https://sputnik.az/20230525/tehlukesizlik-meselelerinde-sovdelesme-yersizdir-rusiya-cfe-muqavilesini-denonsasiya-etdi-455242644.html

Təhlükəsizlik məsələlərində sövdələşmə yersizdir: Rusiya CFE Müqaviləsini denonsasiya etdi

Təhlükəsizlik məsələlərində sövdələşmə yersizdir: Rusiya CFE Müqaviləsini denonsasiya etdi

Sputnik Azərbaycan

Avropada Adi Silahlı Qüvvələr haqqında Müqavilədən çıxmaq qitədə yeni hərbi reallıq yaradır ki, bu da Moskvaya öz təhlükəsizlik çağırışlarına adekvat cavab... 25.05.2023, Sputnik Azərbaycan

2023-05-25T19:51+0400

2023-05-25T19:51+0400

2023-05-25T19:51+0400

rusiya

təhlil

https://cdnn1.img.sputnik.az/img/07e5/07/18/427535494_0:0:3077:1731_1920x0_80_0_0_496562ce1ea7a38317378e04bd093ce7.jpg

1990-cı ildə bağlanmış və 1999-cu ildə yenilənmiş Avropada Adi Silahlı Qüvvələr Haqqında Müqavilə (CFE) lap əvvəldən ölü doğulmuşdu. İmzalanandan dərhal sonra müstəqil ekspertlər bunu Sovet İttifaqının Qərbə böyük güzəşti adlandırdılar. Sənəd Avropada ağır hərbi texnikanın yerləşdirilməsi ilə bağlı məhdudiyyətləri nəzərdə tuturdu, bu baxımdan SSRİ NATO-dan əhəmiyyətli dərəcədə üstün idi. CFE Müqaviləsi dəniz qüvvələrinə, strateji aviasiyaya və taktiki və ordu aviasiyasının əsas coğrafiyasına şamil edilmir. Müqavilədə nüvə silahı, strateji əməliyyatların aparılmasının yeni forma və üsulları nəzərə alınmadı. Əslində, müqavilə elə tərtib edilib ki, onun müddəaları NATO-nun əsas qüvvəsi olan ABŞ-ın hərbi imkanlarına təsir göstərməsin. Bununla yanaşı, alyans ölkələri Rusiya hərbi obyektlərinin bu istiqamətlərdə yerləşdirilməsi üzərində ciddi nəzarət rıçaqları əldə edə bildilər. Müqavilənin birinci variantı imzalanarkən qüvvələri nəzərə alınan Varşava Müqaviləsi Təşkilatının dağılması və onun bir sıra keçmiş üzvü olan ölkələrin NATO-ya daxil olması Avropada qüvvələr balansının qorunmasına ciddi zərbə vurdu, vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. Yeni reallıqlar Varşava Müqaviləsi üçün ayrılmış kvotanın onlar arasında bölünməsini nəzərdə tuturdu. Beləliklə, SSRİ-nin hərbi potensialı cinahlarda və qərb istiqamətində kəsildi. Tezliklə SSRİ-nin dağılması baş verdi, kvota da yeni müstəqil dövlətlər arasında bölündü. Bu barədə müqavilə 1992-ci il mayın 15-də Daşkənddə Rusiya, Azərbaycan, Ermənistan, Belarus, Qazaxıstan, Moldova, Ukrayna və Gürcüstan (Latviya, Litva və Estoniya müqavilədən kənarda qaldı) tərəfindən imzalanıb. Rusiya 6,4 mindən çox tank, 11,5 min zirehli texnika, 6,4 min artilleriya sistemi, 3,5 min təyyarə və 890 helikopterə sahib olacağını öhdəsinə götürdü. O zaman NATO-nun ümumi kvotası 19 096 tank, 31 787 zirehli texnika, 19 529 artilleriya sistemi, 7 273 təyyarə və 2 282 helikopter idi. Tərəflər arasında yaranmış kəskin fərqi anlamaq üçün hərbi ekspert olmaq lazım deyil. Sənədli əsaslandırma tələb edən yeni reallıqlar 1999-cu ildə imzalanmış CFE-nin yenilənmiş variantının prinsipial yeni cəhəti müqavilənin zona-qrup əsasının hər bir iştirakçı dövlət üçün milli və ərazi səviyyələri sisteminə çevrilməsi idi. Yeni müqavilədə Rusiyanın maraqlarına nisbətən daha çox diqqət yetirildi. Yeni sistem müqaviləyə əsasən yerüstü silahların yerləşdirilməsi üçün hədlər müəyyən etdi, onların dövlətlər arasında yenidən qruplaşdırılması imkanlarını məhdudlaşdırdı və genişmiqyaslı hücum əməliyyatları üçün zərbə qruplarının yaradılması imkanlarını azaltdı. Əgər həyata keçirilsə, Müqavilədə nəzərdə tutulan tədbirlər Avropada sabitliyi əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirəcək. Hətta sənəd əlavə nəzarət tədbirləri ilə müşayiət olunub və vəziyyətin sabitliyinin pozulmasına gətirib çıxarmamalıdır. Bundan əlavə, NATO ölkələri alyansın yeni üzvlərinin ərazisində əhəmiyyətli döyüş qüvvələrini, o cümlədən aviasiyanı daimi olaraq yerləşdirməyə söz verib. Polşa, Macarıstan, Çexiya və Slovakiya üçün ərazi silah səviyyəsi azaldılıb. Rusiya da öz növbəsində Kalininqrad və Pskov vilayətləri ərazisinə qoşun yeritməkdə təmkinli olmaq, Gürcüstandan artıq silahların, Moldovadan isə bütün silahların çıxarılması ilə bağlı öhdəlik götürüb. Bu öhdəliklər siyasi xarakter daşıyırdı və ratifikasiyaya tabe deyildi, lakin onlar CFE Müqaviləsinə uyğunlaşdırılmış vahid rejimi formalaşdıran paketin bir hissəsi idi. İmzalanandan dərhal sonra Rusiya müqavilədə nəzərdə tutulan tələbləri, faktiki olaraq, birtərəfli qaydada yerinə yetirdi. Üstəlik, Rusiya Federasiyası Avropada uzunmüddətli və sabit sülhün bərqərar olması ilə bağlı qarşılıqlı razılaşmaya nail olmaq üçün Qərb koalisiyasının əsassız iddialarını belə nəzərə aldı. Lakin Qərb ölkələrindən adekvat cavab addımlarını gözləmək əbəs idi. Qərb nəinki müəyyən ilkin şərtlər irəli sürdü, bu ölkələrin heç biri 1999-cu il noyabrın 19-da imzalanmış CFE Müqaviləsinin Uyğunlaşması haqqında Sazişi ratifikasiya etməyib. Üstəlik, 2000-ci illərin əvvəllərində ABŞ Bolqarıstan və Rumıniya ərazisində hərbi bazalar yerləşdirmək planlarını açıqladı ki, bu da imzalanmış sənədin əsas müddəalarına əsaslı şəkildə ziddir. Vaşinqton bu bazaların daimi deyil, müvəqqəti olacağını iddia edirdi və CFE Müqaviləsinin şərtləri buna imkan verir. Rusiya bu qeyri-dost planlara kəskin reaksiya verəndə amerikalılar “səmimi” çaşqınlıq ifadə etdilər. Qərb bununla yanaşı, təhlükəsizliyin müvəqqəti və ya qısamüddətli ola bilməyəcəyi nöqtəsindən məharətlə yayındı. Rusiya ərazisi yaxınlığında hərbi bazaların yerləşdirilməsi şəraitində ölkənin təhlükəsizliyinə əsl problem yarandı və Moskva buna cavab verməli oldu. Lakin istənilən cavab müqavilə tələblərinin pozulmasını nəzərdə tuturdu. Rusiyanın 2007-ci ildə CFE Müqaviləsində iştirakını birtərəfli qaydada dayandırmasının səbəbi də bu idi. Müqavilənin imzalanmasından və ratifikasiyasından sonra Qərb ölkələrinin hərəkətlərində müşahidə olunan heç bir siyasi və diplomatik hiylələr olmadan o, bunu birbaşa və vicdanla yerinə yetirdi. Bunun ardınca Qərbdən gözlənilən kəskin reaksiya gəldi. Eyni zamanda, Qərb siyasətçilərindən və analitiklərindən heç biri Moskvanın onları müqavilənin dayandırılması ilə bağlı vicdanla xəbərdar etdiyini deməyib. Müqaviləni ratifikasiya etməyən Qərb ölkələrinin tələblərinin legitimliyi məsələsi də “diplomatik olaraq” nəzərdən yayındırıldı. CFE Müqaviləsinin Denonsasiyası: Təhlükəsizlik Oyunları Bitdi Uzun illərdir ki, Rusiya Avropa qitəsində ümumi təhlükəsizlik normalarının hazırlanması ilə bağlı Qərblə danışıqlar aparmağa çalışır. Moskva beynəlxalq münasibətlərin bütün iştirakçıları üçün məcburi olan prinsipləri müəyyən etməkdə təkid edirdi. Beynəlxalq təhlükəsizlik sferasında vicdansız aktorların yararlana biləcəyi “boz zonalar” olmamalıdır. SSRİ-nin dağılmasından sonra aparılan danışıqların demək olar ki, bütün mərhələlərində Moskva o vaxtkı Qərb tərəfdaşlarından sənədə Baltikyanı ölkələrlə bağlı müddəaların daxil edilməsini tələb edirdi. Kreml Qərb siyasətçilərinin şüuruna sadə bir həqiqəti çatdırmağa çalışırdı. Bu da o idi ki, sərhədləri ölkənin iri yaşayış məntəqələrindən və o cümlədən ikinci paytaxtdan və Sankt-Peterburqdan 150-200 km aralıda yerləşən qonşularının hərbi potensialını nəzərə almadan Rusiyanın təhlükəsizliyinə baxmaq mümkün deyil. Qərb analitiklərinin bunu anlamadıqlarını bu təklif və istəklərin keçib getdiyini güman etmək sadəlövhlük olardı. Hər şey Rusiyanı mümkün qədər tədricən zəiflətməyə hesablanmışdı. Vladimir Putin 2007-ci ildə Münhendə Avropada təhlükəsizlik problemlərindən və dünya nizamının böhranından danışıb. Bu fikrin davamı 2014-cü ildə Rusiya prezidentinin Valday çıxışında öz əksini tapıb. Lakin Qərb ayıq deyildi. Onlar məqsədyönlü şəkildə indi də izlənilən Rusiyanı zəiflətmək kursunu davam etdirirdilər. Bu cür hərəkətlər Moskvanı öz təhlükəsizliyini gücləndirmək üçün sərt tədbirlər görməyə məcbur etdi. Avropada Adi Silahlı Qüvvələr haqqında Müqavilənin denonsasiyası beynəlxalq münasibətlərin bütün iştirakçıları üçün açıq siqnal oldu ki, Moskva milli təhlükəsizlik məsələlərində sövdələşmək niyyətində deyil. Bundan sonra beynəlxalq aləmdə yeni qaydalar təklif olunur. Kreml CFE Müqaviləsini imzalayan bütün vicdansızların "maskalarını çıxarır" və yalana və ikitirəliyə yol verməyən yeni oyun qaydaları müəyyən edir.

2023

xəbərlər

ru_AZ

rusiya