İradə Cəlilova, Sputnik Azərbaycan
BAKI, 25 noyabr — Sputnik. Azərbaycan xalqı zaman-zaman erməni təcavüzü ilə qarşılaşmalı olub.
Belə ki, erməni millətçilərinin 1988-ci ildə başladıqları "Qarabağ" fitnəkarlığı həm də Ermənistan SSR-də yaşayan azərbaycanlıların öldürülməsi və kütləvi deportasiyası ilə müşayiət olundu.
Bu barədə Sputnik Azərbaycan-a danışan tarixçi Kamran İsmayılov bildirib ki, qondarma "Dağlıq Qarabağ" məsələsinin qızışdırılması fonunda Ermənistanda yaşayan 200 mindən artıq azərbaycanlı ən zorakı üsullarla öz doğma torpaqlarından, yurd-yuvalarından deportasiya olundu.
K.İsmayılovun sözlərinə görə, etnik təmizləmə zamanı on minlərlə insan qətlə yetirilir, şikəst edilir və itkin düşür. Onların əmlakı, var-dövləti erməni quldurları tələfindən ələ keçirilir, nəticədə didərgin düşən azərbaycanlı əhaliyə milyardlarla ziyan vurulurdu: "Ermənistan SSR-dən ilk qaçqın dalğası məhz Zəngəzurdan başladı. Həmin il ərzində Zəngəzurun demək olar ki, bütün azərbaycanlı əhalisi öz doğma yurdlarından deportasiya olundu. 1991-ci ilin avqustunda Zəngəzurun azərbaycanlılar yaşayan sonuncu kəndinin - Mehri rayonunun Nüvədi kəndin əhalisinin qovulması ilə Zəngəzur bölgəsinin və Ermənistan Respublikasının əhatə etdiyi bütün torpaqların "türksüzləşdirilməsi" prosesi başa çatdırıldı".
Tarixçi bildirir ki, 1988-1990-cı illər ərzində Ermənistanda 216 nəfər azərbaycanlı vəhşicəsinə qətlə yetirilib.
Belə ki, təkcə 1988-ci ildə Qərbi Azərbaycan ərazisində 261 azərbaycanlı kənd və qəsəbəsi boşaldılır ki, onlardan da xalis azərbaycanlılar yaşayan kənd və qəsəbələrin sayı 172-si, azərbaycanlılarla başqa millətlərin yanaşı yaşadığı qarışıq kənd və qəsəbələrin sayı isə 89 idi.
"Bundan başqa daha 6 şəhərdə digər millətlərlə yanaşı, azərbaycanlılar da yaşayırdılar. Bu yaşayış məntəqələrində isə soydaşlarımızın sayı 49 min 928 ailədə 250 min nəfər olub. Tam olmayan məlumatlara görə, 1988-1989-cu illər soyqırımı zamanı Ermənistanda 226 azərbaycanlı ermənilər tərəfindən öldürülüb, 400 nəfərdən çox adam bədən xəsarəti alıb. Bu da həmin illərdə ermənilər tərəfindən öldürülən və yaralanan soydaşlarımızın tam siyahısı deyil. Təxmini hesablamalara görə, kolxozlarda azərbaycanlılara məxsus 43789 baş iribuynuzlu, 454660 baş xırda buynuzlu mal-qara, çoxsaylı ev quşları, arı ailələri, 170 mədəniyyət evi, 274 məktəb binası, 119 kitabxana, uşaq bağçaları, həkim məntəqələri, məscid binaları, 1381 yardımçı təsərrüfat tikintiləri, 2169 avtomaşın, 1976 traktor, 3132 kənd təsərrüfat texnikası, minlərlə hektar üzüm və meyvə bağları ermənilərə qalıb".
Onun sözlərinə görə, azərbaycanlı qaçqınlar Ermənistanda təqribən 677.870 ha torpaq fondu qoyub gəliblər. Bütün bunların hamısının dəyəri isə, təxmini hesablamalarla 17,5 milyard ABŞ dolları təşkil edir.
Qaçqınlara dəyən ümumi maddi ziyan 20 milyard ABŞ dolları təşkil edir. 1988-ci ilə kimi Ermənistan SSR-də 261 azərbaycanlı yaşayış məntəqəsinin 500-ə yaxın qəbiristanlığı (bu kəndlərin böyük əksəriyyəti qədim yaşayış məskənləri olduğundan onlarda yeni qəbiristanlıqlarla yanaşı, çox vaxt iki, üç, hətta 4-5 köhnə və qədim qəbiristanlıq vardı) erməni tapdağı altında qaldı və həmin qəbiristanlıqların əksəriyyəti yer üzündən silinib.
Erməni millətçilərinin mənəvi və fiziki terroru, kütləvi qətliamlar nəticəsində Ermənistan vətəndaşı olan 20 minə yaxın müsəlman kürd, eləcə də yezidilər, ruslar, malakanlar da bu ölkəni tərk etməli olublar.
Və 1988-1989-cu illərdə bütün qeyri-erməni əhalinin deportasiya edilməsi nəticəsində Ermənistan Respublikası monoetnik erməni dövlətinə çevrildi.
Tarixi Azərbaycan ərazisi olan indiki Ermənistan ərazisində mindən artıq azərbaycanlı yaşayış məntəqəsi, yüzlərlə tarixi-memarlıq abidələri, karvansaralar, imarətlər, məscidlər, mavzoleylər, məqbərələr, qəbiristanlıqlar, qəbirüstü abidələr və s. mövcud olub.
Tarixçi bildirir ki, XX əsrin əvvəllərində İrəvan quberniyası ərazisində 310 məscid qeydə alındığı halda, bu gün Ermənistan ərazisində yalnız bir məscid – Göy məscid qismən salamat qalıb. Onu da ermənilər dünya ictimaiyyətinə "fars" məscidi kimi təqdim edirlər.
1988-1989-cu illərdə Ermənistanın 22 rayonundan 250 minə yaxın azərbaycanlı deportasiya edildi.
Bununla da tarixi Azərbaycan torpaqlarında monoetnik erməni dövlətinin əsası qoyuldu. Azərbaycanlıların qoyub getdikləri yaşayış məntəqələrindəki 234 məktəb, 214 kitabxana, 268 mədəniyyət müəssisəsi, 235 səhiyyə ocağı, 112 uşaq bağçası, 152 məişət evi ermənilərin əlinə keçib. Azərbaycanlılara məxsus 223 qəbiristanlıq, 49 məscid, 68 tarixi-memarlıq abidəsi tədricən erməni vandalları tərəfindən məhv edilib. XX əsrdə ermənilərin azərbaycanlılara qarşı apardıqları etnik təmizləmə və tarixi abidələrə qarşı həyata keçirilən vandallıq aktları nəticəsində monoetnik erməni dövləti yaranıb, azərbaycanlıların varlığını özündə əks etdirən bütün tarixi-memarlıq abidələri yer üzündən silinərək, qəbiristanlıqlar dağıdılıb. Bütün bunlar tarixi Azərbaycan torpaqlarında - İrəvan və Zəngəzurda yaradılan Ermənistan adlı dövlətin millətçi-şovinist və mədəni terrorçu mahiyyətinin nəticəsidir.