BAKI, 28 yanvar — Sputnik, Dmitri Kosiryev. Diaqnoz qoymaq çətindir, ancaq dərman təyin etmək də asan iş deyil. Xüsusən də söhbət bütün dünyadan gedirsə və kainatın yalnız böhrana düşmədiyi, həm də qlobal dövrün dəyişməsini belə əzablı şəkildə keçirdiyi artıq hamıya aydındırsa...
Bu həftə keçirilən virtual Davos forumu öz qarşısına məhz belə bir məqsəd qoymuşdu: bütün planetin gözəl gələcəyinə gedən ortaq yolu tapmaq üçün ən yaxşıları və ən güclüləri bir yerə toplamaq. Orada çıxış edən çoxsaylı insan arasından bizim üçün ən maraqlı olanları bu fikirləri söyləyənlərdir: çıxış yolu var, sabahımız dünənimizdən pis olmamalıdır və dünya buna nail ola bilər. Çünki son vaxtlar "əvvəlki dünya artıq mövcud olmayacaq", "bizi dəhşətli gələcək gözləyir" kimi bədbin proqnozlarla çıxış edənlərə çox qulaq asmışıq. Elə Davosun təşkilatçısı Klaus Şvabı götürək… Amma bu barədə bir qədər sonra. İndi daha optimist çıxışlar haqqında danışaq…
Vladimir Putin də digər çıxışçılar kimi diaqnoz qoydu, əlbəttə ki, bunsuz mümkün deyil. Maraqlı alındı, çünki konkret rəqəmlər, faktlar səsləndirdi. Məsələn:
"Son 30 ildə bir sıra inkişaf etmiş ölkələrdə vətəndaşların yarıdan çoxunun gəlirlərində artım qeydə alınmayıb. Ancaq təhsil və səhiyyə xidmətlərinin dəyəri artıb. Özü də bilirsiniz nə qədər? Düz üç dəfə!"
Və yaxud başqa bir fakt… Bu dəfə Çinlə bağlı: "Əgər gündəlik adambaşına 5,5 dollar gəlir səviyyəsini götürsək (alıcılıq qabiliyyəti paritetində), Dünya Bankına görə, məsələn, Çində 1990-cı ildə 1,1 milyard olan daha az gəlirli insanların sayı son illərdə 300 nəfərə qədər azalıb".
Sonra söhbət Rusiyanın üstünə gəldi: eyni statistika göstərir ki, gündəlik 5,5 dollar gəliri olan insanların sayı 1999-cu ildə 64 milyon nəfər idisə, indi təxminən beş milyon nəfərdir".
Putinin böhranla bağlı ümumi proqnozu belədir: 30-40 il işləyən əvvəlki model bərpa edilə bilməz, pandemiya böhranı fəlakəti sürətləndirdi.
"Dünyanın bir milyon insana və ya "qızıl milyard"a işləyən iqtisadiyyat modeli qurmaq yolunu tuta bilməyəcəyi artıq tamamilə aydındır. Bu, dağıdıcı mövqedir. Bu cür model davamlı ola bilməzdi".
Müalicə üsullarından danışmalı olsaq, Moskva qarşıdakı dövrdə hər bir millətin, cəmiyyətin yaşaması, mövcud olması üçün dörd aydın hədəf irəli sürdü:
Birincisi. İnsanın rahat yaşayış mühiti olmalıdır. Bunlar yaşayış yeri və əlçatan infrastrukturdur: nəqliyyat, enerji, kommunal xidmətlər və əlbəttə ki, ekoloji rifah.
İkincisi. Hər bir insan əmin olmalıdır ki, onun sabit gəlir və layiqli həyat səviyyəsini təmin edəcək işi var.
Üçüncüsü. Hər bir insan əmin olmalıdır ki, lazım gəldikdə yüksək keyfiyyətli və effektli tibbi yardım alacaq, səhiyyə sistemi, hər bir halda onun müasir tibbi xidmətə əlçatanlığını təmin edəcək.
Dördüncüsü. Ailənin gəlir səviyyəsindən asılı olmayaraq, uşaqlar layiqli təhsil almaq və öz potensialını reallaşdırmaq imkanına malik olmalıdırlar. Bu, müasir iqtisadiyyatın effektiv inkişafına zəmanət verməyin yeganə yoludur. Belə iqtisadiyyat üçün insanlar vasitə deyil, məqsəddir.
Bu, sosializmə oxşasa da, əslində bununla heç bir əlaqəsi yoxdur – istənilən sistemin, əgər o, bu sadə məqsədlərə, cəmiyyətlərin və dövlətlərin sadə mövcudolma mahiyyətinə riayət edərsə, yaşamaq şansı var.
Bu üç maddəyə dördüncüsünü də əlavə etmək olar: bir-birinizlə didişməyin, yoxsa dünya elə bu dəqiqə hamının hamı ilə döyüşdüyü müharibəyə məhkum olacaq. Bir də ki, dalaşmaq üçün artıq gecdir. Putinin də dediyi kimi, "Mərkəzləşdirilmiş, birqütblü dünya düzəni qurmaq üçün can atılan dövr artıq başa çatıb. Əslində, belə bir dövr heç başlamamışdı da. Sadəcə bu istiqamətdə müəyyən cəhdlər olmuşdu. Ancaq bu, artıq arxada qaldı. Belə inhisarçılıq öz təbiəti etibarilə bizim sivilizasiyamızın mədəni, tarixi müxtəlifliyinə ziddir".
Bundan sonra elə bir yeni era yaratmalıyıq ki, müxtəlif inkişaf mərkəzləri öz ibtidai modelləri, siyasi sistemləri, sosial institutları ilə dinc şəraitdə yarışa bilsin.
Davosda baş verənlərin pərdəarxası məqamları da çoxdur. Məsələn, Putin kimə müraciət edirdi? Bəs bu yaxınlarda Çinin lideri Si Tszunpin "eyni taleyə məhkum cəmiyyət" və onunla əməkdaşlıqdan danışarkən kimə üz tutmuşdu? Davosu bəşəriyyətin gələcək gedişatını göstərmək üçün özünə platforma hesab edən "qızıl milyard"a və nəhəng korporasiyalara? Yoxsa indiyə kimi əldə olunanları silib-süpürən gözlənilməz fəlakətlər dalğasını çarəsizliklə izləyən dünyanın 200-ə yaxın dövlətində yaşayanların mütləq əksəriyyətinə?
Burada yuxarıda vəd etdiyimiz kimi, Klaus Şvab məsələsinə qayıda bilərik. Şvabın "COVID-19: böyük yenilənmə" adlı kitabı Davos forumunun əsas mövzusuna qarşı birbaşa təxribat xarakteri daşıyır. Həm də təkcə ona deyil. Şvab öz kitabında qorxuducu səmimiyyətlə təxminən belə deyir: pandemiya bütün planeti, dövlətləri, cəmiyyətləri mənəvi cəhətdən əzmək, məhv etmək, qorxutmaq üçün yaxşı bəhanədir. İnsanlar karantində oturduqları, maska altında əziyyət çəkdikləri və bizim "dünya artıq əvvəlki kimi olmayacaq" şəklindəki moizələrimizə qulaq asdıqları vaxt biz – "qızıl milyard"ın intellektual liderləri bu dünyanı öz bildiyimiz kimi yeniləməliyik.
Düzdür, dünya əvvəlki kimi deyil, ondan da yaxşı olmalıdır. Və sən demə, bu dünyada Şvab kimilərdən fərqli olaraq, belə bir kainatı qurmağın yolunu göstərən ölkələr və insanlar da varmış...