BAKI, 17 fevral — Sputnik, Qaliya İbrahimova. Şimali Atlantika Alyansı struktur islahatlarına hazırlaşır. Bu islahatlar yalnız təşkilatın üzvlərinə deyil, qonşu ölkələrə də şamil olunacaq. Co Bayden ABŞ prezidenti seçiləndən sonra planlar genişlənir: Ukrayna, Krım və Qara dəniz bölgəsini də yeni strategiyaya daxil etmək istəyirlər. Daha bir mühüm hədəf də Rusiya ilə Türkiyəni bir-birindən uzaqlaşdırmaqdır. RİA Novosti alyansın məramını müəyyənləşdirməyə çalışıb.
Kollektiv təhlükəsizlik
NATO hara gedir və qarşısına hansı məqsədləri qoyub? Fevralın 17-də bu alyansa üzv ölkələrin müdafiə nazirləri bu suallara cavab tapmağa çalışacaqlar. Onların görüşü, adətən, bu dəfə mart ayına planlaşdırımış illik sammitdən əvvəl baş tutur. Nazirlər sammitin yekun gündəliyini razılaşdırıb Baş katibinin təsdiqinə göndərəcəklər. Hazırlıq prosesi gərgin keçir: ABŞ-da prezident administrasiyasının dəyişməsi hər şeyi başdan başlamağı tələb edir.
Alyansda Amerikanın əvvəlki kimi transatlantik təhlükəsizliyinin qarantı olduğunu gizlətmirlər. Bununla belə ümid edirlər ki, Co Bayden də üzv ölkələrə diqqətlə yanaşacaq. Və bir daha vurğulayırlar: Donald Trampın dövründəki kimi təşkilatdaxili münasibətlərin kəskinləşməsinə yol verməmək çox vacibdir.
Bu ərəfədə portuqaliyalı nazir Joau Qomeş Kravinu açıq şəkildə bəyan etdi: Trampın prezidentliyi ideoloji eksperiment idi. Nəticələri isə ABŞ-ın dünyadakı nüfuzu baxımından acınacaqlı oldu".
NATO müdafiə nazirlərinin görüşündən dərhal sonra keçiriləcək Münhen Təhlükəsizlik Konfransının sədri Volfqanq İşinger də danışdı. Alyansın Baydendən nə gözlədiyi məsələsi müzakirə edilərkən dedi: "Avropalıların özləri üçün bu suala cavab vermək vacibdir: əgər dörd il sonra amerikalılar Trampa bənzər bir prezident seçsələr nə olacaq?"
Hərçənd, Vaşinqton müttəfiqlərinin narahatlığının fərqindədir. Pentaqonun yeni başçısı general Lloyd Ostin onları sakitləşdirməyə çalışır. "Amerika alyansın dəyərlərinə sadiqdir", – deyə o əmin etdi.
Bayden administrasiyası məxsusi olaraq əsas skeptiklər – Almaniya və Fransa üçün ABŞ Prezidentinin NATO-nun Baş katibi Yens Stoltenberqlə danışığının videosunu yayımladı. Görüşdə Bayden "Kollektiv təhlükəsizlik üzrə öhdəliklər Vaşinqton üçün müqəddəsdir", – deyə bildirir.
Yeni prezident, köhnə tələblər
ABŞ-ın müttəfiqlərə münasibətində tonunu dəyişməsi heç də Trampın əsas tələbindən geri çəkiləcəyi mənasına gəlmir: alyans üzvləri müdafiə xərclərini ÜDM-in iki faizinə qədər artırmaq məcburiyyətindədir. Müdafiə nazirlərinin toplantısında bu prioritet mövzulardan biri olacaq.
Almaniya, İtaliya və İspaniya hələ də "planka"nı qaldıra bilməyiblər və çətin ki, 2024-cü ilə qədər buna nail olsunlar. Amma Amerika rəhbərliyi bu məsələyə sakit reaksiya verir. "Vaşinqton 2031-ci ilə qədər bu ölkələrin hədəfə çatacağına ümid edir", – deyə Pentaqonun nümayəndəsi Con Kirbi konkret tarix verir.
Stoltenberq özü də müdafiə xərclərinin artacağına ümid edir. NATO-nun heç kimə güzəştə getmək fikri yoxdur: "Bu alyansın bütün üzvləri, o cümlədən, quruma yeni üzv olmuş Şimali Makedoniya Respublikası üçün də mütləqdir. Keçid dövründən söhbət gedə bilməz".
Pentaqon vəziyyəti düzəltməyə və Baydenlə Trampın kollektiv təhlükəsizliklə bağlı fikirlərində fərq tapmağa cəhd göstərdi. ABŞ hərbçilərinə görə, ölkənin yeni prezidenti bu konsepsiyanı fərqli şəkildə şərh edir: Bayden üçün bu yalnız hərbi xərclər deyil, həm də dərman xərcləri və yeni pandemiyaların qarşısını almaq deməkdir.
Pentaqona görə, demokratın müttəfiqlərə loyal münasibətinin daha bir təsdiqi hərbi kontingentin Almaniyadan çıxarılmasını dayandırmaq barədə qərarı oldu. Hərçənd, Berlin buna tamamilə fərqli yanaşdı. Almaniya Fedarativ Respublikasının səlahiyyətliləri təkid edirlər: Ölkədəki Amerika hərbi bazalarının saxlanılması Avropanı da, Amerikanı da həm Rusiyadan, həm də Yaxın Şərq ölkələrindən gələ biləcək təhdidlərdən qoruyur.
Türkiyəni qaytarmaq
Müdafiə nazirlərinin görüşündə alyansın analitikləri tərəfindən hazırlanmış "NATO–2023" hesabatı da müzakirə olunacaq. Bu tədqiqatın əsasında yaxın illər üçün strategiyalar hazırlanacaq.
"Yeni beynəlxalq şəraitə uyğunlaşmaq vacibdir. NATO böhran vəziyyətlərində operativ və əlbir şəkildə hərəkət etməlidir, hətta bu, qurumun təməl prinsiplərinin pozulması ilə müşayiət olunsa belə", – deyə təqdim olunan sənəddə bildirilir.
Hesabat müəlliflərinin fikrincə, Çin və Rusiya NATO üçün ciddi təhdid yaradır. Ancaq başqa bölgələrə də xeyli diqqət ayrılıb. Alyans üzvlərinə Amerika hərbçilərinin Əfqanıstandan çıxarılması ilə bağlı tələsməmək və Suriya ilə İrana diqqət yetirmək təklif olunur.
Yeni strategiyada Qara dəniz bölgəsinə xüsusi yer verilir – Türkiyə, Ukrayna, Gürcüstan diqqət mərkəzindədir. NATO üzvləri əmindir: bu ölkələrin təhlükəsizliyi Avropa və Amerikadakı vəziyyətə birbaşa təsir göstərir.
Sənəd müəllifləri vurğulayırlar ki, Ankaranı transatlantik orbitinə qaytarmaq NATO-nun marağındadır. Əlaqələrin möhkəmlənməsinə doğru ilk addımı ABŞ-ın yeni dövlət katibi Entoni Blinken atdı: bu günlərdə Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğluna zəng vuraraq Qərblə Ankaranın qarşılıqlı münasibətləri məsələsini müzakirə etdi. Ancaq söhbət bir o qədər də alınmadı. Blinken Türkiyədən ilk növbədə Rusiya istehsalı olan S-400 zenit raket kompleksindən imtina etməsini istədi.
NATO-nun Krım gündəmi
Alyansa üzv ölkələrin müdafiə nazirləri Kiyevin Krım yaxınlığında hava məkanından istifadə ilə bağlı son təklifini də müzakirə edəcəklər. Söhbət alyansa Simferopol uçuş məlumat bölgəsinə daxil olmaq üçün icazə verilməsi təşəbbüsündən gedir - Ukraynanın təsnifatına görə, bu, Xerson bölgəsinə aid hava naviqasiya zonasıdır.
"Hava sahəsinin bu hissəsindən NATO əməliyyatları üçün qoşun, texnika və yüklərin daşınması məqsədilə istifadə edilməsini təklif edirik. Rusiya ilə sərhəd boyunca vəziyyətin izlənilməsində alyansın dəstəyinə ümid edirik", – deyə Ukrayna infrastruktur naziri Vladislav Krikli bildirib.
Krımın Rusiyaya birləşdirilməsindən sonra Qara dəniz üzərində uçuşlara nəzarət ikiyə bölünüb. Simferopoldakı Rusiya dispetçerləri yarımadanın üzərindəki uçuşlara nəzarət edir, dəniz üzərindəki beynəlxalq yollar isə hələ də Odessa və Dneprdən gələn dispetçerlərin nəzarətindədir.
Krımın Rusiyanın tərkibinə daxil edilməsini tanımayan ölkələr Ukrayna dispetçerlərinin xidmətindən istifadə edir. Ancaq təyyarələr birbaşa Krım ərazisi üzərindən uça bilməz. Əvəzində, yarımadanın ətrafında və Qara dəniz hövzəsinə bitişik sularda sərbəst uçuş təmin olunur.
Artıq Krımdan bu təşəbbüsə reaksiya verilib. Rusiya Dövlət Dumasının Krımdan olan millət vəkili Mixail Şeremet bəyan edib ki, "Heç bir NATO təyyarəsi yarımadanın üzərindən uça bilməz!"
Narahat Qafqaz
"Qara dəniz problematikası NATO-nun gündəminə yalnız Ukraynaya görə düşməyib, bu məsələdə Rusiyanın Qafqaza təsirinin güclənməsinin də rolu var", – deyə Rusiyanın Beynəlxalq Məsələlər üzrə Şurasının baş direktoru Andrey Kortunov bildirir. Onun sözlərinə görə, Rusiya sülhməramlılarının Qarabağa yerləşdirilməsi NATO-da narahatlıq yaradıb: "Onlar bunu birbaşa təhdid kimi qəbul edirlər".
O, belə hesab edir ki, Qara dəniz mövzusunun hallandırılması Ukrayna üçün gündəmə gəlmək fürsətidir. Bununla belə, ekspertin proqnozlarına görə, Kiyev hakimiyyəti Rusiyanın Krımdakı hərbi mövcudluğunu öz təhlükəsizliyi üçün ciddi təhdid olaraq qəbul etməyə davam edəcək.
"Ukrayna çoxdan yarımadadakı tikinti ilə bağlı həyəcan təbili çalırdı. İddiaya görə, orada mülki deyil, hərbi obyektlər tikilir. Ona görə də bu addım "Rusiya təhdidi" kimi qələmə verilir", – deyə Kortunov vurğulayır.
NATO-ya üzvlüyün faydaları
Ankaradakı Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin mütəxəssisi Orhan Qafarlı belə hesab edir ki, Krım məsələsi NATO-nun Qara dənizdə gücləndirilməsinin vacib, lakin yeganə hədəfi deyil. "Türkiyəni geri qaytarmaq üçün İttifaqın Qara dənizdə güclənməsi vacibdir. Hazırda NATO ilə Ankara arasında bir çox mövzuda fikir ayrılığı mövcuddur. Ancaq hər iki tərəf əməkdaşlığın lazımlı olduğunu başa düşür".
Qafarlının sözlərinə görə, Türkiyə cəmiyyətində də NATO üzvlüyünü qoruyub saxlamaq istəyi güclüdür.
Alyansın ən yeni hədəfi isə Türkiyə və Rusiyanın yaxınlaşmasına imkan verməməkdir. Ancaq bu iki ölkəni çox şey biləşdirir, odur ki ekspert qurumun bu tapşırığın öhdəsindən gələ biləcəyinə şübhə ilə yanaşır.