BAKI, 28 iyul — Sputnik. Avropa ölkələri Azərbaycan qazını Avropaya çatdıran Transadriatik qaz kəməri üçün əlavə güclər sifariş etməyiblər. Alıcıların tədarükün artırılmasında maraqlı olmaması Bakının magistralın genişləndirilməsi üzrə planlarını təhlükə altına qoyur.
Niyə Avropa hətta kəskin çatışmazlıq şəraitində Azərbaycandan “mavi yanacaq” almaq istəmir – Bu barədə Sputnik-in materialında.
Uğursuz hərraclar
Azərbaycan qazını Aİ bazarına daşıyan Transadriatik qaz kəməri (TAP) vasitəsilə əlavə qaz həcmlərinin satılması üçün 2019-cu ildə elan olunmuş hərraclar uğursuzluqla nəticələndi: Avropa şirkətləri onlarda iştirak üçün heç bir maraq göstərmədilər.
“Biz təsdiq edirik ki, bazar testi çərçivəsində heç bir sorğu almadıq”, - S&P Global Platts beynəlxalq analitik agentliyi TAP operatorunun nümayəndəsinin sözlərini sitat kimi gətirib.
Bazarın test edilməsinin boru kəmərinin gücünü genişləndirməyə imkan verəcəyi nəzərdə tutulurdu. Tam həcmdə hazırkı 10 milyard kubmetrdən 20 milyard kubmetrə çatdırmaq planlaşdırılırdı. Lakin Avropada “etibarlı və uzunmüddətli qaza” tələb olmadı.
TAP konsorsiumunda hərracların nəticələrini avropalı istehlakçıların qazı uzunmüddətli sazişlərlə almaq istəməmələri ilə izah ediblər. Əgər “mavi yanacaq” transsərhəd karbohidrat nizamlanması qanunlarına “ilişsə”, onda onun qiyməti xeyli artacaq.
“Təbii qazın statusu hələ dəqiqləşdirilməyib. Qaz layihələrinin Avrokomissiya tərəfindən maliyyə dəstəyi almamasının tərəfdarı çoxdur. Onların opponentləri qeyd edirlər ki, təbii qaz keçid dövründə lazım olacaq. Bütün bu məsələlər üzrə bazarın iştirakçıları kompromis tapmağa cəhd edirlər. Bütün bunlar alıcılar və daşıyıcılar üçün qeyri-müəyyənlik yaradır”, - Konsorsiumun direktorlar şurasının üzvü Murad Heydərov Report-a bildirib.
Defisit bazarı
Sorğuların olmamasına baxmayaraq, iyulun ikinci yarısında TAP, demək olar ki, tam həcmdə dolub: 24 və 25 iyulda magistral 95% dolub. Bu göstərici onun keçən il istismara verilməsindən sonra rekord olub – daha öncə bu göstərici 88%-i keçməyib.
Avropa istiqamətində tədarükün artması qanunauyğundur – bölgədə ötən qış ərzində boşalmış yeraltı anbarların doldurulması zərurətindən və artmış tələbatdan son bir neçə ay ərzində ciddi qaz defisiti hökm sürür.
Avropa yeraltı anbarlarında qaz ehtiyatlarının səviyyəsi Gas Infrastructure Europe-in 27 iyul üçün məlumatına görə, 54,7%-ə çatıb (2020-ci ilin həmin günü – 84,8%). İsitmə mövsümünün yaxınlaşması hazırkı vəziyyəti əlavə olaraq çətinləşdirir. Ənənəvi olaraq “yeraltı anbarlar” doldurulmadan paylamağa keçirlər. Anbarların hazırkı doldurulma templərini nəzərə alsaq, qışadək ehtiyatların həcmi, çətin ki, 70%-i keçsin. Norma isə 92%-dir.
İri sıxılmış qaz tədarükçüləri (ABŞ və Qətər) yüklərini daha əlverişli Cənubi Amerika və Asiya bazarlarına yönəldirlər, “Qazprom” isə bir il əvvəldən Polşa və Ukrayna vasitəsilə Avropaya əlavə həcmlərin tədarükünə dair hərraclarda iştirakdan imtina edib.
Nəticədə Avropada qazın qiyməti kəskin artmağa başladı. Niderlanddakı TTF habında qazın tədarüklə birgə qiyməti bazar ertəsi iyulun 26-da min kubmetrə $433 rəqəmində dayanıb (fevralın 23-də min kubmetr $199 idi, - Sputnik). Son iki həftə ərzində “mavi yanacaq” sabit olaraq $410-440 aralığında satılırdı.
Əldən çıxmış gəlir?
“TAP bazar testlərinin nəticəsiz yekunlarını Avropa qaz bazarındakı hazırkı vəziyyətdə əlaqələndirmək düzgün deyil, çünki söhbət təcili tədarüklərdən deyil, perspektiv tələbatdan gedir. Ona görə də anbarların doldurulması və təklifin defisiti vəziyyətini sorğuların olması heç cür düzəltməzdi”. Rusiyanın YEK-in Texnologiyaların inkişafı institutunun eksperti Dmitri Koptev bu fikirdədir.
“Buna baxmayaraq, testlərin nəticələri müəyyən dərəcədə gözlənilməz oldu, - ekspert əlavə edir. – Onlar başlamamışdan layihənin rəhbərliyi bəyan edirdi ki, müsbət nəticəyə ümid edir. Lakin belə görünür ki, ehtiyatlılıq üstün gəldi. Aydındır ki, indi treyderlər üzərlərinə əlavə uzunmüddətli öhdəliklər götürməyə hazır deyillər”.
“Avropalı istehlakçılar iri tədarüklər istəyirlər, lakin qazı maksimal qısa müddətdə almaq istəyirlər. Uzunmüddətli sazişlər onların maraqlarına cavab vermir”. REA Enerji tədqiqatları institutlarının Dünya Enerji bazarlarının öyrənilməsi mərkəzinin direktoru Vyaçeslav Kulagin deyir.
“Qaz bazarı və onun qiymət dinamikası indi sabit deyil. Əgər indi yanacaq birja meydançalarında bahadırsa, lakin heç kim zəmanət vermir ki, bir neçə aydan sonra qiymətlər iki və ya üç dəfə düşməyəcək. Ona görə də hazırda hərrac praktikası alıcılar üçün daha az cəlbedicidir”, - o əlavə edir.
Kulagin bildirir ki, “unutmaq lazım deyil ki, TAP boru kəməri Avropada yüksək qaz qiyməti hesabı ilə istismara verilirdi – min kubmetrə görə təxminən $400. Bu “Şahdəniz” yatağında (magistralın resurs bazası) qaz hasilatının başa gəlməsi qiyməti ilə bağlı idi. O min kuba görə $35-dır, “Qazprom”da bu rəqəm $15-dır.
“Əgər Avropa ölkələri indi qiymətlər yüksək olanda əlavə həcmlər alsalar, bu Bakı üçün çox əlverişli olacaq. Lakin istehlakçı ucuz olmayan qazı istənilən qiymətə almağa tələsmir. O qiymətin düşməsini gözləyir, çünki Avropa Birliyinin bazarı ümumilikdə çox elastikdir”, - Kulagin əlavə edir.
Hətta Azərbaycan qazına ajiotaj tələbat halında respublika qısa vaxt aralığında tədarükləri artıra bilməzdi. “Energetika və maliyyə institutu” Fondunun iqtisadiyyat departamentinin rəhbərinin müavini Sergey Kondratyev bu fikirdədir.
“Məhz boru kəməri qazının bütün iri tədarükçülərinin müəyyən mənada “faciəsi” məhz bundadır. Müvafiq əlverişli bazar konyunkturası halında təklifin sürətlə qarşılanması üçün onların ya sərbəst gücləri, ya da sərbəst həcmləri olmur. Azərbaycanın gündəlik və həftəlik səviyyələrdə tədarük həcmini artırmaq üçün imkanı yoxdur, bu isə hazırda alıcıların əsas marağıdır”, - o bildirib.
Eləcə də oxuyun:
Azərbaycan Şimali Qafqaz və İran üçün əsas elektrik enerjisi donorudur – ekspert
Sıxılmış təbii qazın pərakəndə satışı neçəyədir və sərfəlidirmi?
Neft su yerinə axacaq. OPEK+ müqaviləsi Azərbaycan üçün sərfəlidirmi?