BAKI, 5 mart — Sputnik, Aleksandr Xrolenko, hərbi şərhçi. Otuz ildən çoxdur ki, dünyadakı analoqları arasında ən nəhəng və mükəmməl ağır, uzun mənzilli hərbi-nəqliyyat təyyarəsi olan "Ruslan" An-124-ə Rusiyada modernləşdirilmiş görünüş və ikinci həyat veriləcək. Martın 2-də Aviastar-SP Ulyanovsk müəssisəsində keçirilən görüşdə müdafiə naziri Sergey Şoyquya "Ruslan" An-124 təyyarəsinin istehsalını bərpa etmək təklif olundu. 2004-cü ilə qədər Ulyanovsk təyyarə zavodu bu tip 56 təyyarədən 36-sını istehsal edib, 2020-ci ildə altı An-124 təyyarəsi bu müəssisədə təmir edilib və zavodun texnoloji səviyyəsi ən qısa vaxtda "Ruslan"ların seriya şəklində istehsalını həyata keçirməyə imkan verir.
Ulyanovsk təyyarə istehsalçılarının təklifini həyata keçirmək bir o qədər də asan məsələ deyil, çünki əvvəllər uzun illər Rusiya Federasiyası Müdafiə Nazirliyindən də belə bir təşəbbüs irəli sürülmüşdü. Ancaq hər dəfə layihənin gerçəkləşməsinə nəsə mane olurdu. Beləliklə, Ukrayna müəssisələri ilə əməkdaşlıq əsasında Ulyanovskda "Ruslan"ın istehsalını bərpa etmək barədə 2006-cı ildə qəbul olunmuş qərarı ixtisara salmalı oldular, çünki Ukrayna tərəfi 8 il idi ki, təyyarələr üçün mühərriklərin tədarükünü təmin etmirdi.
Rusiya Federasiyası Sənaye və Ticarət Nazirliyində belə hesab edirdilər ki, An-124 təyyarələrinin istehsalına kəskin ehtiyac yoxdur, çünki mövcud parkın təmiri "Ruslan"ların 2040-cı illərin sonuna qədər istismar edilməsinə imkan verir (istismar müddəti 50.000 saat, 10.000 uçuş və ya 45 ildir). Digər tərəfdən, eyni qurum Rusiyanın An-124 təyyarəsinin analoqu olan ağır nəqliyyat təyyarələrinin 2020-ci ildən sonra istehsalına icazə verib. "Ruslan"lar və Rusiya Hərbi Nəqliyyat Aviasiyası (HNA) üçün, bəlkə də, məhz indi yeni perspektivlər açılmağa başlayıb.
Son illərin Suriyada, Qarabağda və planetin digər qaynar nöqtələrindəki həyəcanlı hadisələri qoşunların, silahların və materialların operativ köçürülməsi üçün ağır hərbi nəqliyyat aviasiyasının vacibliyini bir daha təsdiqlədi. Xatırladaq ki, baza hərbi nəqliyyat vasitəsi olan "Ruslan" 850 km/saat sürətlə 120 ton yükü (80 tonluq yüklə maksimum məsafə 7500 km-ə qədər uzanır) 4800 km-ə qədər məsafəyə daşımağa qadirdir. Təyyarənin Amerika istehsalı olan analoqu Lockheed C-5 Galaxy yükdaşıma qabiliyyətinə görə ondan əhəmiyyətli dərəcədə geri qalır. Bununla belə, Rusiya Federasiyası Müdafiə Nazirliyi cəmi 10 ədəd An-124 təyyarəsini istismar edir. Yeni çağırışlar və təhdidlər HNA-nın kəmiyyət və keyfiyyət artımını tələb edir.
Tarixdə ilk dəfə
Suriyada çətin hərbi-siyasi vəziyyət davam edir. Situasiya mobil möhkəmlənmə tələb edə bilər, bu səbəbdən də Suriya ərazisində Rusiya Aerokosmik Qüvvələrinin əməliyyat aerodromları şəbəkəsi genişləndirilir. Amerikanın "The Drive" nəşrinin yazdığına görə, Xmeymimdəki uçuş-enmə zolağının uzunluğu 3,2 km-ə çatdırılıb ki, bu da "ağır yüklü" hərbi nəqliyyat təyyarəsi olan "Ruslan" An-124-ü qəbul etməyə imkan verir.
Bir qədər əvvəl hərbi nəqliyyat aviasiyası (An-124 təyyarələri də daxil olmaqla) operativ şəkildə Rusiyadan Ermənistana Dağlıq Qarabağdakı sülhməramlı kontingentin tərkibinə daxil olan 1960 hərbi qulluqçunu standart silah və texnika ilə (90 zirehli transportyor 380 ədəd avtomobil və xüsusi texnika) birlikdə daşıdı. HNA-nın bu tip əməliyyatlarına əvvəlcədən hazırlaşmaq, ehtiyat təyyarələrə, ekipajlara, marşrutlara və aerodromlara sahib olmaq lazımdır.
Yanvarın ortalarında Bryansk bölgəsində Rusiya tarixində ilk dəfə Seşinski və Tver aviasiya alayları heyətlərinin birgə təlim uçuşları altı "Ruslan" An-124-100 strateji hərbi nəqliyyat təyyarəsinin eyni vaxtda iştirakı ilə reallaşdı. Uçuşların məqsədi hərbi hissələrin şəxsi heyətinin standart silah və hərbi texnika ilə uzun məsafələrə eyni vaxtda köçürülməsində ekipajların bacarıqlarını artırmaq idi. Rusiya Federasiyası Müdafiə Nazirliyinin məlumatına görə, altı ədəd "Ruslan" təyyarəsi 3000-dən çox hərbçini və ya 48 zirehli texnika vahidini göyərtəsinə götürə bilər.
Qəfil hərbi qarşıdurma vəziyyətində Rusiya Federasiyası ərazisinə yerləşdirilən qoşunlar vahid bir orqanizm kimi hərəkət etməli, vəziyyətdəki hər hansı bir dəyişikliyə dərhal reaksiya verməlidir. Bunun üçün onlarla və yüzlərlə HNA təyyarəsi tələb oluna bilər. Deməli, yaxın gələcəkdə Ulyanovsk təyyarə zavodunun işi artacaq.
İkinci həyat
"Ruslan" An-124-100 təyyarəsi 120 tondan çox yükü havaya qaldırmağa qadirdir (880 nəfərlik hərbi heyət və ya dörd Mi-8 helikopteri, yaxud da 18 metrlik bir raket və ya 18 maşın). Müdafiə Nazirliyindən başqa, Rusiyanın müxtəlif strukturlarında daha 20 belə təyyarə istismar olunur ("224-cü Uçuş Dəstəsi" Dövlət Hava Yolları şirkəti, "Volqa-Dnepr" şirkəti). Müqayisə üçün bildirək ki, Ukraynanın Antonov Hava Yollarında cəmi 7 belə təyyarə var.
Əlbəttə ki, Rusiyada An-124 tipli ağır nəqliyyat vasitələrinin sayı get-gedə artacaq. Yəqin ki, rəqəmsal modernləşdirmə, Rusiyanın yeni mühərrikləri NK-32 və ya PD-14, avionikada və şassi dizaynındakı ciddi dəyişikliklər ağır hərbi nəqliyyat təyyarəsinin fərqli bir ad altında buraxılmasına gətirib çıxaracaq. Məsələn, NATO çoxdan An-124-ə "Kondor" adını verib. Ulyanovskdakı zavodda ağır hərbi nəqliyyat təyyarələrinin istehsalını canlandırmaq üçün keçilməz maneələr mövcud deyil.
Ukraynanın Antonov dövlət müəssisəsi istehsalın bu ölkənin iştirakı olmadan reallaşmasını mümkün hesab etmir. Ancaq əvvəllər Rusiya Federasiyası Sənaye və Ticarət Nazirliyi bəyan edib ki, Antonov An-124 təyyarələrinin sertifikat sahibi olaraq Rusiyada təyyarələrin uçuş qabiliyyətini qorumaq üçün öz öhdəliklərini yerinə yetirmir və bu prosesdə Rusiya sənayesinin iştirakı qaçılmazdır.
"Aviastar-SP" Ulyanovsk müəssisəsi artıq xeyli müddətdir ki, "Ruslan" təyyarələrinin An-124-100 (VTA versiyası) və An-124-100-150 (maksimum yük - 150 ton) tiplərinə texniki xidmət göstərir və modernləşdirmə işləri aparır. Sovet konstruksiya ideyalarını "özəlləşdirmək" cəhdləri nəticə vermir, Kiyevin An-124-ün "Ukrayna mənşəli" məhsul olduğu ilə bağlı müasir tezisləri isə tənqidlərə davam gətirmir.
An-124 təyyarəsi Sovet İttifaqında Voronej, Ulyanovsk, Kiyev aviasiya müəssisələrinin əməkdaşlığı nəticəsində yaradılıb. Sovet Ordusu tərəfindən 1991-ci ildə silahlanmaya qəbul edilib. Əvvəlcə müstəqil Ukraynanın sahib olmadığı qitələrarası ballistik raketlərin havaya qaldırılması üçün nəzərdə tutulmuşdu. 56 "Ruslan"dan 36-sı Ulyanovskda istehsal edildi və təsadüfi deyil ki, hazırda Ukraynanın Antonov şirkətinin dörd adda məhsulunun siyahısında An-124 mövcud deyil.
Ukrayna təyyarə sənayesinin vəziyyəti bu qanadlı nəhənglərin istehsalı ilə bağlı yalnız xəyal qurmağı imkan verir. Texnoloji deqradasiya – Rusiya ilə ənənəvi əlaqələri birtərəfli qaydada pozan bütün postsovet ölkələrinin etibarlı "ortağıdır". Yeri gəlmişkən, dünya şöhrətli Sovet təyyarə dizayneri Oleq Antonov Moskva quberniyasında doğulub, Saratov və Leninqradda təhsil alıb və konstruktor kimi Moskvada fəaliyyətə başlayıb. 1946-cı ildən etibarən Sibir Tədqiqat Aviasiya İnstitutuna rəhbərlik edib və həmin müəssisə 1952-ci ildə Kiyevə köçürülüb.