Zülfiyyə Quluyeva, Sputnik Azərbaycan
BAKI, 8 oktyabr — Sputnik. Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş torpaqlarının tarixi adlarının bərpa olunmasına başlanılıb. Ötən gün Prezident İlham Əliyev Tərtər rayonunun Madagiz kəndinin Suqovuşan kəndi adlandırılması haqqında qanunu təsdiqləyib. Bu qanuna əsasən Tərtər rayonunun Çaylı kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Madagiz kəndi Suqovuşan kəndi adlandırılıb. Prezident bəyan edib ki, şəhər və kəndlərimiz işğaldan azad olunduqca bu proses davam edəcək. Sputnik Azərbaycan işğaldan azad olunmuş torpaqlarımızın tarixi adlarının xəritələrdə nə vaxt əks olunacağını, bu prosesə başlanılıb-başlanılmadığını araşdırıb.
Akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun direktoru Ramiz Məmmədov Sputnik Azərbaycan-a açıqlamasında bildirib ki, hal-hazırda bu istiqamətdə iş görülür. Onun sözlərinə görə, yeni xəritələr hazırlandıqda da mütləq təsdiq olunanlara istinad edilməlidir: "Kim yeni xəritə tərtib edəcəksə, bizim təsdiq etdiyimiz xəritələrdən istifadə etməlidir".
R.Məmmədovun sözlərinə görə, xəritə hazırlanarkən kartoqrafiyada rəsmi təsdiq olunmuş adlardan, məlumatlardan istifadə mütləqdir:
"Ərazi adları xəritədə qeyd edilməzdən öncə Milli Məclisin Toponim Komissiyası ilə dəqiqləşdirilmə aparılmalıdır. Əgər bu komissiya həmin toponimi təsdiqləyibsə, xəritədə o addan istifadə etmək olar. Ötən gün Milli Məclis Azərbaycan Ordusu tərəfindən erməni işğalından azad edilən Madagiz kəndinin Suqovuşan adlandırılmasını təsdiq edib. Bununla bağlı qanun layihəsi parlamentin iclasında müzakirəyə çıxarılıb. Müzakirələrdən sonra "Azərbaycan Respublikasının Tərtər rayonunun Madagiz kəndinin Suqovuşan kəndi adlandırılması haqqında" qanun layihəsi səsə qoyularaq qəbul edilib. Prezident tərəfindən də bu qanun təsdiqlənib".
Abbasqulu Ağa Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun Elmi işlər üzrə direktor müavini, Tarix üzrə fəlsəfə doktoru Cəbi Bəhramov Sputnik Azərbaycan-a bildirib ki, torpaqlarımız işğaldan azad olunduqca, prezidentin təsdiqlədiyi adlar xəritələrə köçürüləcək:
"Bizdə əvvəlki xəritələr var. Azərbaycan Respublikasının xəritəsində də işğal altında olan rayon və kəndlərimizin keçmiş adları var. Amma torpaqlarımız işğaldan azad olunduqca, prezidentin təsdiqlədiyi adlar xəritələrə köçürüləcək".
C.Bəhramov işğal altında olan topraqlarımıza ermənilərin qoyduğu adların da onlara məxsus olmadığını deyir. Onun sözlərinə görə, qədim adların çoxunun ermənilərə aidiyyəti yoxdur.
"Geodeziya və Kartoqrafiya" MMC-nin marketinq şöbəsinin müdiri Fuad Rəsulov Sputnik Azərbaycan-a bildirib ki, hal-hazırda bu istiqamətdə iş aparılır: "Yaxın zamanda yenilənmiş versiyada xəritələrimizi nəşr edəcəyik. Redaktə təsdiqləndikdən sonra xəritəmiz yeni yer adlarıyla çap olunacaq".
F.Rəsulov işğaldan azad olunmuş torpaqlarımızın yeni adlarının elektron xəritələrdə də əksini tapacağını söyləyib. Onun sözlərinə görə, artıq bu istiqamətdə də iş aparılır:
"Biz Avropaya, elektron formada xəritə hazırlayanlara məktub göndəririk. Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş yerlərinin adları da yaxın günlərdə onlara göndəriləcək".
Şöbə müdiri deyir ki, həmin adların "Google Maps"-də da yeni adlarla çıxması üçün "Google" tərəfindən yeni adlar yerləşdirilməlidir.
AMEA Qafqazşünaslıq İnstitutu "Ermənişünaslıq" şöbəsinin müdiri, tarix üzrə elmlər doktoru Qasım Hacıyev bildirib ki, hətta Qərbi Azərbaycan torpaqlarının bir hissəsində yerləşən, indiki Ermənistan ərazisində olan 1220 Azərbaycan toponiminin 964-ü, yəni 79%-i erməniləşdirilib. Onun sözlərinə görə, indiyə qədər Ermənistanın saxtalaşdıra bilmədiyi bir çox yer adları hələ də aborigen xalqın - Azərbaycan türklərinin tarixini, türk tayfalarının adını (quqark, gorus, sak, aynın, qıpçaq, qaraqoyunlu, şirak, peçenek, axta, kəvər və s.) əks etdirir. Tədqiqat nəticəsində bu ərazinin toponimlərinin qədim türk sözləri (balıq, yazı, art, bək, kəpəz və s.), Azərbaycan dili ilə bağlı coğrafi terminlər (dağ, dərə, düz, təpə, tap, taxt, yal, nüvək, ova, gədik və s.) əsasında formalaşdığı aydın olur.
Tarixçinin sözlərinə görə, erməni müəllif Z.Qorqodyanın "1831-1931-ci illərdə Sovet Ermənistanın əhalisi" kitabında qeydə alınan 2310 oykonimin (yaşayış məntəqəsinin) 2000-dən çoxu türk mənşəli, 300-ə yaxını isə ərəb və fars mənşəli olması deyilənlərə tutarlı sübutdur. Ümumiyyətlə, XX əsrdə iki milyon azərbaycanlı indiki Ermənistandan (Qərbi Azərbaycandan) - tarixi-etnik torpaqlarından qovulub. Düşünülmüş və planlaşdırılmış bu proseslərdən – azərbaycanlıların öz doğma yurdlarından qovulmasından sonra mövcud olan yer adlarının – toponimlərin dəyişdirilməsinə başlanılıb, toponimlər kütləvi şəkildə "soyqırımına" məruz qalıb".
Hacıyev onu da qeyd edib ki, 1935-1989-cu illərdə Ermənistanda hətta yer adlarına qarşı qərəzli siyasət tətbiq edilib və Azərbaycan-türk mənşəli olduğu üçün minlərlə Azərbaycan toponimi xəritələrdən silinib. Yer adlarının dəyişdirilməsi Azərbaycan xalqına məxsus olan bu ərazilərdən onların izini itirmək məqsədilə həyata keçirilib:
"Ermənistan ərazisindəki toponimlərin mənşəcə türklərə məxsus olduğu danılmaz həqiqətdir. SSRİ-nin süqutu və Ermənistan Respublikasının müstəqilliyinin elan edilməsindən sonrakı mərhələdə də Ermənistan dövləti tarixi adlar və toponimlər saxtalaşdırılmasının dövlət səviyyəsində həyata keçirilib. Azərbaycanlı əhalinin kütləvi şəkildə deportasiya edildiyi Ermənistanda əksər türkmənşəli toponimlər və oykonimlər dəyişdirilib, erməni dilində adlandırılıb".