BAKI, 13 fevral — Viktor Maraxovski, Sputnik. Fevralın 14-də Bavariyanın paytaxtında başlayacaq Münhen Təhlükəsizlik Konfransının məruzəsi dərc olunub.
Məruzədə hər mövzu üçün bir fəsil ayrılıb. Məsələn, fəsillərdən biri Rusiyaya həsr olunub və şübhəsiz ki, Rusiyada məruzəni çox diqqətlə oxuyacaqlar. Lakin məruzədə əsas mövzu Qərbdir – daha dəqiq desək, Qərbin tənəzzülü və bunda kimin təqsirkar olduğu.
Məruzə “Qərbsizlik” (Westlessness) adlanır. Sənəd ilk dəfə olaraq avropalı və amerikalı ekspertlərin könülsüz şəkildə qəbul etdiyi reallığa – dünyanın getdikcə Qərbi daha çox özündən uzaqlaşdırmasına həsr olunub. Məruzəyə görə, Qərb “getdikcə daha çox Qərbsizləşir”. Bütün bunlar isə çox pisdir, çünki bu qeyri-sabitliyə, gözlənilməzliyə, demokratik dəyərlərin itməsinə və digər saysız-hesabsız fəlakətlərə səbəb olur.
Məruzənin fəsillərinə qoyulan adlar xüsusilə qeyd edilməlidir. Sənədin Birləşmiş Ştatlarla bağlı fəsli Amerikada məşhur olan “Birlikdə güclüyük, ayrılıqda zəif” şüarına eyham vuraraq “Ayrılıqda güclüyük?” adlanır. Çinlə bağlı hissə “İnadkar dövlət”, Rusiya haqqında fəsil “Putemkin dövləti” (məşhur rusiyalı dövlət xadimi Potemkinin soyadına eyham edilir), Avropaya dair fəsil “Avroviziya müsabiqəsi” və Aralıq dənizi bölgəsi haqqında hissə “Aralıq dənizi kabusu” adlanır.
Rusiyaya gəldikdə, məruzə son beş ildə Qərb ekspertlərinin kollektiv şüurunda yaranmış konsepsiyaya uyğun yazılıb. Düzünü desək, bu konsepsiya ümidsizlikdən doğulub. Çünki bir tərəfdən bütün ekspertlər düşünürdülər ki, Rusiya zəif və əhəmiyyətsizdir, sanksiyalar onu parçalayıb və ölkə dağılmaq üzrədir. Lakin digər tərəfdən, hamı gördü ki, Rusiyanın hələ də inadla nəfəs alır, inkişaf edir, parçalanmır, xaosa düşmür və hətta məhv edilmə ilə üzləşən dövlətlərin müdafiəsinə qalxır və bu onda yaxşı alınır.
Haradasa 2018-ci ildən bəri Rusiya “çox dəhşətli problemləri” olan “zəif” bir ölkə kimi görülüb: ancaq zəif Rusiyanın başında çox müvəffəqiyyətli bir taktik, Putin durur və o, vaxtaşırı Potemkin qələbələrinin “görüntüsünü” yaratmağı bacarır (ildən-ilə məruzədə Rusiyanın “qısa müddətli uğurlara” necə imza atdığı və “müvəqqəti effektə nail olduğu” barədə eyni ifadələr işlədilir).
Məruzəyə görə, 2019-cu ildə “zəif kartları ilə yaxşı oynamış Rusiya bir neçə diplomatik qələbə qazanıb. Kremlin xarici siyasətində dəyişiklik olmamasına baxmayaraq, Rusiya yenidən AŞPA-ya qəbul edilib, NATO üzvü (yəni Türkiyə – red.) Rusiyadan “S-400”ləri satın alıb və Moskva özünü Yaxın Şərqdə nüfuzlu bir qüvvə kimi təsdiq edib... Ancaq ən əsası, Fransa Prezidenti Makron Rusiyaya dilxoşluq edərək avropalıları Rusiya ilə “əlaqələrin əsasını yenidən nəzərdən keçirməyə” çağırıb.”
Maraqlıdır ki, hesabat müəllifləri Fransa prezidentinin çıxışlarını Rusiyanın ən mühüm uğuru kimi qiymətləndiriblər.
Lakin Münhen məruzəsinin ən maraqlı hissəsi Rusiya haqqında deyil. Ən maraqlısı, mətn müəlliflərinin şikayət etdiyi “Qərbsizlik”dir.
Qərb anlayışının özü iki yerə bölünür. “Sağçı xristian populistlər” üçün Qərb dini, mədəni və milli ənənələrin cəmidir. “Liberallar” üçün isə Qərb liberal demokratiya prinsiplərinə sadiqliyi bildirir.
Sağçı populistlər hesab edirlər ki, Qərbi başqa millətlərdən, başqa dinlərdən olan və köklü şəkildə fərqli mədəniyyəti təmsil edən gəlmələr məhv edirlər. Onları Qərbə “insan tullantısı” hesabına zənginləşən liberal elita idxal edir. Liberallar isə, əksinə, Qərbin məhz sağçı populistlər tərəfindən məhv edildiyinə inanırlar. Onların fikrincə, sağçı populistlər Qərbi vəhşi, qeyri-liberal, ksenofob və cəhalətpərəst bir yerə çevirmək istəyirlər. Əlbəttə ki, Putinin Rusiyası da əlindən gələni edir – amma yenə də Qərbin daxilində “tərəfdaşları” olmasaydı Rusiya bir şey əldə edə bilməzdi.
Qeyd etmək istərdim ki, hər iki tərəf əlbəttə haqlıdır. O mənada ki, Qərb sivilizasiya və siyasi varlıq kimi xristian milli mədəniyyətlərinin bir toplusudur. O, özü əsrlər boyu problemləri həll etməyin və dünyanı dəyişdirməyin yollarını kəşf edib.
Ancaq Qərb əlbəttə ki, elitaların əksəriyyəti tərəfindən paylaşılan və bu elitalara on illərlə etibarlı xidmət edən liberal ideologiyadır.
İndi isə Qərbin bu iki tərkib hissəsi üz-üzə gəlib. Çünki fərdi ön plana çəkən liberalizm dini, adət-ənənəni, eləcə də (çoxluğun iradəsi ilə fərdləri sıxışdıran) demokratiyanı boğmağa çalışmaya bilməz. Ənənə və demokratiya isə azlıqlara siyasi imtiyazları paylayan liberalizmi boğmaqdan başqa bir şey edə bilməz.
Ancaq burada təəccüblənməli məqam odur ki, tərəflərdən heç biri digərinə nəzər salıb etiraf etmək istəmir ki, “bəli, bu da bizimkidir, bu da Qərbdir.” Əksinə, getdikcə onlar bir-birlərini parçalamağa daha da çox çalışırlar. Hərçənd ki, bu onları yalnız zəiflədir.