharibədə yaralanmış hərbçilər, müharibə əlilləri, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanları, erməni terrorundan zərər çəkənlər, müharibə iştirakçıları, qeyd olunan şəxslərin yaxınları hesab olunur. Postmüharibə dövründə bu kateqoriyaya aid olan 30000 şəxs 37000 xidmətlə əhatə olunub:
"Hədəf qrupları ilə görüşülür, hüquqlarına dair məlumat verilir. Şəhid ailəsi üzvləri və müharibə iştirakçılarının hüquqları, sosial dəstək tədbirləri ilə bağlı məlumatlılığın artırılması üçün Nazirliyin saytında (sosial.gov.az) bölmə yaradılıb. Hədəf qruplarının sosial hüquqları, güzəştləri, göstərilən dəstək (ödəniş təyinatları, sosial-psixoloji xidmətlər, məşğulluq və s.) barədə KİV-də məlumatlar yayımlanır, müsahibələr verilir, sorğular (o cümlədən sosial şəbəkələrdə) cavablandırılır (gündəlik). Sosial mediada çətin maddi durumu barədə məlumat paylaşılan hədəf qrupları ilə ünvanlarında görüşlər keçirilir, onlara dəstək tədbirləri barədə ictimaiyyət məlumatlandırılır. Postmüharibə dövründə yaralanmış qazilərlə görüşlər və monitorinqlər də aparılıb.
Dövlət Sosial Müdafiə Fondu tərəfindən Vətən müharibəsində yaralanan hərbçilərlə evlərində görüşlər keçirilir. Bu görüşlərdə eyni zamanda, onların və ailələrinin sosial təminat hüquqlarının reallaşdırılması üçün monitorinqlər aparılır. Yaralanmış qazilərin 90%-i ilə görüşülərək aşağıdakı istiqamətlər üzrə məlumatlar toplanır. Yataq xəstələrinin, amputasiya olunmuşların, sərbəst hərəkət edə bilməyən və kənar şəxslərin köməyinə ehtiyacı olanların sayı, psixoloji yardıma və reabilitasiya vasitələrinə ehtiyacı olanların sayı, sosial vəziyyəti yaxşı, orta və ya pis olanların sayı.
Sosial ödəniş təyinatlarına gəlincə, şəhidlərin ailə üzvlərindən ibarət 7900 nəfərə 15700 sosial ödəniş təyinatı aparılıb. Müharibə ilə əlaqədar 2000 qaziyə (Vətən müharibəsi qaziləri) əlillik və bununla əlaqədar sosial ödənişlərin təyinatı aparılıb. Mənzil və avtomobillə təminata gəldikdə Prezident İlham Əliyevin göstərişinə əsasən məcburi köçkünlər üçün inşa olunmuş mənzillərin şəhid ailələrinə və müharibə əlillərinə verilməsinə başlanıb. 25 fevral 2021-ci ildə Ramana, 14 iyul 2021-ci ildə Bakının Xocasən qəsəbəsində, 26 avqust 2021-ci ildə Abşeron rayonu, Stansiya Sumqayıt deyilən ərazidə şəhid ailələri və müharibə əlillərinə Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə mənzillərin və avtomobillərin təqdim olunması tədbiri keçirilib.
Prezident İlham Əliyevin 25 yanvar 2021-ci il tarixli Sərəncamı ilə 2014-2019-cu illərdə uçota alınmış şəxslər, həmçinin 2020-ci ildə hərbi əməliyyatlar, o cümlədən Vətən müharibəsi zamanı şəhid olanların ailələri və bu müharibə əlilləri 5 il ərzində mərhələli şəkildə mənzil və ya fərdi evlərlə təmin olunacaqlar (11 min mənzil və fərdi ev, o cümlədən 2021-ci ildə 3 minədək mənzil və fərdi ev). Prezidentin eyni sərəncamı ilə Vətən Müharibəsi Qəhrəmanları və onların ailə üzvlərinin mənzillə təmin edilməsinə başlanılıb. 2021-ci ilin planı üzrə artıq 1600 mənzil şəhid ailələri və müharibə əlillərinə verilib. Ümumilikdə isə ötən dövrdə 11 minə yaxın (10 800) mənzil və fərdi ev şəhid ailələrinə və müharibə əlillərinə verilib. Müharibə əlilləri və onlara bərabər tutulan şəxslərin dövlət tərəfindən avtomobillə təminatı tədbirlərinin davamı kimi, Nazirlik tərəfindən onlara 2018-ci ildə 265 avtomobil, 2019-cu ildə 600 avtomobil, 2020-ci ildə 400 avtomobil verilib. 2021-ci ildə 150-dək avtomobil verilib. Ümumən indiyədək onlara 7350-dək avtomobil təqdim edilib.
3000 ailəyə (10 min ailə üzvü) sosial-psixoloji dəstək göstərilib, konsultasiyalar keçirilib. “Onlayn psixoloji xidmət” (050 406 75 85) göstərilir. Zənglərə 5 psixoloq cavab verir. 1590 zəng cavablandırılıb, o cümlədən psixoloji xidmətlə bağlı 1067 zəng qəbul edilib (zənglər əsasında 70 şəxs psixiatra yönləndirilib, 43 şəxsin evində əyani psixoloji dəstək göstərilib). Reabilitasiya müəssisələrində 1500 qaziyə reabilitasiya xidmətləri göstərilib. 142 hərbçi yüksək texnologiyalı müasir protezlə, əlavə olaraq 1200 müharibə əlili (I və II QMƏ) 8830 reabilitasiya vasitəsi ilə təmin edilib. O cümlədən, 770 əlilliyi olan şəxs mühərrikli təkərli oturacaqla təmin olunub, onlardan əksər qismi qazilərdir. Son illərdə qurulan müasir reabilitasiya infrastrukturu Vətən müharibəsi qazilərimizin keyfiyyətli reabilitasiya xidmətləri ilə təminatı üçün mühüm potensial, baza rolunu oynayır. 2019-2020-ci illərdə 11 reabilitasiya və sosial xidmət müəssisəsi əsaslı təmir və yenidənqurmadan sonra istifadəyə verilib. 2021-ci ildə də 4 reabilitasiya və sosial xidmət müəssisəsinin (Şağan Reabilitasiya Pansionatı (25.02.21-ci ildə istifadəyə verilib), Şamaxı Psixonevroloji Sosial Xidmət Müəssisəsi, Qəbələ Uşaq Reabilitasiya Mərkəzi, Şəmkir Uşaq Reabilitasiya Mərkəzi) açılması nəzərdə tutulub. 2021-ci ildə reabilitasiya xidmətləri göstərilən şəxslərin illik sayı 3 dəfə artaraq 30 minə çatacaq (2018-ci ildə 10 min nəfər olub).
Ailə üzvlərindən əlilliyi olan və sağlamlıq imkanları məhdud 300-dən çox şəxsə birdəfəlik maddi yardım ayrılıb. Sosial tərəfdaşlar tərəfindən 110 mindən çox ərzaq payı həssas qruplara verilib (H.Əliyev Fondu 100 min, “Bravo” 10 min, UNICEF 2 min ailəyə ərzaq payı çatdırıb). Özünüməşğulluq proqramına 5320 nəfər cəlb edilib. Əməkhaqlarının bir hissəsinin birgə maliyyələşdirilməsi Proqramı da daxil olmaqla hədəf qruplarına aid 1310 nəfərə (işədüzəltmə) göndəriş verilib. Haqqı ödənilən ictimai işlərə 530 nəfər cəlb edilib. 10 iyun tarixindən başlayan “Məşğulluq marafonu” çərçivəsində 518 işəgötürən 2641 vakansiya təqdim edib. Proses davam edir. Həmin vakansiyalar şəhid ailəsi üzvləri və yaralanmış qazilərin işlə təmin olunmasına yönəldiləcək. Artıq 765 şəhid ailəsi üzvü və qazi işlə təmin olunub.
Bu müddətdə yaralanmış hərbçilərin əlilliyinin qiymətləndirilməsi istiqamətində də iş aparılıb. NK-nın 13.01.21 tarixli Qərarı ilə hərbçilərin tibbi-sosial ekspertizasının operativ, vaxtında, keyfiyyətlə və mərkəzləşmiş şəkildə aparılması məqsədilə ƏƏSM nazirinin sədrliyi ilə komissiya yaradılıb. Komissiya hərbi əməliyyatlar zamanı xəsarət almış hərbi qulluqçuları birgə əyani müayinədən keçirilməsi, aldıqları xəsarətlərin, xəstəliklərin hərbi xidmətlə əlaqəsinin müəyyənləşdirilməsi, sənədlərin sürətlə rəsmiləşdirilməsi, tibbi-sosial ekspertiza müayinəsinə göndərişlərin e-sistemə daxil edilməsi və nəticə olaraq əyani müayinə keçirməklə əlilliyin qiymətləndirilməsi funksiyasını yerinə yetirir.
Eyni zamanda dövlət başçısının 25 iyun 2021-ci il tarixli Fərmanı ilə yaradılan Vahid Əlaqələndirmə Mərkəzləri (VƏM) VƏM-də “bir pəncərə” prinsipi ilə 7 qurum üzrə 26 xidmət göstərilir. VƏM-lər 23 avqust tarixindən DOST mərkəzlərində fəaliyyətə başlayıb. VƏM-lər vasitəsilə 900 şəxsə xidmətlər göstərilib.
01.01.2021-ci il tarixdən Prezidentin aylıq təqaüdləri - şəhid ailəsi üçün - 300 manatdan 500 manata çatdırılıb. (o cümlədən 20 Yanvar şəhidlərinin və Əfqanıstanda sovet qoşunları tərkibində beynəlmiləl borcu yerinə yetirərkən həlak olanların ailələri üçün). Müharibə, 1990-cı ilin 20 Yanvar hadisələri, hərbi xidmət vəzifələrini yerinə yetirməklə, Çernobıl AES-də hərbi xidmətlə ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslər üçün
• I dərəcə üçün - 250 manatdan 400 manata çatdırılıb;
• II dərəcə üçün - 230 manatdan 350 manata çatdırılıb;
• III dərəcə üçün - 210 manatdan 300 manata çatdırılıb;
✓ Milli Qəhrəmanlar üçün - 1500 manatdan 1800 manata çatdırılıb;
✓ Böyük Vətən müharibəsi iştirakçıları üçün 150 manatdan 300 manata çatdırılıb;
✓ “Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı” adı verilmiş şəxslər üçün Prezidentin aylıq təqaüdü təsis olunub - 2000 manat.
Bir sıra kateqoriyadan olan şəxslərə ödənilən sosial müavinət, təqaüd və pensiya əlavələri optimallaşdırılıb və artımlar müəyyən edilib. "“Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün, müstəqilliyinin və konstitusiya quruluşunun müdafiəsi ilə əlaqədar əlilliyi müəyyən edilmiş şəxslərin və şəhid ailələrinin sosial-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı bir sıra tədbirlər haqqında” AR Prezidentinin 2021-ci il 25 yanvar tarixli Sərəncamı imzalanıb. “Şəhid adının əbədiləşdirilməsi və şəhid ailələrinə edilən güzəştlərin tətbiqi qaydaları”na 20 noyabr 2020-ci il tarixdə dəyişiklik edilməklə, şəhid statusu Gəncə və Naftalan şəhərlərində, Bərdə rayonunda erməni təxribatı nəticəsində həlak olmuş mülki şəxslərə də aid edilib.
Hərbi qulluqçuların əlilliyinin operativ qiymətləndirilməsi məqsədi ilə Komissiyanın yaradılması üçün “Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü uğrunda aparılan hərbi əməliyyatlar zamanı xəsarət (yaralanma, travma, kontuziya) almış hərbi qulluqçuların tibbi-sosial ekspertizası ilə bağlı bəzi məsələlər barədə” Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2021-ci il 13 yanvar tarixli 7 nömrəli Qərarı qəbul edilib.
Hərbi qulluqçulara və şəhid ailələrinə psixoloji yardımın göstərilməsi ilə bağlı Komissiyanın yaradılması üçün “Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü uğrunda aparılan hərbi əməliyyatlarda iştirak etmiş hərbi qulluqçulara və şəhid ailələrinə psixoloji yardımla bağlı bəzi məsələlər barədə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2021-ci il 13 yanvar tarixli 8 nömrəli Qərarı qəbul edilib. “Vətən müharibəsi iştirakçılarına “Müharibə veteranı” adının verilməsi işinin təşkili üzrə Komissiyanın yaradılması barədə” AR NK 2021-ci il 30 yanvar tarixli 24 nömrəli Qərarı təsdiq edilib. “Veteranlar haqqında” və “Şəhid adının əbədiləşdirilməsi və şəhid ailələrinə edilən güzəştlər haqqında” qanunlarda dəyişiklik edilməsi barədə qanunlar təsdiq edilib və hər iki Qanunun tətbiqi haqqında 17 iyun 2021-ci il tarixli Fərmanlar imzalanıb. Yeni qanunlara əsasən, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən vahid informasiya bazasının yaradılması məqsədilə Nazirliyin elektron informasiya sistemində müharibə veteranlarının, şəhid və şəhid ailəsi statusu almış şəxslərin reyestrləri elektron formada aparılacaq.
25 iyun 2021-ci ildə “Şəhid ailələri üzvlərinin, müharibə ilə əlaqədar xəsarət almış hərbi qulluqçuların və əlilliyi müəyyən edilmiş şəxslərin müraciətləri üzrə vahid əlaqələndirmə mərkəzlərinin yaradılması və fəaliyyətinin təşkili haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı imzalanıb (7 qurum üzrə 26 xidmət). 25 avqust 2021-ci il tarixdə Prezident İlham Əliyevin imzaladığı “Azərbaycan Respublikasının Vətən Müharibəsi Qəhrəmanlarının və onların ailə üzvlərinin sosial-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması haqqında” Sərəncama əsasən, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi “Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı” adı verilmiş şəxsləri və ölümündən sonra həmin ad verilmiş şəxslərin ailə üzvlərini mənzillə təmin edəcək.