Evin yanında 7-8 uşaq yığışıb oyun oynayırlar. Mən isə pəncərədən səssizcə onları izləməkdəyəm. Uşaqların oyununda biri müəllim olur, biri şagird, biri valideyn, biri sürücü, biri polis və s. Müəllim şagirddən valideynə şikayət edir, valideyn uşağını cəzalandırır, sürücü yol hərəkəti qaydalarını pozur və polis onu cərimələyir, bu minvalla uşaqların xəyali dünyalarındakı həyat öz axarındadır. Amma uşaqların oynadığı bu maraqlı oyunun bir vacib şərti var: Azərbaycan dilində danışmaq qadağandır.
Uşaqlar yalnız Türkiyə türkcəsi ilə danışırlar. Əgər aralarından biri səhvən Azərbaycan dilində danışarsa digərləri ona xəbərdarlıq edir, bir daha təkrarlanarsa onu oyundan kənarlaşdırır, türkcə danışa bilməyənləri isə öz aralarına qəbul etmirlər. Hətta, uşaqlardan biri oyundakı xəyali anasına üzünü tutub: “Anne, stəkanı bana verebilir misin?” deyə soruşdu. Ana obrazını canlandıran uşaq isə zəhmli bir valideyn ədası ilə dayanıb olduqca sərt cavab verdi: “Önce konuşmanı bil, onun ismi stəkan değil, bardaktır”.
Bağçada, məktəbdə rus və ingilis dilində təhsil alıb Azərbaycan dilini bilməyən uşaqları nisbətən anlamaq olar. Əslində, bunun özü də yerli xalqın və dövlət dilinin məhvi üçün mümkün təhlükədir. Amma valideynlərin daha xoşbəxt gələcək üçün uşaqlarına başqa dillərdə təhsil vermələri indiki vəziyyətdə çarəsizlikdən doğulur və anlaşılır. Bəs Azərbaycan bölməsində təhsil aldığı halda öz ətrafında Azərbaycan dilinin danışılmasını qadağan edən bu uşaqlar niyə türkcə danışmağı daha üstün tuturlar? Bu məqamda birbaşa günahkar ölkə mədəniyyətinin biabırçı vəziyyətidir.
Lerik rayonunda, ucqar dağların başında, ətrafında yalnız talış dili və Azərbaycan dili danışıldığı halda bu uşaqlar türkcəni bu qədər səlis, öz ana dilindən daha təmiz formada necə danışa bilirlər? Onlar talış dilini, ümumiyyətlə, bilmirlər. Orta məktəb olmasa, Azərbaycan dilini də bilməyəcəklər. Daha dəqiq desək, dağlıq rayonda təhsil prosesi tam təmin olunmadığı üçün elə Azərbaycan dilini də yarım-yapalaq bilirlər. Məsələn, heç bir oyun oynamadıqları halda öz böyüklərinin suallarına türkcə cavab verirlər: “Burası mənim odam”, “Mən burda uyumak istiyorum”, “Sabah-sabah alça yemek olmaz”.
Bütün bunların səbəbi uşaqların istər telekanallardan, istərsə də internet üzərindən yalnız türkcə cizgi filmləri izləməsidir. İstər öyrədici uşaq proqramlarına, istər cizgi filmlərinə, istər film və seriallara türkcə baxırlar. Çünki Azərbaycan dilində yeni və maraqlı cizgi filmləri yoxdur. Müasir uşağın arzu və istəkləri ilə uyğunlaşan maraqlı və yerli uşaq proqramları olduqca məhduddur.
Mən öz uşaqlığımda cizgi filmlərini heç sevməmişəm. Daha çox nağıllar və uşaq ədəbiyyatı oxumağa üstünlük vermişəm. Bütün həyatım boyunca izlədiyim yeganə cizgi filmi “Şahzadə Şəhrizad” idi ki, onun da musiqisi çox xoşuma gəlirdi deyə rastıma çıxan bölümlərini izləyirdim. İnternetdən həmin cizgi filminin azərbaycanca dublajını tapıb uşaqlara izlətdirmək istədim, amma tapılmadı. Fransızca, türkcə, ingiliscə var idi, amma Azərbaycan dilində yox idi. Səhv etmirəmsə bir vaxtlar Azərbaycan Televiziyasında yayımlanırdı və “Şahzadə Şəhrizad”la birgə başqa maraqlı cizgi filmləri də AzTv-nin efirində yer alırdı. Düzdür, bu cizgi filmləri artıq kifayət qədər köhnəlib və yetişməkdə olan nəslin zövqünü oxşamır. Lakin yoxdan daha yaxşıdır və heç olmasa internetə yerləşdirilməsi onları indiki uşaqlar üçün əlçatan edər.
Madam ki, ölkə əhalisi çoxalır, madam ki, hələ də nəyəsə ümidləri var, yaxud adətlər və dəyərlər gərəyi bu mühitə yeni insanlar gətirməyə özlərini məcbur bilirlər, barı bu uşaqların gələcəyini düşünsünlər. Onlar öz dillərini bilməli, özlərini, öz ətraflarını anlamalı, tanımalı, sonra başqa dillər öyrənməli, dünyanı gəzməli və görməli, daha sonra da bütün bilik və bacarıqlarını öz mühitlərinin inkişafı üçün xərcləməlidirlər ki, dünyanın dolanbac küçələrində sürünə-sürünə yaşamasınlar.
Bizim bəxtimiz də gətirmədi, səriştəmiz də olmadı, bizdən əvvəlkilər bizim üçün heç nə etmədilər və buna zəmin də yaratmadılar deyə, biz özümüz heç nə edə bilmədik. İndi bu uşaqların öz dillərini bilib öz mühitlərini anlamaları üçün onlara adicə cizgi filmi də verilmir. Barı hər bir valideyn öz uşağını Azərbaycanın keyfiyyətli uşaq ədəbiyyatı ilə, yaxud keyfiyyətli tərcümə edilmiş dünya uşaq ədəbiyyatı ilə təmin etməli, onları bu kitabları oxumağa sövq etməli, özləri öz uşaqları ilə öz dillərində sərbəst ünsiyyət qurmalı, internetdə yer alan azərbaycanca dublaj edilmiş cizgi filmlərini seçib izlətməli və digər mümkün variantlardan istifadə etməlidir ki, gələcəyin mümkün səfalətindən xilas ola bilsinlər. İndi pərən-pərən olan, didərgin düşən, sürünən, səfil-sərgərdan qalan milyonlarla insan hələ də heç kəsə görk olmayıbmı?
