Nigar Məhərrəm, Sputnik Azərbaycan
BAKI, 1 noyabr — Sputnik. Məhsulların yalnız müəyyən çəkidə istehsalı qida tullantılarının artmasına səbəb olur. Bu isə qida tullantısı ilə yanaşı, həm də qazandığımız pulun bir hissəsini gərəksiz yerə israf etməkdir. Poliqonlardakı mənzərə belə tullantılar sırasında meyvə-tərəvəz və un məhsullarının, xüsusən də çörəyin daha çox olduğunu deməyə əsas verir.
"Toast brewed with bread" (Qızardılmış və dənlənmiş çörəklər) nəşrinin hazırladığı hesabata görə, bu gün dünyada da qida tullantıları sırasında çörək ön pillələrdə dayanır. Hər il 900 min ton çörək tullanır. Bu isə orta statistika ilə hər gün 24 milyon dilimin atılması deməkdir.
Dünyada daha çox sendviç hazırlayanlar tərəfindən çörək israf olunur. Orta hesabla, bu yolla hər gün 13 min çörək dilimi israf edilir.
Böyük Britaniyada isə istehsal olunan çörəyin 34-44 faizi tullantıya gedir. Bu gün dünyada çörək tullantısına görə İngiltərə birinci yerdədir. Bu ölkədə tullantıların 29 faizi çörək və digər un məhsullarıdır.
Çörək tullantısının qarşısını almaq üçün nə etməliyik?
Çörək tullantısının qarşısını almaq üçün bir çox ölkələrdə təbliğat xarakterli sosial çarxlar yayımlanır. Bu sosial çarxlarda artıq çörəkdən necə istifadə edilməsi göstərilir. Hətta qurumuş çörəklərin sıyıqlara əlavə edilməsi, qızardılaraq yeyilməsi, suxarı halına salınması, yaxud da qırıntı halına salınaraq makaron və bu kimi xörəklərin üzərinə tökülməsi təklif olunur.
İngiltərədə isə hər həftənin çərşənbə günü 100 kökədən ibarət istifadəyə yararsız çörək suxarı halına salındıqdan sonra açıq satışa çıxarılır. Bu yolla istehsalçılar, ən azı, 10 kiloluq çörəyi xilas edəcəklərini düşünürlər. (https://www.theguardian.com/food/2018/oct/05/using-their-loaf-baker-reuses-leftovers-to-make-waste-bread)
Qida sahəsi üzrə ekspertlər isə istehlakçılara marketdən yalnız yemək istədikləri qidaları almağı və aldıqlarını yeməyi tövsiyə edirlər.
Bakılı Həşim…
Hər kəsin Həşim kimi tanıdığı yaşlı bir kişi paytaxt küçələrində çörək qırıntıları toplamaqla məşğuldur. Uzun illərdir onu tanıyan məhəllə sakini Qadir Məlikov Sputnik Azərbaycan-a onun haqqında danışır: "Həşim laldır, heç kimi yoxdur. Bakı kəndlərinin birində qalır. O da çörək pulunu bu cür qazanır".
"Həşim hər gün səhər tezdən arabası ilə məhəllələri dolaşaraq quru çörəkləri yığır. Sonra isə onları Bakı kəndlərində sataraq pul qazanır. Quru çörək yığılmış torbanın birini 1-2 manata satır" — Məlikov deyir.
İldə 300 min ton buğda hədər gedir
Azərbaycanda illik olaraq nə qədər çörək tullantısının olduğunu öyrənmək istədik. Lakin Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsindən (DSK) Sputnik Azərbaycan-ın sorğusuna cavab olaraq bildirildi ki, ölkəmizdə belə bir statistika aparılmır.
Sovet dövründə ölkədə qıtlıq vardı, çörək isə əvəzsiz bir sərvət hesab olunurdu. O dövrdə çörək almaq üçün saatlarla növbə yaranırdı. Çörəklər dilim halında, çəki ilə satıldığı üçün bu dövrdə tullantı da olmurdu.
Çörək zavodlarının birində çalışan çörəkçi Dilbər Quliyeva Sputnik Azərbaycan-ın əməkdaşı ilə söhbətində çörəklərin sovet dövründə olduğu kimi satılmasının tərəfdarı olduğunu bildirib: "Bu gün zibilliklərin önündən keçdikdə nə qədər çörəyin tullandığının şahidi oluruq. Bu mənzərəni dəyişmək üçün yaxşı olardı ki, çörək dilim halında, çəki ilə satılsın. Adətən artıq çörəyimiz olmur, olduqda isə heyvanı olanlara veririk".
Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin (KTN) Aqrar Tədqiqatlar Mərkəzinin direktor müavini Həsən Quliyev da Sputnik Azərbaycan-a açıqlamasında çörək israfının qarşısını almaq üçün sovet təcrübəsinin tətbiqini təklif edir: "Sovet dövründə olduğu kimi, çörəyin dilim-dilim satılması daha məqsədəuyğundur. Yaxud da çörəklər dilimlənərək paket halında satılmalıdır. Bu paketlərin üzərində isə neçə nəfər üçün nəzərdə tutulması haqda məlumat əksini tapmalıdır".
H.Quliyev Dövlət Statistika Komitəsindən əldə edə bilmədiyimiz rəqəmləri də açıqlayıb: "Bu gün Azərbaycanda çörəyin 30 faizi israf olunur. Bu isə o deməkdir ki, illik olaraq 300 min ton buğda, yəni 100 min hektarlıq məhsulumuz israf olunur. 100 min hektar torpaq isə ümumi əkin ərazilərimizin beş faizini təşkil edir. Bunun üçün ən önəmli vasitə ictimai maarifləndirməni həyata keçirmək və bir sıra hüquqi addımlar atmaqdır".
821 milyon insan aclıqdan, 1.9 milyard insan artıq çəkidən əziyyət çəkir
Dünyada 821 milyon insanın xroniki aclıqdan çəkdiyini deyən H.Quliyev, buna paralel olaraq 1.9 milyard insanın artıq çəkidən əziyyət çəkdiyini, 672 milyon insanın isə obez xəstəsi (mədələrini kiçiltmək məcburiyyətində qalanlar) olduğuna diqqət çəkib: "BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinə əsasən 2030-cu ilədək aclığı 0-a endirmək hədəflənir. Amma bu, real görünmür. İstehlakçı tərəfindən tullanan və israf edilən un və un məmulatları haqqında məlumatlar qeydiyyata alınmır".
"2017-ci il məlumatlarına görə 274142 ton taxıl, 30698 ton un və un məmulatları itkiyə gedib. Azərbaycanın taxılla özünü təminat səviyyəsi 66.3%, ət və ət məhsulları ilə 84.7%, süd və süd məhsulları ilə 86.1%-dir. Unla özünü təminat səviyyəsi 96%, çörəklə 99.99%-dir. Qida təhlükəsizliyi indeksində Azərbaycan dünyada 57-ci yerdədir. İrlandiya 1-ci, ABŞ 2-ci, Britaniya 3-cüdür. Azərbaycanda günlük adambaşına düşən kalori 3118 kcal, dünyada isə 2839 kcal təşkil edir" – deyə müsahibimiz qeyd edir.
H.Quliyevin sözlərinə görə, Azərbaycanın əsas üstünlükləri qida təhlükəsizliyi proqramlarının mövcudluğu, yoxsulluq həddində əhalinin payının az olması, qida israfının azlığı, əkinçilik idxal tariflərinin aşağı olması və təchizatın yetərliliyi ilə bağlıdır.
Qənaəti bacarmalıyıq
FAO-nun (Qida və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı) Dayanıqlı Kənd Təsərrüfatı Proqramı üzrə əlaqələndiricisi Evald Rametsteiner Sptunik Azərbaycan-a açıqlamasında loqistikanın qurulmasının və dəyər zəncirinin idarəsinin bu məsələdə mühüm rola malik olduğunu vurğulayıb. O, qeyd edib ki, çörək tullantısının olmaması üçün marketdən öncəki və sonrakı proses analiz edilməlidir: "Yalnız bu müqayisə aparıldıqdan sonra hansı mərhələdə itki olduğu aşkarlanacaq".
FAO-nun Azərbaycandakı Tərəfdaşlıq və Əlaqələndirmə ofisinin rəhbəri Mələk Çakmak isə çörək, qida, ümumilikdə isə məhsul tullantısının — israfın qarşısının alınması üçün maarifləndirici tədbirlərin keçirilməsinin vacibliyini vurğulayıb: "Adətən, aldığımız məhsullar, eləcə də çörək böyük paketlərdə, iri çəkidə olur. Bu səbəbdən də tullantılarımız daha çox yaranır. Tullantıların qarşısını almaq üçün alternativ çəki və ölçülərdə də məhsul istehsal edilməlidir".
"Bundan başqa, yalnız çörək, qida deyil, eləcə də, qeyri-ərzaq məhsullarının da israfına son qoymalıyıq. Əlimizdə olanlarla kifayətlənməyi bacarmalıyıq" – M.Çakmak əlavə edib.
Və gözləntilər
Azərbaycan Respublikası Qida Təhlükəsizliyi Agentliyindən (QTA) Sputnik Azərbaycan-a verilən məlumatda Avropada çörək istehsalı sektoruna diqqət çəkilib: "Avropada çörək istehsalı sektoru iqtisadi baxımdan gəlirli sahələrdən biri hesab olunur. Avropa İttifaqında 2 milyondan çox insan bu sahədə çalışır. Avropada un və un məmulatlarının istehlakının 79%-ni çörək tutur. Əksər ölkələrdə isə ildə adambaşına düşən çörək istehlakının miqdarı 50 kiloqramdır".
"Ən yüksək istehlak Bolqarıstanda (təxminən, 95 kq), ən az istehlak isə İngiltərədədir (təxminən, 32 kq civarında). 2020-ci ildə artan dünya əhalisinin sayına paralel olaraq qlobal çörək bazarının 215 milyard dollara çatacağı gözlənilir" – deyə qurumun məlumatında qeyd olunub.
QTA-dan, həmçinin çörək israfının qarşısının alınması üçün bir sıra ölkələrin təcrübəsi diqqətə çatdırılıb. Bildirilib ki, İEÖ-də (inkişaf etmiş ölkələr) istehsalın tələbata müvafiq qaydada həyata keçirilməsi, rəf ömrü uzun olan keyfiyyətli çörək istehsalının artırılması, satış obyektlərində çörəklərin uyğun şərtlər altında saxlanılması, çörəyin bişirilməsi ilə satışı arasında məsafənin mümkün qədər minimuma endirilməsi, daha az qrama malik, kiçik həcmli çörək istehsalının artırılması, ictimai iaşə obyektlərində, kafe və restoranlarda dilimlənmiş və ya kiçik dəyirmi çörəklər şəklində istehlaka təqdim olunması kimi ənənələr var.
"Bu cür ölkələrdə satılmayan çörəklərin qurudularaq, daha sonralar başqa qidaların hazırlanmasında istifadə edilməsini və orta dərəcədə boyat çörəklərin aşağı qiymətə satışının həyata keçirilməsini görə bilərik" – Agentlikdən vurğulanıb.