Nigar İsgəndərova, Sputnik Azərbaycan
BAKI, 19 sentyabr — Sputnik. Mürəkkəbliyi, xırdalığı və daha çox zaman tələb etməsi ilə seçilən sənətlərdən biri də keramika sənətidir. Yaranma tarixi neolit dövrünə aid olan bu sənət tarix boyu ölkəmizdə yayılaraq inkişaf edib. Lakin müəyyən bir dövr bu sənət üçün "susqun dövr" kimi yadda qalıb.
Artıq bu susqunluq və durğunluq aradan qalxıb desək, yanılmarıq. Çünki hazırda da bu sənətin daha geniş yayılması, təbliği və qədim ənənələrin ötürülməsi üçün varislər tərəfindən lazım olan addımlar atılır, müəyyən işlər görülür. Onlardan biri də həmsöhbətimiz, Şəki-keramika Mərkəzinin və ABAD-ın keramika üzrə kuratoru Mir Teymur Məmmədovdur. Emalatxanası Şəkidə yerləşən sənətkarla bu sənətin cari problemləri haqda danışdıq:
- Müəyyən bir dövrdə Azərbaycanda keramika sənəti unuduldu, inkişafdan qaldı. İstəyərdim öncə bu haqda danışaq.
- Belə deyə bilərik ki, sovet dövründə Azərbaycan tətbiqi sənətinin inkişafı dalana dirənmişdi. Azərbaycanda keramika sənətinin qədim tarixə malik olmasına baxmayaraq, o zamanlar dünyada daha çox gürcü, Latviya, Polşa, Ukrayna, keçmiş Çexoslovakiya, Rusiya keramikası tanınırdı.
- Bəs hazırkı vəziyyəti necə qiymətləndirmək olar?
- Ötən ilin oktyabrın 29-da "ABAD"ın "Keramika Mərkəzi" fəaliyyətinə başladı. Belə bir mərkəzin yaradılmasından sonrakı əsas hədəfimiz isə bu cür mərkəzlərin sayını artırmaq, tətbiqi sənətimizi bərpa etməklə onu Azərbaycanın bütün regionlarında yaymaq oldu. Artıq bu gün Azərbaycan keramika sənətinin inkişafına görə dünyada birinci yerdə qərarlaşıb.
- Keramikanın mənbəyi torpaqdır. Daha doğrusu, gildir. Dünyada və Azərbaycanda olan gil növlərinin sayı nə qədərdir?
- Bu gün dünyada 128 gil növü var və onun da 98-i Azərbaycandadır. Bu isə xəzinə, qızıl deməkdir. Çünki bizim torpağımız keramikanın yaranması üçün əsas xammal olan gillə zəngindir. Sanki Mendeleyevin bütün cədvəli Azərbaycanda əksini tapıb. Hətta bu gün ayağımızın altını qazsaq, 2-3 metr dərinlikdən gil çıxara bilərik.
- Ən az rast gəlinən gil növü hansıdır?
- Azərbaycanda ən az təsadüf edilən gil növü ağ gildir. Bu gilə isə əsasən Qazax rayonunun ərazisində rast gəlmək mümkündür.
- Eyni zamanda həm də sobatikmə sənəti ilə bağlı ənənələrin təbliği ilə məşğulsunuz. İstəyərdim bu haqda da danışasınız.
- Azərbaycanda sobatikmə sənətinin tarixi qədim zamanlara gedib çıxır. Bu sənət yüksək qabiliyyət tələb edir. Bu gün mən sobatikmə sənətini tədris etmək üçün müxtəlif ölkələrdən dəvət alır, yerli ənənələrimiz haqda da onlara məlumat verirəm. Bu ölkələr sırasında Moldovanın adını çəkə bilərəm. Hətta bununla bağlı olaraq Belarus, Ukrayna, Rusiya kimi ölkələrdə müxtəlif simpoziumlar da təşkil edirəm.
- Sobaların tutumu nə qədərdir?
- Sobalarımız müxtəlif ölçülüdür. Onlar arasında 200 litrədək olanlar da var.
- Rənglərdən danışardınız...
- Öncə oksidlər haqda danışım. Oksidlər cürbəcür elementlərin duzlarıdır. Bu oksidlər gilə müxtəlif rənglər verir və onlar "qırmızı gillər" kateqoriyasına şamil olunur. Oksidləri daha çox Rusiyadan alıram. Bura dəmir, xrom oksidləri də aiddir. Cürbəcür oksidləri şəffaf şirəyə, yəni gilə vurduqda isə rənglər əmələ gəlir. Bundan başqa, oksidlərlə yanaşı, nikel, xromlar da müxtəlif cür rəngvermə qabiliyyətinə malik olurlar.
- Hansı rəngi əldə etmək daha çətindir?
- Fərqi yoxdur, bütün rəngləri əldə etmək çətindir. Bu çox çətin işdir və bunun üçün mürəkkəb bir prosedur keçmək lazım olur. Çünki biz bu rəngləri çox yüksək qiymətə alırıq.
- Bir nümunənin sobada bişməsi üçün temperatur nə qədər olmalıdır?
- İstədiyimiz nümunəni əldə etmək üçün həmin nümunəni sobada 1200, lazım gəldikdə isə 1500 dərəcədə bişiririk. Çünki çini 1280 dərəcədən 1380 dərəcəyədək bişir. Sobada bişirərək əldə etdiyimiz nümunənin qurudulması isə müəyyən qədər vaxt tələb edir. Məsələn, çox kiçik ölçüdə olan bir stəkanın qurudulması üçün yayda 4, qışda isə 1 həftədən bir qədər də artıq zaman tələb olunur.
- Mir Teymur müəllim, keramika sənətinin inkişafı yolunda əsas çətinliyiniz nədir?
- Bizim əsas problemimiz şirə, yəni "qlazur" düzəldən zavodun olmamasıdır. Bu şirələrin tərkibində 5-6 cür inqredientlər var. Ona görə bu şirələr daha çox Türkiyə, Almaniya, Rusiya kimi ölkələrdən gətirilir. Mən isə bu cür şirələri İspaniyadan alıram. Deyərdim ki, xərclərimizin böyük hissəsi, təxminən 60 faizi elə şirəyə gedir. Belə şirələrin bir litri 10-20, hətta 100 dollar da ola bilər. Şirə almaq üçün bəzən ildə bir neçə dəfə sifariş veririk.
Qeyd edək ki, ötən həftə "ABAD" tərəfindən müxtəlif sənətkarların əsərlərinin də nümayiş olunduğu sərgidə bu cür keramik məhsulların qiyməti 2-3 min manat olanlara da rast gəldik. Qoyulan qiymətə dəyər desək, yanılmarıq. Çünki bu cür keramik məhsulların, bəzəkli qabların hər zərrəsində alın təri, bir əzabkeş zəhməti uzaqdan duyulur.