BAKI, 25 noyabr — Sputnik, Aleksandr Xrolenko, hərbi şərhçi. Son döyüş əməliyyatları zonasının və Dağlıq Qarabağın digər torpaqlarının minalardan təmizlənməsi yüzlərlə kvadrat kilometrlik ərazidən partlayıcı maddələrin tədricən kənarlaşdırılması deməkdir ki, bu da böyük maddı vəsait (milyonlarla dollar) və onilliklər boyu ağır zəhmət tələb edir. Yalnız bundan sonra həmin torpaqlardan təsərrüfat məqsədilə istifadə etmək mümkündür.
Minalanmış sahələr, partlamamış hərbi sursatlar və əldəqayırma partlayıcı qurğular münaqişədən sonrakı istənilən ərazidə əsas problem hesab olunur. Buna ən son nümunə kimi noyabr ayının 23-də Azərbaycanın Tərtər rayonu ərazisindəki Suqovuşan kəndində baş vermiş hadisəni göstərmək olar. Keçmiş münaqişə zonasında hər gün mülki şəxsləri, hərbçiləri, sülhməramlıları, könüllüləri və xilasediciləri bu cür təhlükələr gözləyir.
Noyabrın 23-də RF Müdafiə Nazirliyinin Beynəlxalq Ərazilərinin Minalardan Təmizlənməsi Mərkəzinin 100-dən çox hərbçisi, habelə 13 hərbi və xüsusi texnika vahidi Yerevana göndərilib. Mühəndislik bölmələri noyabrın 24-də İrəvan - Gorus – Xankəndi marşrutu üzrə hərəkət ediblər. Qabaqcıl könüllülər bölməsi isə artıq noyabrın 23-dən Dağlıq Qarabağda ərazilərin, yolların və obyektlərin minalardan təmizlənməsinə başlayıb.
Prioritet vəzifə - sülhməramlıların yerləşdirmə nöqtələrinin, postlar arası hərəkət marşrutlarının və ayrı-ayrı infrastruktur obyektlərinin minalardan təmizlənmənin dərhal həyata keçirilməsidir.
Rusiyalı könüllülər yalnız bir sahədə 30-a yaxın tank əleyhinə mina zərərsizləşdiriblər. Bir qayda olaraq, aşkar edilmiş hərbi sursat xüsusi poliqonda və ya ərazidə partladılaraq məhv edilir.
Rusiya Federasiyası Silahlı Qüvvələrinin Beynəlxalq Minalardan Təmizləmə Mərkəzinin mütəxəssisləri bu çətin və gərgin işə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) mina əleyhinə standartlarına uyğun olaraq hazırlanıblar. Onların sərəncamında bu sahə üzrə ən son texnika – IMP-S2 mina dedektorları və "Uran-6" robot sistemləri var.
Müasir axtarış cihazları və qoruyucu vasitələr Dağlıq Qarabağdakı rus hərbi qulluqçularının, həmçinin digər hərbçilərin və mülki əhalinin sağlamlığı və həyatı üçün riskləri azaltsa da, istisna etmir.
Missiyanın çətinliyi
Müasir yerli və regional münaqişələr döyüş əməliyyatlarının daimi xarakteri, eyni zamanda, birbaşa əməliyyat zonasında və ona bitişik ərazilərdə minalanmış sahələrin, yol kənarlarına basdırılmış bombaların, mina tələlərinin və digər "sürprizlərin" geniş yayılması ilə fərqlənir. Taktiki cəhətdən təsdiqlənmiş, eşelon yerləşdirilməklə möhkəmləndirilmiş (məsələn, yüz kilometrlik cəbhə xətti boyunca) müdafiənin təşkili üçün çox sayda qoşun və resursa sahib olmayan münaqişə tərəfləri alt birlikləri və hərbi texnikanı ayrı-ayrı sahələrə cəmləşdirir və aradakı "boşluqları" da minalarla doldururlar.
Qarabağda, əsasən, keçmiş sovet istehsalı minalardan - tank əleyhinə TM-62 və piyadalar əleyhinə PMN-2-dən istifadə olunub. Bununla yanaşı, həmin partlayıcıların yerləşdirildiyi ərazilərin xəritə-sxemləri çox vaxt, necə deyərlər "diz üstündə" tərtib edilir və sonrdan tez-tez itirilir. İqlim dəyişmələrinin təsiri ilə minalar zamanla sıradan çıxır və minalanmış sahələr "yenilənir".
Çox güman ki, münaqişə tərəfləri yeni minalanmış sahələrdəki partlayıcı hərbi sürsatı heç bir problem olmadan aradan qaldıracaqlar. Lakin bölgədə münaqişə uzun illər boyunca davam etdiyindən, bütün minalanmış sahələrin dəqiq yerini heç kim bilmir. Çoxlu sayda partlamamış və ya döyüş vaxtı tərk edilmiş top mərmiləri isə ayrı bir problemdir. Qarabağ torpağında minlərlə belə partlayıcı obyekt var.
Bir qədər bundan əvvəl Azərbaycanın Ərazilərinin Minalardan Təmizlənməsi üzrə Milli Agentliyinin (ANAMA) rəhbəri Qəzənfər Əhmədov Qarabağın işğaldan azad olunmuş ərazilərinin tamamilə təmizlənməsinə on ildən çox vaxt lazım gəldiyini bildirmişdi. Abxaziya və Cənubi Osetiya ərazilərinin minalardan təmizlənməsi təcrübəsi (orada hələ görülməli çox iş var) Qarabağdakı vəziyyətin qlobal miqyasını təsdiqləyir.
Səylərin birləşdirilməsi
BMT-nin Ərazilərinin Minalardan Təmizləmə Xidməti (UNMAS) bu məqsədlə yalnız keçən il 19 ölkəyə (o cümlədən, İraq, Əfqanıstan və Suriyaya) təqribən 495 milyon dollar vəsait ayırıb. Həmin vəsaitlərin bir hissəsinin Dağlıq Qarabağ ərazisinin minalardan təmizlənməsinə yönəldilməsi mümkündür.
UNMAS-dan verilən məlumata görə, missiya dekabrın əvvəllərindən etibarən Qarabağda fəaliyyətə başlayacaq. Hər şeydən əvvəl mütəxəssislər dağlıq və meşəlik ərazilərin çətin şəraitində işin həcmini qiymətləndirəcəklər. Yəqin ki, könüllülərin birgə beynəlxalq səyləri qaçqınların münaqişədən sonra bölgəyə qayıtmasını sürətləndirəcək. BMT-nin Baş katibi Antonio Quterreşin bu məsələdə tutuduğu mövqe ümidləri bir az da artırır. O bəyan etmişdi ki, əldə olunan atəşkəs humanitar təşkilatların münaqişə nəticəsində zərər çəkmiş mülki əhali ilə təmasına imkan verəcək. Quterreş, həmçinin Dağlıq Qarabağda Rusiya ilə əməkdaşlığa və qarşılıqlı fəaliyyət göstərməyə hazır olduqlarını da bildirmişdi.