Şahpəri Abbasova, Sputnik Azərbaycan
BAKI, 13 aprel — Sputnik. Bu gün ölkə telekanallarının böyük bir hissəsini sosial yönümlü verilişlər əhatə edir. Həmin verilişlərdə əsasən ailə-məişət mövzuları, kimlərinsə həyatları müzakirə olunur. Bəzən bu müzakirələr öz sərhədlərini aşır desək, heç də yanılmarıq. Ən acınacaqlısı da odur ki, həmin verilişlərə 7-dən 77-yə qədər hər kəs baxır. Hər gün evlərimizin "çağrılmamış qonaqlar"ı gələcək nəsillərin tərbiyəsinə necə təsir edə bilər? Sputnik Azərbaycan olaraq bu məsələni müzakirə etdik.
Media eksperti, professor Qulu Məhərrəmli deyir ki, əgər orada azyaşlılar üçün zərərli informasiyalar varsa, qəbul olunmuş qaydaya görə, onlar müəyyən rənglərdən istifadə etməli və yaş məhdudiyyətini göstərməlidirlər: "Həmin verilişlər daha çox reklam qazandıran verilişlərdir. Ona görə də barəsində danışdığımız verilişlər həmin saatlarda efirə gedirlər. Dünya təcrübəsində də bu var. Məsələn, "18+", "12+", "16+", "7+" kimi işarələr qoyulur ki, bu yaşlarda olan uşaqlar və yeniyetmələr baxmasınlar. Amma təəssüf ki, bizim telekanallar buna riayət eləmirlər. İkinci bir məqam - niyə bu tipdə verilişlər efirlərdə çox gedir".
Məhərrəmlinin dediyinə görə, indi həmin verilişlər nisbətən azalıb:
"İki il əvvəl bu tipli verilişlər hədsiz çox idi. Qeyri-normativ hərəkətlər çox idi. İnsan talelərini şouya çevirmək, ədəbdən kənar situasiyalar baş verirdi. Etikadan kənar mövzular qoyulurdu. Qismən azaldılsa da, hələ də qalıb. Bunlar televiziyalarımızın "qara yarası"dır. Bunu şüurlu şəkildə, bilərəkdən edirlər ki, guya bununla insanların diqqətini ciddi verilişlərdən, ciddi problemlərdən uzaqlaşdıracaqlar. Amma görünən odur ki, bu, olduqca yanlış yanaşmadır. Cəmiyyətə çox ciddi ziyan verən, yeniyetmələrin psixologiyasını pozan, ictimai əxlaqa mənfi təsir edən nəticələr var. Milli Televiziya və Radio Şurası (MTRŞ) da bununla bağlı tədbirlər görür, amma görünür ki, bu tədbirlər kifayət deyil. Televiziyaların qanunda müəyyən olunmuş məhdudiyyətlər var, onlar buna mütləq əməl etməlidirlər".
Psixoloq Aytən Ələkbərova bildirir ki, bu tipli verilişlər uşaqlar üçün olduqca zərərlidir: "Bəzən həmin verilişlərə uşaqlar öz dayələri, anaları və ya nənələri ilə birlikdə baxırlar. Bəzən onlar öz işlərini tez bitirib otururlar televizorun qarşısında ki, həmin verilişlərə baxsınlar. Orada baş verən hadisələr uşaqların, yeniyetmələrin psixologiyasına təsir edir. Bəzən valideynlər deyirlər ki, uşaqlar verdiyimiz tərbiyəyə uyğun yox, başqa cür hərəkət edirlər, danışırlar. Araşdıranda görürsən ki, həmin verilişlərdən qaynaqlanıblar. Oradakı "qəhrəmanlar" kimi danışırlar, onlara bənzəyirlər. Buna görə də azyaşlılar həmin saatlarda ekran başında olmamalıdırlar".
Psixoloq bildirir ki, həmin verilişlərin müsbət tərəfləri də var: "Bəzən yeniyetmələr həmin verilişə baxır və oradan nəticə çıxarırlar. Tutaq ki, oradakı "qəhrəman"ın səhvi nəticəsində başına bədbəxt hadisə gəlib. Eyni səhvi etməyə çalışan yeniyetmə yolundan çəkinir. Oradakı ekspertlərin – hüquqşünasların, psixoloqların, həkimlərin fikirlərindən yararlananlar da var. Mən özüm də bir sosial yönümlü verilişdə ekspert kimi iştirak etmişəm. Mən görürdüm ki, hansısa problemi olan şəxs o veriliş sayəsində öz dərdinə çarə tapıb".
Bir çox televiziyalarda rejissor kimi fəaliyyət göstərən rejissor Elçin Elxanlı bildirir ki, həmin verilişlərdə ciddi mövzular müzakirə olunsa, bu, yeniyetmə və uşaqlara mənfi təsir göstərməz: "Ötən əsrin 80-ci illərindən başlayaraq dünyada sosial yönümlü verilişlər yaradılmağa başlandı. Azərbaycanda isə 90-cı illərin sonu, 2000-ci illərin əvvəllərində başladı. Sosial yönümlü verilişlərimizdə daha çox ailə-məişət mövzusu qabardıldığı üçün, daha çox əxlaqında problem olan insanların həyatları müzakirə olunduğu üçün bu, uşaqların əxlaqına mənfi təsir göstərə bilər. Övladını atan, evdən qaçan və digər bu kimi əxlaqında problemlər olan insanların həyatı gündəmə gəlməsə, daha ciddi mövzular müzakirə olunsa, yeniyetmə və uşaqlarda fəsadlar törətməz".
Elxanlı əlavə edir ki, həmin verilişlərdə ekspert qismində iştirak edən insanlara diqqət edilməlidir: "Onlar son 10-12 ildə daha çox vüsət almağa başladı. Həmin verilişlərlə böyüyən uşaqlar indi gəncliyi təşkil edirlər. Gördüyünüz kimi, hazırda 18-20 yaşlı uşaqların intiharına daha çox rast gəlirik. Və yaxud rayondan gizlin qaçıb gələn xeyli gənc var. Bu problemlərin yaranmasında həmin verilişlərin də rolu var. Əslində həmin verilişlər elə həmin saatlarda getməlidir. Sadəcə olaraq, müzakirə olunan mövzulara, oraya çıxarılan insanlara diqqət edilməlidir. Ən vacib məsələ də orada ekspert qismində çıxış edən insanlardır. Hansı ki, mövzunu müzakirə edir, gələn qəhrəmanı mühakimə edir. Bax o insanlara diqqət yetirilməlidir.
"Mirzə Cəlilin acı gülüşü artıq nadir hallarda ekranlarda həllini tapır">>
Çarəsiz, hansısa bir dərdinə dərman axtaranları müzakirə və mühakimə edənlərə diqqət etmək lazımdır. Baxırsan ki, həyatda düz-əməlli əxlaqı olmayan adamlar dərdini danışana əxlaq dərsi keçirlər. Bu kimi şeylərin qarşısı alınmadır. Hətta aparıcılar özləri də hakim obrazını alıblar. Məhkəmə qururlar, sanki. Və insanları aşağılayırlar. Buna baxan azyaşlı, əlbəttə, bir dərs almayacaq. Etik qaydalara riayət edilməlidir. Bundan əlavə, verilişlərin xronometrajları (müddəti - red.) həddindən artıq çoxdur. Hər gün 3-4 saat insanları bu qədər yükləmək olmaz".
Milli Televiziya və Radio Şurasının (MTRŞ) Aparat rəhbəri Fazil Novruzov da məsələyə münasibətini bildirdi:
"Həmin verilişlər kateqoriyalara bölünür: "6+", "12+", "16+", "18+". Yayıma biz baxırıq, amma həmin proqramların bölgüsünə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi nəzarət edir. Onların nəzdində yaradılan ekspert qrupları həmin proqramları kateqoriyalaşdırmalıdır. Mövcud durumda o kateqoriyalaşdırılma hazırda olmadığından biz təyin edə bilmərik ki, həmin veriliş hansı kateqoriyaya daxildir və ya daxil deyil.
Ümumi qəbul olunub ki, ümumi baxış üçün nəzərdə tutulub. Qanunvericilikdə həmin saatlarda o verilişlərin getməsini qadağan edən tələb yoxdur. O tələb olmadığına görə biz hələlik həmin verilişlərə müdaxilə edə bilmirik. Əgər hansısa verilişə "16+" kateqoriyası qoyulursa, həmin veriliş axşam saat 21-dən sonra göstərilməlidir. Yox əgər kateqoriya qoyulmayıbsa, həmin veriliş efirə gedirsə, burada heç bir qanun pozuntusu yoxdur. O verilişi siz "16+" kimi qiymətləndirirsinizsə, bu o demək deyil ki, bu "16+"dur. Bunu subyektiv yanaşma ilə təyin etmək olmaz. Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi kateqoriyalaşdırma aparmalıdır. Filmləri, şou-proqramları, verilişləri kateqoriyalara ayırmalıdırlar. Bu olmadığından, hələlik ümumi qəbul olunur".